Voorbeeldzoekerx
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags NederlandsClarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNarClarin login
  • Delpher
  • CelexClarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
11.1 Vormkenmerken van tussenwerpsels
Over de vorm van tussenwerpsels valt op te merken dat ze vrijwel geen veranderingen kunnen ondergaan. Alleenreduplicatie (verdubbeling), een type woordvorming dat verder in het Nederlands zeer zeldzaam is, wordt regelmatig aangetroffen bij tussenwerpsels:
1aNou,hè hè.
bO ja,ha ha.
cPoeh poeh, nou nou, tjonge jonge.vooral in NNDeze vormen komen geregeld voor in (informele) standaardtalige contexten, vooral in Nederland.
dO,hé hé, ho,pas op pas op.
Veel tussenwerpsels zijn eenlettergrepig (hè,hé,ha,au,psst,bah). Sommige daarvan hebben een klankvorm die in geen enkele andere woordsoort mogelijk is, zoals:
  • woorden zonder een klinker, zoalspst,pf,st (zie ook1.2.1.1 Het rijm);
  • woorden die eindigen op eenkorte klinker, zoalsbah,hè engoh (zie ook1.2.1.1 Het rijm);
  • woorden met klanken die in ons alfabet niet voorgesteld kunnen worden, zoalst oft-t, uitgesproken als een zogenaamde ‘click’ (een soort ingeademdet), enbrr, waarbij doorrr een trilling van de lippen wordt aangegeven.
Daarnaast zijn er twee- of meerlettergrepige tussenwerpsels, die soms als één woord en soms als meer woorden worden geschreven. Daartoe behoren:
  • samenstellingen en combinaties waarvan de componenten niet identiek zijn en afzonderlijk kunnen voorkomen; die componenten zelf zijn niet noodzakelijk tussenwerpsels:welja,jawel,nee maar,toe maar ;
  • ingeburgerde verdubbelingen zoalsjaja,nee nee,hè hè,nou nouvooral in NNDeze vorm komt geregeld voor in (informele) standaardtalige contexten, vooral in Nederland.,poeh poehvooral in NNDeze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten, vooral in Nederland.,wel welvooral in BNDeze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten, vooral in België.;
  • ingeburgerde groepen en zinnen, bijvoorbeeldheremijntijd,hemeltjelief,verdorie,godverdomme,welterusten,goeiemorgen,God bewaar me,lieve hemel,amaiin BN, ST?Deze vorm komt geregeld voor in (informele) standaardtalige contexten in België, maar het is onduidelijk in hoeverre die deel uitmaakt van de (informele) standaardtaal. Van Dale (Den Boon, Hendrickx & Van der Sijs 2022) classificeertamai als spreektalig, wat in Van Dale overeenkomt met niet-standaardtalig. (<ai mij);
  • ontleende tussenwerpsels zoalsamen,allezin BN, ST?Deze vorm komt geregeld voor in (informele) standaardtalige contexten in België, maar het is onduidelijk in hoeverre die deel uitmaakt van de (informele) standaardtaal.,enfin,halleluja ensorry, die in spelling en uitspraak ook aangepast kunnen worden aan het Nederlandse taalsysteem (afijnin NN, ST?Deze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten in Nederland, maar het is onduidelijk in hoeverre die deel uitmaakt van de (informele) standaardtaal. Van Dale (Den Boon, Hendrickx & Van der Sijs 2022) classificeertafijn als informeel en spreektalig, waarbij spreektalig voor Van Dale overeenkomt met niet-standaardtalig.,alleein BN, ST?Deze vorm komt geregeld voor in (informele) standaardtalige contexten in België, maar het is onduidelijk in hoeverre die deel uitmaakt van de (informele) standaardtaal. Van Dale (Den Boon, Hendrickx & Van der Sijs 2022) classificeertallee als spreektalig, wat in Van Dale overeenkomt met niet-standaardtalig.).
Ook meerlettergrepige tussenwerpsels kunnen volledig of deels verdubbeld worden, zoals(t)jongejongevooral in NNDeze vorm komt geregeld voor in (informele) standaardtalige contexten, vooral in Nederland.,godverdegodver, en zie ook:
2aO,sorry sorry.
b Ik mag geen passagiers vervoeren. –Jawel jawel, hoor. Eén passagier.
Verder lezen
Combinaties van tussenwerpsels
Zoals de voorbeelden hierboven laten zien, kunnen verschillende tussenwerpsels heel gemakkelijk gecombineerd worden. Dat kan ook als ze ogenschijnlijk tegenstrijdige betekenissen hebben:
3aJa,nee,oké oké, 't geeft niet,hoor.
bJa ja, nee oké, pff.
Bij combinaties van verschillende tussenwerpsels lijken er volgordevoorkeuren te bestaan (o ja klinkt bijvoorbeeld veel natuurlijker dan ja o), maar daar is weinig over bekend.
Tussenwerpsels met de achtervoegsels-tjes of-kes
In informeel taalgebruik vinden we soms tussenwerpsels met hetverkleinwoordsuffix-tjes,-kes of een variant.
Met deze suffixen kunnen ookbijwoorden gevormd worden met een bijvoeglijk naamwoord als basiswoord, zoalsmagertjes enstillekes.
 Zo wordt in Nederland soms de vormhallootjesin NN, ST?Deze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten in Nederland, maar het is onduidelijk in hoeverre die deel uitmaakt van de (informele) standaardtaal. gebruikt. In België lijkt dit type woordvorming iets vaker voor te komen, vergelijk:
4aHé,hallootjes! Leuk dat jullie er zijn!in NN, ST?Deze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten in Nederland, maar het is onduidelijk in hoeverre die deel uitmaakt van de (informele) standaardtaal.
CHN
bAllez, geniet ervan, doe jullie best,salukes.in BN, ST?Deze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten in België, maar het is onduidelijk in hoeverre die deel uitmaakt van de (informele) standaardtaal.
CHN
cChapeau. Ik zou het niet kunnen. –Mercikes, ik heb al heel mijn leven geoefend.in BN, ST?Deze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten in België, maar het is onduidelijk in hoeverre die deel uitmaakt van de (informele) standaardtaal.
CHN
dDie kerel waarbij je nog eens achterom keek en “miauwkes!” dacht.in BN, ST?Deze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten in België, maar het is onduidelijk in hoeverre die deel uitmaakt van de (informele) standaardtaal.
CHN
Literatuur
    Interessante links
    ANS
      Taaladvies
        Dagenta
          Taalportaal
            Versiegeschiedenis
            versieredacteur(en)datumopmerkingen
            3.0Ton van der Woudenmei 2024
            2.1januari 2019Automatische conversie van ANS 2.0
            2.0W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn1997hoofdstuk 11,../../data/archief/ans2/e-ans/11/body.html;
            Interessante links