Hieronder volgt een lijst van veel gebruikte expressieve tussenwerpsels, gerangschikt naar de emoties waarmee ze gepaard gaan:
- pijn:au,ai
- kou:brr,hu
- warmte:pf,oef
- genot:mm,a(h),o(h)
- verlichting:oef,goddank,hèhè
- verbazing, verwondering, verrassing:o,oh lala,hoho,hé,goh,jongevooral in NNDeze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten, vooral in Nederland.,sjongevooral in NNDeze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten, vooral in Nederland.,t(s)jongevooral in NNDeze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten, vooral in Nederland.,asjemenou,nee maar,toe maar; verder krachttermen en dergelijke (zie hieronder)
- herkenning, vervulling van een verwachting:a,a(h),ha,aha
- vreugde:a,o,hoera,joepie
- spot, ironie:ph,pf
- medelijden:ach,och,ocharme
- verdriet, zorg:ach,och; verder krachttermen en dergelijke (zie hieronder)
- afkeer, tegenzin:bah,shit; verder krachttermen en dergelijke (zie hieronder)
- ontgoocheling:helaas,hè; verder krachttermen en dergelijke (zie hieronder)
- gelatenheid:enfin,afijnin NN, ST?Deze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten in Nederland, maar het is onduidelijk in hoeverre die deel uitmaakt van de (informele) standaardtaal. Van Dale (Den Boon, Hendrickx & Van der Sijs 2022) classificeertafijn als informeel en spreektalig, waarbij spreektalig voor Van Dale overeenkomt met niet-standaardtalig.
Expressieve tussenwerpsels kunnen op zichzelf, dus als zelfstandige uiting, gebruikt worden. Een spreker die alleen is, kan zo’n tussenwerpsel gebruiken om zich emotioneel te uiten. In een gesprek kan iemand er ook mee aangeven dat die het gesprek volgt, door te laten blijken dat die akkoord gaat, begrijpt, twijfelt, meevoelt, enz.
Daarnaast kunnen deze tussenwerpsels ook met een andere zin gecombineerd worden. Veel van deze tussenwerpsels geven dan aan wat de subjectieve houding van de spreker is ten opzichte van die zin, zoals afkeer of spijt in (1a) of opluchting of verlichting in (1b).
1aShit, het is voorbij.
CHNbGoddank, het is voorbij.
CHN2aOns kleintje heeft 8 uur doorgeslapen,hoera.
CHNbM'n kind zeurde om een suikerspin,bah!
CHNSommige tussenwerpsels hierboven kunnen voor verschillende functies gebruikt worden, zoals in het geval van (h)a, (h)o,ach,och en ooknou: welke emotie bedoeld wordt, moet blijken uit de intonatie en uit context en/of situatie, zie ook:
3aAmai, wat verschrikkelijk.in BN, ST?Deze vorm komt geregeld voor in (informele) standaardtalige contexten in België, maar het is onduidelijk in hoeverre die deel uitmaakt van de (informele) standaardtaal. Van Dale (Den Boon, Hendrickx & Van der Sijs 2022) classificeertamai als spreektalig, wat in Van Dale overeenkomt met niet-standaardtalig.
CHNbAmai, wat een prachtgame.in BN, ST?Deze vorm komt geregeld voor in (informele) standaardtalige contexten in België, maar het is onduidelijk in hoeverre die deel uitmaakt van de (informele) standaardtaal. Van Dale (Den Boon, Hendrickx & Van der Sijs 2022) classificeertamai als spreektalig, wat in Van Dale overeenkomt met niet-standaardtalig.
CHNDatzelfde geldt voor krachttermen, (bastaard)vloeken en verwensingen; ook daarbij moet vaak uit de intonatie, context en/of situatie blijken welke emotie bedoeld wordt:
- Krachttermen:
- god (vervormingen:gutin NNDeze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten in Nederland.,gossiein NNDeze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten in Nederland.),godsammevooral in NNDeze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten, vooral in Nederland., (god)allemachtig;
- jezus (christus),jezusminain NNDeze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten in Nederland. (vervormingen:jakkes,jee,jeetjevooral in NNDeze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten, vooral in Nederland.,jeetjeminain NNDeze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten in Nederland.,jemigin NNDeze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten in Nederland.,jemineein NNDeze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten in Nederland.);
- shit,fuck,foertin BN, ST?Deze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten in België, maar het is onduidelijk in hoeverre die deel uitmaakt van de (informele) standaardtaal. Van Dale (Den Boon, Hendrickx & Van der Sijs 2022) classificeertfoert als spreektalig, wat in Van Dale overeenkomt met niet-standaardtalig.,kutin NNDeze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten in Nederland.,teringin NN, ST?Deze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten in Nederland, maar het is onduidelijk in hoeverre die deel uitmaakt van de (informele) standaardtaal..
- (Bastaard)vloeken:
- (god)verdomme,(god)verdorie,goddommevooral in NNDeze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten, vooral in Nederland.,godverdikkevooral in BNDeze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten, vooral in België.;
- potverdomme,potverdorie,potverdikkevooral in BNDeze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten, vooral in België.;
- gadver(damme)in NNDeze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten in Nederland.,getverin NNDeze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten in Nederland.;
- ((non)de)djuin BNDeze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten in België.,miljaar(de(dju))in BNDeze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten in België..
- Verwensingen (als louter emotionele uitroepen):
- verrekvooral in NNDeze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten, vooral in Nederland.,krijg nou watin NNDeze vorm komt af en toe voor in (informele) standaardtalige contexten in Nederland..
