Movatterモバイル変換

Een tweede vorm van verkorting is het weglaten van eend aan het eind van een werkwoordstam na een klinker:D-deletie. Dezed wordt uiteraard krachtens de regel vanFinale Verscherping uitgesproken alst aan het eind van een woord:

Tabel 1. D-deletie

Bij deze werkwoorden zijn er ook verledentijdsvormen en voltooide deelwoorden zonderd, als de onderliggended na een klinker staat. Daarom krijgen we geen vorm zonderd bij de verledentijdsvormhield van het werkwoordenhouden, waar ded wordt voorafgegaan door een medeklinkerl. In het voltooid deelwoordgehouden kan ded wel weer ontbreken. In de voltooide deelwoorden met D-deletie wordt voor het sjwa-initiële suffix een glijklank ingevoegd, overeenkomstig de regel vanGlijklank-invoeging. In de hier gegeven voorbeelden is die glijklank meestal eenj, maar, zoals verwacht, eenw na een geronde klinker, zoals ingehouwen.

De vormen zonderd moeten naast de lange vormen worden opgeslagen in het lexicaal geheugen van de taalgebruiker. Ze verschillen onder andere in stilistische waarde van de vorm met eend: de vormen zonderd zijn informeler en karakteristiek voor gesproken taal. Bovendien is de keuze tussen een van de twee vormen vaak gefixeerd in gelede woorden; vergelijk:

Nog een vorm van verkorting is het weglaten van een sjwa aan het eind van een woord, de zogenaamdeSjwa-apocope, zoals in de volgende woorden:

Ook deze vorm van verkorting geldt voor slechts een beperkt aantal woorden. In de loop van de geschiedenis van het Nederlands hebben talloze woorden sjwa-apocope ondergaan. Zo isbed ontstaan uitbedde, enletter uitlettere. Maar alleen als beide vormen zijn blijven bestaan, is er synchroon sprake van allomorfie.

Zie Marynissen (2009) voor een historische analyse van sjwa-apocope.

Sjwa-apocope treedt ook op binnen woorden, met name voor het suffix-s, voor het verkleinwoordsuffix, en aan het eind van het eerste deel van een samenstelling:

Van de verkorte woorden in samenstellingen in (4c) wordtschand in het hedendaags Nederlands niet als zelfstandig woord gebruikt. Met het vormverschil kan ook een betekenisverschil gepaard gaan. Zo wordt de lange vormere systematisch gebruikt in samenstellingen als deze de betekenis ‘honorair’ heeft, zoals inerelid enerevoorzitter.

Het naast elkaar blijven voortbestaan van de twee vormen heeft soms tot gevolg dat ze qua betekenis of gebruikswaarde van elkaar gaan verschillen. Een voorbeeld hiervan is het woordpaarhere/heer. In gewoon taalgebruik zeggen we altijdheer, bijvoorbeeld in de aanhef van een brief. In religieus taalgebruik is er echter verschil. In sommige orthodox-protestantse kerkgemeenschappen isHeer als aanspreekvorm voor God uit den boze, alleenHere, de vorm die in de Statenvertaling (in de spellingsvormHeere) en in de Bijbelvertaling van het Neder­lands Bijbelgenootschap van 1951 staat, is toegestaan: alleen de lange vorm is eerbiedig genoeg. Dat geldt ook voor de woordcombinatieHere Jezus. Mensen die over ‘de Heer’ spreken geven daarmee zo (wellicht onbedoeld) te kennen dat ze niet tot de zwaarste vorm van het calvinisme behoren.

Dat het juist de langere vorm is die als eerbiedig wordt ervaren, is niet toevallig: het is een algemene tendens in taal dat woorden langere vormen hebben naarmate ze tot een hoger register behoren. Dat zien we ook bij paren alsgaarne/graag,moeder/moe, enbroeder/broer.