Voorbeeldzoekerx
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags NederlandsClarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNarClarin login
  • Delpher
  • CelexClarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
17.1.3 Adpositieconstituenten
De voorzetselsvan,voor entot kunnen een voorzetselconstituent als complement hebben, zoals in (1)-(3).Onder de motorkap in (1a), bijvoorbeeld, is zelf een voorzetselconstituent, metonder als kern ende motorkap als complement. Als geheel vormtonder de motorkap dan weer het complement van de kernvan.
1avanonder de motorkap
bvanvoor de oorlog
ceen snelheidvantussen de 100 en 110 km/u
2avoorbij de koffie
bvooraan de muur
cvoorboven de 18
dvoortijdens het schoonmaken
3atotop de dag van vandaag
btotin Frankrijk
ctotachter mijn oren
dtotna zonsondergang
Ook sommige circumposities kunnen een voorzetselconstituent als complement hebben.
4aTotin Chinatoe buigen politici, ondernemers, vakbonden en adviseurs zich over de vraag hoe zij moeten reageren op de groeiende groep ouderen.
b De boerderij, die ... na een blikseminslagtotop de grondtoe afbrandde, wordt nagenoeg op dezelfde plek weer herbouwd.
Van,voor entot kunnen ook andere typen adpositieconstituenten als complement hebben. In (5a) fungeertdaarvoor als complement van het voorzetselvan. Samen vormen ze de voorzetselconstituentvan daarvoor.Daarvoor is zelf ook een adpositieconstituent, metvoor als kern en het voornaamwoordelijk bijwoorddaar als complement.
5aHet dal van de afgelopen jaren was slecht, maar de bubbelvandaarvoor ook.
bMet mijn studie en maatschappelijke interesse leek me dat een mooie baanvoorerbij.
cLiefst driekwart van de eerstejaars kiest er voor een combinatie dietothiervoor onmogelijk was, zoals Engels-Spaans of Latijn-Italiaans.
Ook sommige partikels kunnen complement van een voorzetsel zijn, zoals geïllustreerd in (6). Het gaat om de plaatsaanduidende partikelsbeneden,binnen,buiten,onder,boven,voor enachter. Ook het voorzetselnaar kan met deze partikels een voorzetselconstituent vormen, zoals in (6d):naar achter.
6aHet was het buurjongetjevanbeneden.
bDe prettig gestoorde krukjes […] zijn geschiktvoorbinnen envoorbuiten.
cIk wasvanondertotboven met olie bedekt.
dDe woning isvanvoornaarachter betegeld met Portugese plavuizen.
We vinden deze partikels ook als complementen van sommige omzetsels, zoals in (7).
7aEen orkaan ziet ervanbovenaf ook precies hetzelfde uit als het water dat door het putje in de gootsteen wegloopt.
bDe belangstellenden stondentotbuitenaan toe.
Verder lezen
Van boven ofvanboven?
In combinaties metvan als kern en een partikel als complement, zien we variatie in de spelling. Naast de spellingswijzenvan boven,van onder,van binnen envan buiten komen soms ook de aaneengeschreven versies voor:
8a Hij had een hoofd dat ervanboven uitzag als een biljartbal.
bZe is te breedvanonder om de titel te winnen.
cIk voelde mevanbinnen nog altijd dezelfde Jennifer.
dVanbuiten doet het gebouw ons denken aan een blokkendoos.
Van voor ofvan voren?
Voor als complement treffen we vooral aan in de vaste uitdrukkingvan voor naar achter, zoals in (6d). In andere gevallen is de vormvoren gebruikelijker, zoals in (9a) en (10a). In België komt ook in zulke zinnen wel eensvoor als complement voor, zoals in (9b) en (10b), al is niet duidelijk of zulke gebruikswijzen standaardtaal zijn.
In België wordtvan voor ook wel gebruikt met de betekenis ‘aan de voorkant’ of ‘vooraan, voorin’, envan achter, of in één woord geschrevenvanachter, met de betekenis ‘aan de achterkant’ of ‘achteraan, achterin’ – zie enkele voorbeelden hieronder. Die gebruikswijzen behoren niet tot de standaardtaal.
iaDe cardigan heeft een kap, color block mouwen of gewone mouwen, een optie voor zakken en een ritsvan voor.in BN: -STDeze vorm komt af en toe voor in standaardtalige contexten in het Belgisch-Nederlands maar kan volgens de redactie op basis van de beschikbare gebruiksdata niet als deel van de standaardtaal worden gezien.
Internet, geraadpleegd 07/04/2021
bKijk, van achter heeft hij een muizestaartje en zijn neus is een slurfje.in BN: -STDeze vorm komt af en toe voor in standaardtalige contexten in het Belgisch-Nederlands maar kan volgens de redactie op basis van de beschikbare gebruiksdata niet als deel van de standaardtaal worden gezien.
Internet, geraadpleegd 07/04/2021
c [Denken ze] dat gewoon meebollenvanachter in het peloton volstaat om een dik salaris op te strijken?in BN: -STDeze vorm komt af en toe voor in standaardtalige contexten in het Belgisch-Nederlands maar kan volgens de redactie op basis van de beschikbare gebruiksdata niet als deel van de standaardtaal worden gezien.
