Movatterモバイル変換

(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)

Drie prosodische categorieën

Voor de klankopbouw van Nederlandse woorden zijn drie prosodische categorieën van belang: delettergreep, devoet, en hetprosodisch woord. Een of meer lettergrepen vormen een voet, en een of meer voeten een prosodisch woord. Deze drie prosodische categorieën vormen dus een prosodische hiërarchie. Het woorddomineetje bijvoorbeeld bestaat uit vier lettergrepen, die twee voeten vormen,domi enneetje, tezamen op hun beurt één prosodisch woord vormend. De prosodische structuur van dit woord kan als volgt worden weergegeven:

De vier lettergrepen in dit woord vormen twee trocheeën. Eentrochee is een voet waarvan de eerste lettergreep klemtoon draagt. Van de beide trocheeën indomineetje is het de eerste die dehoofdklemtoon draagt, en daarom valt de hoofdklemtoon in dit woord op de eerste lettergreepdo.

Een andere manier om deze prosodische structuur weer te geven is door middel van een structuur met gelabelde haakjes:

Het symbool σ staat voor syllabe, het symbool V voor voet, en het symbool ω voor prosodisch woord.

De derde hier genoemde prosodische categorie is die van het prosodisch woord, ook welfonologisch woord genoemd. Het begrip prosodisch woord moet onderscheiden worden van het begripgrammaticaal woord omdat grammaticale woorden uit meer of minder dan een prosodisch woord kunnen bestaan. Het woordgoudader bijvoorbeeld is eensamenstelling, en telt in de morfologie en de syntaxis als één grammaticaal woord. Maar prosodisch bestaat het uit twee woorden,goud enader. Dit blijkt onder meer uit de lettergreepverdelinggoud.a.der. Als dit woord één prosodisch woord zou zijn, dan verwacht je de lettergreepverdelinggou.da.der. Omgekeerd zijn er ook grammaticale woorden die geen prosodisch woord zijn, omdat ze geen volle vocaal bevatten, zoals de lidwoordendedə eneenən. Zulke woorden combineren met een aangrenzend woord tot een prosodisch woord.

Fonologische regels met fonotactische relevantie

Ook fonologische regels die variaties in de fonetische vorm van morfemen veroorzaken hebben fonotactische relevantie. Een voorbeeld hiervan is de regel vanFinale Verscherping: aan het eind van een syllabe zijnobstruenten (plof- en wrijfmedeklinkers) stemloos. Deze regel impliceert dat woordinterne plof- en wrijfmedeklinkers aan het eind van een lettergreep alleen maar stemloos kunnen zijn. Het woordAbner wordt als volgt in lettergrepen verdeeld:ɑb.nɛr, omdatbn- geen mogelijk begin van een lettergreep is. Omdat deb aan het eind van een lettergreep staat, wordt deze alsp uitgesproken, en het woordAbner alsɑp.nɛr. Een ander voorbeeld: omdatdn- geen mogelijk lettergreepbegin is, wordt het woordordner als volgt in lettergrepen verdeeld:ɔrd.nər, en dus uitgesproken alsɔrt.nər. Dit laat zien dat de regel van Finale Verscherping een algemene regelmaat uitdrukt over de fonotaxis van het Nederlands.

Een tweede voorbeeld van de fonotactische rol van fonologische regels is dat het Nederlands geengeminaten (dubbele medeklinkers) kent: als twee identieke medeklinkers op elkaar botsen, wordt er één verwijderd, zoals in het woordgrootte dat wordt uitgesproken alsɣrotə. Deze regel vanDegeminatie impliceert tegelijkertijd dat binnen een prosodisch woord identieke consonanten niet op elkaar kunnen volgen. Er zijn in het Nederlands geen woorden alskrɔt.tən, waarbij de eerste syllabe eindigt met dezelfde consonant als waarmee de tweede syllabe begint. De fonologische vorm van het woordkrotten iskrɔtən, met een enkelet. De spelling met twee letters t wordt gebruikt om aan te geven dat de voorafgaande klinkerongespannen is. Fonologische regels dragen dus bij aan de definitie van de notie ‘welgevormd woord van het Nederlands’.

Verder lezen

ANS

Taaladvies

Dagenta

Taalportaal