Movatterモバイル変換

(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)

In de volgende deelparagrafen bespreken we de verschillende soorten allomorfie die niet door algemene fonologische regels bepaald zijn. De hierboven gegeven voorbeelden zijn soms gevallen van stamallomorfie:de stam van een woord (1.4.1), die de basis vormt voor inflectie en woordvorming, heeft dan meer dan een klankvorm. Een veel voorkomende vorm van stamallomorfie zien we insamenstellingen (1.4.2). Zo eindigt het woordkoning als eerste deel van een samenstelling vrijwel altijd op eens:

Stamallomorfie vinden we ook op grote schaal terug in aan andere talenontleende woorden (1.4.3). Een voorbeeld daarvan is de volgende set van morfologisch verwante woorden behorend bij het werkwoordponeren:

Het zelfstandig naamwoordpositie hoort bij het werkwoordponeren, maar de vorm van de stam van het zelfstandig naamwoord is nietpon- maarpos-. Deze allomorfie is afkomstig uit de taal van oorsprong van deze woorden, het Latijn. Als we kijken naarpositie en de daarbij horende gelede woorden, het werkwoordpositioneren en het adjectiefpositioneel, dan zien we dat het grondwoord, dat in isolatie de vormpositie heeft, voor de uitheemse suffixen-eer en-eel de vormposition- heeft. De extensie-on beschouwen we als deel van het grondwoord, omdat het terugkeert in alle daarvan met een uitheems suffix afgeleide woorden. Het Latijn kende al de alternantiepositio/position. De vorm opn is de oudste. In het Latijn werd den aan het woordeinde weggelaten, maar deze bleef woordintern bewaard.

Prefixen (1.4.4) ensuffixen (1.4.5) kunnen ook allomorfie vertonen. Het aan het Latijn ontleende prefixcon- heeft bijvoorbeeld een aantal allomorfen, zoals te zien incom-motie,con-sistent,coŋ-claaf,cor-relatie, col-lega, enco-activatie.

Een bekend voorbeeld van suffix-allomorfie in het Nederlands is die van het verkleinwoordsuffix, dat vijf allomorfen kent:-tje,-je,-etje,-pje, en-kje, zoals te zien in de volgendeverkleinwoorden:

De keus van een van de allomorfen wordt bepaald door de fonologische vorm van het grondwoord. Zo treedt-je op na een grondwoord dat eindigt op een obstruent, en-pje na eenm voorafgegaan door een gespannen klinker.

Ook hetsuffix-er, dat onder meer gebruikt wordt voor inwonersnamen, kent allomorfen, zoals te zien in de volgende inwonersnamen:

Ook voor deze allomorfie geldt dat die niet volgt uit algemene fonologische regels. Dat betekent niet dat er hier geen fonologische regelmatigheden te ontdekken zijn. Zo komt de allomorf-der na stammen die op eenr eindigen zoalsBijlmermeer, en de allomorf-aar na een stam die eindigt op een onbeklemtoonde lettergreep met een coronale medeklinker (l, r, n) aan het eind, zoalsDiemenaar.

ANS

Taaladvies

Dagenta

Taalportaal