SoNaR-corpus
Omdat de vormvoren zelf geen complement kan krijgen, noemen we die geen adpositie maar een bijwoord.
10aEr kwamen namelijk een paar dingennaarvoren die mij bijzonder aanspraken.
bGisteren kwamen twee opvallende dingennaarvoor.in BN: ST?Dit gebruik komt geregeld voor in standaardtalige contexten in het Belgisch-Nederlands, maar het is niet duidelijk in hoeverre het tot de standaardtaal kan worden gerekend. Ook volgensTaaladvies.net  bestaat daar twijfel over.
Het gebruik vanachter enonder als complement, zoals in (11a) en (12a), komt in zowel België als Nederland voor. Daarnaast worden ook de bijwoordenachteren enonderen gebruikt, zoals in (11b) en (12b).
11aDe man doet een stapnaarachter.
bHij deed een stapnaarachteren.
12aAtletico Madrid staat derdevanonder met vijf punten.
bDe dames staan nu derdevanonderen.
Langs achter?
In België wordenachter,voor,onder,boven,binnen enbuiten ook als complementen van het voorzetsellangs gebruikt, zoals in de voorbeelden uit het SoNaR-corpus hieronder, maar dit wordt niet gezien als onderdeel van de standaardtaal in België.
13aIn de omgeving van metrostation Boileau werd een dame van 72 hardhandig van haar handtas beroofd. Ze werd langs achter geduwd, waarop de dief de handtas uit haar handen rukte.in BN: -STDeze gebruikswijze komt af en toe voor in standaardtalige contexten in het Belgisch-Nederlands maar kan volgens de redactie op basis van de beschikbare gebruiksdata niet als deel van de standaardtaal worden gezien. Ook volgensTaaladvies.net  is de gebruikswijze geen standaardtaal.
bDe brandweer moest de voorgevel zowel langs binnen alslangs buiten stutten.in BN: -STDeze gebruikswijze komt af en toe voor in standaardtalige contexten in het Belgisch-Nederlands maar kan volgens de redactie op basis van de beschikbare gebruiksdata niet als deel van de standaardtaal worden gezien. Ook volgensTaaladvies.net  is de gebruikswijze geen standaardtaal.
cDe uitbloeiingen aan de zijkant van de trap, in het beton dus, lijken ons niet veroorzaakt door het water dat langs boven (door regen of schoonmaken) doordringt.in BN: -STDeze gebruikswijze komt af en toe voor in standaardtalige contexten in het Belgisch-Nederlands maar kan volgens de redactie op basis van de beschikbare gebruiksdata niet als deel van de standaardtaal worden gezien. Ook volgensTaaladvies.net  is de gebruikswijze geen standaardtaal.
dNiet alleen mooi maar ook functioneel, want over de boorden van het kanaaltje liep een camera die de artiesten ook langs onder filmde.in BN: -STDeze gebruikswijze komt af en toe voor in standaardtalige contexten in het Belgisch-Nederlands maar kan volgens de redactie op basis van de beschikbare gebruiksdata niet als deel van de standaardtaal worden gezien. Ook volgensTaaladvies.net  is de gebruikswijze geen standaardtaal.
eVolgens de chauffeurs verergerde de situatie toen beslist werd dat iedereen langs voor de bus moest opstappen.in BN: -STDeze gebruikswijze komt af en toe voor in standaardtalige contexten in het Belgisch-Nederlands maar kan volgens de redactie op basis van de beschikbare gebruiksdata niet als deel van de standaardtaal worden gezien. Ook volgensTaaladvies.net  is de gebruikswijze geen standaardtaal.
Complementen bijin plaats van enin tegenstelling tot?
De voorzetseluitdrukkingenin tegenstelling tot enin plaats van kunnen door allerlei adpositieconstituenten gevolgd worden, zoals een voorzetselconstituent in (13a), een achterzetselconstituent in (13b), een partikel in (13c) en een adpositieconstituent met een voornaamwoordelijk bijwoord als complement in (13d). Het is de vraag of we die moeten zien als complementen van voorzetseluitdrukkingen. Een andere mogelijkheid is datin tegenstelling tot enin plaats van hier fungeren alsvoegwoordelijke uitdrukkingen.
14a In de VS bestaat er,in tegenstelling totin België, geen opkomstplicht bij de verkiezingen.
bMaar ze rijden terug naar Amsterdam,in plaats vande ring op!
cWie in deze roerige tijden rust zoekt, moet zijn huiskamer ontvluchten en de straat op gaan. Daar blijktin tegenstelling totbinnen weinig aan de hand te zijn.
dOverheidsinstanties en diensten horen in de binnenstadin plaats vandaarbuiten.
Literatuur
    Interessante links
    ANS
      Taaladvies
        Dagenta
          Taalportaal
            Versiegeschiedenis
            versieredacteur(en)datumopmerkingen
            3.0Maaike Beliënjanuari 2021
            2.1januari 2019Automatische conversie van ANS 2.0
            2.0W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn1997hoofdstuk 17,../../data/archief/ans2/e-ans/17/body.html;
            Interessante links