Voorbeeldzoekerx
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags NederlandsClarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNarClarin login
  • Delpher
  • CelexClarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
9 De adpositiehet voorzetsel, achterzetsel, omzetsel en meer
Voorzetsels (ofpreposities) zijn adposities die vóór huncomplement staan, zoals in (1). De adpositieconstituentin Staphorst bijvoorbeeld bestaat uit de adpositie, of specifieker het voorzetsel,in, metStaphorst als complement.
aDe brandweerinStaphorst houdtopzaterdag 3 september een open dag.
bDe koningin gaf haar juwelenaanhaar hofdame.
cVanwegehet grote succes werd het atelier helemaal vernieuwd.
Achterzetsels (ofpostposities) worden zo genoemd omdat ze áchter hun complement staan, zoals in (2).
aTweeduizend Vlamingen fietsten zaterdag weerde legendarische bergop.
bEr kwam snel veel politie de zaalin.
cJe kuntde hele dagdoor gratis eten en drinken.
Omzetsels (ofcircumposities) zijn combinaties van adposities die hun complement 'omsluiten', zoalsonder ... door in (3a).
aOok veel rationele mensen lopen liever nietondereen ladderdoor.
bFrans-Guyana ligttussenSuriname en Braziliëin.
cOpeen drupje regenna is het droog.
Voorzetseluitdrukkingen, zoalsop basis van enin verband met in (4), zijn vaste combinaties van een voorzetsel, een zelfstandig naamwoord en nog een voorzetsel. Zo’n combinatie fungeert als geheel net zoals een voorzetsel: de combinatie staat voor het complement waarmee ze een constituent vormt.
aZe werd toegelatenop basis vanhaar motivatie en muzikaal talent.
bWe doenin verband metde privacy geen nadere mededelingen.
Adposities kunnen ook een constituent vormen met eenvoornaamwoordelijk bijwoord, zoals in (5). Er zijn zeven voornaamwoordelijke bijwoorden in totaal:er,hier,daar,waar,ergens,nergens enoveral. Zij gaan vooraf aan de adpositie waarvan ze het complement zijn, ofwel direct, zoals in (5a)-(5c), of met een of meer woorden ertussen, zoals in (5d).Ergens,nergens enoveral worden altijd los van de adpositie geschreven, zoalsoveral op in (5c);er,hier,daar enwaar worden aaneengeschreven met de adpositie als die direct volgt, zoals in het geval vaneraan enwaarin in (5a) en (5b).
aWat doet de overheideraan?
bDit is een huiswaarin je moet leren leven.
cIk reageer niet meeroveralop.
dDe Europese Commissie … is hethier vanmorgenover eens geworden.
De adposities in de voorbeelden hierboven vereisen allemaal een complement: als we de onderstreepte woorden weglaten, zouden de zinnen niet meer kloppen.
In informeel taalgebruik wordt soms het complement van een voorzetsel of een voorzetseluitdrukking weggelaten, zoals inde zoon van ofbij wijze van.
 Er zijn ook adposities die wél zonder complement kunnen voorkomen: taalelementen die bijvoorbeeld als voorzetsel voorkomen, dus mét een complement, maar daarnaast ook zonder, zoalsboven entegen in (6). Deze adposities worden ook welpartikels
Hier wordt de term 'partikel' dus gebruikt voor taalelementen die als adpositie voorkomen, bijvoorbeeld als voorzetsel met een complement, of als onderdeel van een omzetsel, én die ook zonder complement gebruikt kunnen worden. Dit gebruik van de term moet onderscheiden worden van de benaming 'partikel' voor taalelementen alszelfs,ook enalleen, die alsfocuspartikels gebruikt kunnen worden, enmaar,'ns enwel, die alsschakeringspartikels gebruikt kunnen worden.
 ofintransitieve adposities genoemd; zij komen voor als bepaling van plaats, zoals in (6a), als naamwoordelijk deel van het gezegde, zoals in (6b) en als onderdeel vansamengestelde werkwoorden, zoalsinwerken entegenhouden.
aBoven heb je een mooi uitzicht over de Schelde.
bDe Franse vakbonden zijntegen.
