Movatterモバイル変換

(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)

Eén reden is dat de taal verandert: er komen voorzetsels bij en er verdwijnen voorzetsels. Zo wordttrots bijvoorbeeld vrijwel niet meer als voorzetsel gebruikt en is die vorm niet meer opgenomen in hethiernavolgende overzicht.Richting daarentegen is een relatief nieuw voorzetsel, dat nu op grote schaal gebruikt wordt. Die vorm is dus wel opgenomen in het overzicht. Andere zelfstandige naamwoorden die mogelijk nieuwe leden zijn van de categorie voorzetsel, zijnbegin,midden eneind, enrandje,binnenkant enhoek, zoals in (1) en (2). Maar zij zijn (nog) niet opgenomen in het overzicht.

Andere 'kanshebbers' om tot de groep van voorzetsels gerekend te worden zijn de combinaties metlangs in (3), die enkel in Nederland lijken voor te komen en waarvan niet duidelijk is of ze (al) tot de standaardtaal mogen worden gerekend. Ze doen denken aan omzetsels (circumposities), zoals inachtereen kleine boerderijlangs ofvoorhet doellangs, behalve dat ze hier samen aan het complement voorafgaan:achterlangseen kleine boerderij in (3a) envoorlangshet doel in (3b):

Deze combinaties metlangs zouden niet de eerste samengestelde voorzetsels zijn die zich uit omzetsels ontwikkelen. In de middeleeuwen, en tot in de 19e eeuw, werdtegenover als omzetsel gebruikt, terwijl het nu alleen nog maar als voorzetsel voorkomt. Nicolaas Beets schrijft bijvoorbeeld:men moet aan hare zijde, of men moettegenhaarover staan. Ookvanaf envanuit zijn nieuwere vormen, die in het Nederlands van nu naast de, oudere, omzetselsvan ... af envan ... uit bestaan. In het verleden stuitte het gebruik vanvanaf envanuit op weerstand; nu kunnen we alleen maar observeren dat het gebruik ervan veelvuldig en wijdverspreid is, en dat ze ook niet zomaar door elkaar gebruikt kunnen worden (denk bijvoorbeeld aanvanaf maandag, waarvoor*van maandag af geen alternatief is). De ontwikkeling van omzetsel naar samengesteld voorzetsel zien we ook in het geval vandoorheen enlangsheen, die in België als samengestelde voorzetsels gebruikt worden, terwijl in Nederland alleen de omzetselsdoor ... heen enlangs ... heen voorkomen.

Een tweede reden waarom de categorie van voorzetsels niet scherp af te bakenen is, is dat niet alle vormen dezelfde 'distributie' hebben. Zo zijn er voorzetsels, zoalssinds endoor, die voorkomen op plekken waar we ook voegwoorden kunnen aantreffen. In (4b), bijvoorbeeld, gaatsinds vooraf aan een bijzin. Op diezelfde plek kunnen we ook de onderschikkende voegwoordenomdat,hoewel enals gebruiken. Noemen wesinds in (4b) dan ook een voegwoord? Of zeggen we datsinds ook in (4b) een voorzetsel is, net als in (4a)? Qua vorm en betekenis komen ze in elk geval overeen. Het enige verschil is datsinds in (4a) een nominale constituent als complement heeft en in (4b) een bijzin.

Ookals enbehalve bevinden zich in zo'n grijs gebied: ze delen sommige eigenschappen met voorzetsels en sommige met voegwoorden. Ze kunnen voorafgaan aan een nominale constituent, zoals in (5a) en (5c), wat ze gemeen hebben met voorzetsels. In sommige gevallen kunnen ze ook vervangen worden door oncontroversiële voorzetsels, zoalstot in (5b) enbuiten in (5d). Maar (5c) en (5d) laten ook een verschil zien.Behalve kan namelijk gevolgd worden door een voornaamwoord dat de onderwerpsvorm heeft (ik in 5c), terwijl dat bij 'reguliere' voorzetsels niet mogelijk is:buiten in (5d) wordt gevolgd door de niet-onderwerpsvormmij

Hetzelfde geldt voordan enzoals: het zijn voegwoorden die zich soms als voorzetsels lijken te gedragen. In een zin alsHij twijfelt vaker dan hij zou willen leidtdan een bijzin in en is het daarom duidelijk een voegwoord. In de zinHij is groter dan ik echter, gaatdan vooraf aan een nominale constituent, waardoor het op een voorzetsel lijkt, met dat verschil datdan gevolgd wordt door de onderwerpsvormik terwijl een regulier voorzetsel de niet-onderwerpsvormmij zou selecteren. Dit is ook het geval voorzoals in de zinnenHij gaat het doen zoals hij het altijd gedaan heeft (duidelijk een voegwoord) enHij is iemand zoals ik (lijkt op een voorzetsel met nominale constituent, maar selecteert de onderwerpsvorm).

Overigens gebruiken sommige taalgebruikers in deze gevallen wel de niet-onderwerpsvorm, wat aangeeft dat zeals,behalve,dan enzoals als voorzetsels beschouwen, maar dit gebruik wordt over het algemeen als substandaardtalig gezien. Zie ookSyntax of Dutch .

Literatuur

ANS

Taaladvies

Dagenta

Taalportaal