Movatterモバイル変換

Een voorbeeld van suffixallomorfie in het Nederlands is die van het verledentijdssuffix:-de of-te. De allomorf-te treedt op na een werkwoordstam die uitgaat op een stemloze plof- of wrijfklank (p,t,k,f,s,x), en in alle overige gevallen de allomorf-de (vergelijkhap-te mettob-de,bel-de,olie-de). De sjwa van deze suffixallomorfen verdwijnt voor een klinker (de regel vanPrevocalische Sjwa-deletie), en is dant ofd, zoals in de verledentijdsvormen in het meervoudhap-t-en entob-d-en. Evenzo is het suffix van de voltooide deelwoorden van regelmatige werkwoorden-t na een stam eindigend op een stemloze plof- of wrijfklank, en-d in alle overige gevallen (vergelijkge-hapt metge-tobd,ge-beld,ge-olied).

Het verkleinwoordsuffix kent een vijftal allomorfen, zoals te zien is in de volgende verkleinwoorden:

De keuze van een bepaalde allomorf hangt grotendeels af van de fonologische vorm van het grondwoord. Dit is de regelmaat:

Daarnaast zijn er ook paren alsbrugje-bruggetje, waarin twee allomorfen mogelijk zijn. In een woordpaar alsbloempje-bloemetje is er betekenisverschil: een kleine bloem kan alsbloempje worden aangeduid, maar eenbloemetje is een (niet al te groot) boeket bloemen.

Het suffix-er kent ook een aantal allomorfen. Dit suffix wordt gebruikt in afgeleide nomina, in geografische adjectieven, en in decomparatief (vergelijkende trap) van adjectieven:

Tabel 1.

Bij de comparatief treedt naast-er alleen de allomorf-der op, en wel na een stam die eindigt op eenr. Op die manier wordt de klankreeksrər vermeden. Bij het nominaliserend suffix-er is er een deels andere systematiek. Ook in dit soort woorden wordtrər vermeden, maar er is hier een derde allomorf-aar die wordt gebruikt als de stam uitgaat op een onbeklemtoonde lettergreep, en ook leidt tot vermijding vanrər. De allomorf-aar zorgt ervoor dat een woord niet uitgaat op een reeks van twee onbeklemtoonde lettergrepen. Bij zelfstandige naamwoorden afgeleid van een zelfstandig naamwoord of een plaatsnaam zien we een allomorf-enaar, zoals inschuld-enaar enHeiloo-enaar. Dank zij de extra klankreeksən achter de stam wordt de regelmaat dat-aar optreedt na een onbeklemtoonde lettergreep gehandhaafd. Er zijn ook uitzonderlijke gevallen van het gebruik van-aar, zoals inler-aar, waar de stam niet eindigt op een onbeklemtoonde lettergreep. De regelmatige vormleerder wordt gebruikt voor de betekenis ‘iemand die iets leert’, zoals intweedetaalleerder.

In uitheemse woorden treedt suffixallomorfie op in de vorm van een wisseling tussen voor- en achterklinkers in uitheemse suffixen met een midden-klinkere, ø, ɛ:, voor een volgend uitheems suffix. In het woordfundamenteel bijvoorbeeld staat in de laatste lettergreep de voorklinkere. Maar in het daarvan afgeleide woordfundamentalisme staat er in plaats van eene eena in de stamfundamental-.

Tabel 2.

Deze wisseling tussen voor- en achterklinkers doet zich alleen voor in dit soort uitheemse woorden, en is ontleend aan het Frans, de historische bron van dit type woorden.