Als het complement van een adpositie een persoonlijk voornaamwoord is, dan heeft dat deniet-onderwerpsvorm. Na het voorzetselachter in (7a) vinden we bijvoorbeeldmij in plaats van de onderwerpsvormik. Het achterzetselvoorbij wordt in (7b) voorafgegaan doorhaar, niet door de onderwerpsvormzij. Ook bij het omzetselachter ... langs in (7c) en de voorzetseluitdrukkingten aanzien van in (7d) zien we complementen in de niet-onderwerpsvorm:hen enons.
7aAchtermij werd de rij steeds langer.
bSlingerend als een dronken aap reed hijhaarvoorbij.
cIk loopachterhenlangs naar boven, richting mijn bed.
d Hij isten aanzien vanons altijd supercorrect geweest.
Verder lezen
Adposities vormen een relatief beperkte en vaste groep. In dit hoofdstuk geven we een overzicht van de typen adposities die we onderscheiden: voorzetsels, achterzetsels, omzetsels, voorzetseluitdrukkingen, adposities met een voornaamwoordelijk bijwoord als complement, en adposities zonder complement (partikels). Deze classificatie is gebaseerd op verschillen in de bouw van de adpositieconstituenten waarin ze voorkomen: voorzetsels en voorzetseluitdrukkingen staan voor hun complement, achterzetsels erachter, omzetsels eromheen en partikels hebben geen complement. Adposities met een voornaamwoordelijk bijwoord als complement vormen een aparte groep, onder andere vanwege hun bijzondere type complement, namelijk een van de voornaamwoordelijke bijwoorden:er,hier,daar,waar,ergens,nergens enoveral.
In de paragrafen van dit hoofdstuk wordt per type adpositie een overzicht gegeven van de vormen die op die manier kunnen functioneren.Naar bijvoorbeeld kan functioneren als voorzetsel, als deel van een omzetsel (naar ... toe) of voorzetseluitdrukking (naar aanleiding van) en als adpositie die een voornaamwoordelijk bijwoord als complement heeft (bijvoorbeeld in de adpositieconstituentdaarnaar). Maarnaar komt niet voor als achterzetsel of partikel. Bovendien wordt beschreven wat voor typen (ruimtelijke, temporele en andere) relaties ze uitdrukken. Waar mogelijk wordt ook ingegaan op het verschil in betekenis tussen de subtypen, zoals in het geval van achterzetsels en voorzetsels. Ook komen er classificatieproblemen aan de orde: in tegenstelling tot wat het overzicht hieronder misschien doet vermoeden, is het in feite niet mogelijk om een geheel sluitende classificatie van adposities als geheel, of van de subtypen te geven:
De nadruk in dit hoofdstuk ligt dus op de elementen die dekern van een adpositieconstituent kunnen zijn en hun betekenis. Hoofdstuk 17,De adpositieconstituent, richt zich op de andere elementen in de adpositieconstituent: daar wordt uitgebreid ingegaan op de vraag welke typen complementen en bepalingen we aantreffen. Ook komt daar een aantal bijzondere typen adpositieconstituenten aan bod, zoals debezittelijkebij-constructie en deabsolutemet-constructie.
Literatuur
    Interessante links
    ANS
      Taaladvies
        Dagenta
          Taalportaal
            Versiegeschiedenis
            versieredacteur(en)datumopmerkingen
            3.0Maaike Beliënjanuari 2021Dit hoofdstuk is een grondig herziene versie van de beschrijving in hoofdstuk 9 van ANS2. Het nieuwe hoofdstuk bevat daarnaast ook herziene versies van onderdelen van de beschrijving die in ANS2 deel uitmaakten van hoofdstuk 8. Voor de revisie is behalve van de sinds 1995 verschenen vakliteratuur over het onderwerp ook dankbaar gebruik gemaakt van commentaren op de beschrijving in ANS2 door Hans Broekhuis, Nard Loonen en William Van Belle en Joost Zwarts. Tussentijdse versies van het nieuwe hoofdstuk werden van commentaar voorzien door Ronny Boogaart, Hans Broekhuis, Johan De Caluwe en Joost Zwarts. Over de labeling van verschijnselen die geografische en/of stilistische variatie vertonen, is overlegd met Timothy Colleman en Johan De Caluwe. De verantwoordelijkheid voor de inhoud van de uiteindelijke nieuwe beschrijving berust uitsluitend bij de redacteur(en).
            2.1januari 2019Automatische conversie van ANS 2.0
            2.0W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn1997hoofdstuk 9,../../data/archief/ans2/e-ans/09/body.html;
            Interessante links