Voorbeeldzoekerx
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags NederlandsClarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNarClarin login
  • Delpher
  • CelexClarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
12.6 De vorming van bijwoorden
In het Nederlands kunnen adjectieven gebruikt worden als bijwoorden zonder enige morfologische markering. Zo worden de woordenleuk enonwijs in de zinnen (1a) gebruikt als een adjectief, en in zin (1b) als een bijwoord:
1aDat is eenleuk persoon.
aIk vind haar heelleuk.
aDie aanpak isonwijs.
bDat doe je ergleuk.
bIk vind datonwijs gaaf.
Toch zijn er ook achtervoegsels waarmee specifiek bijwoorden gemaakt kunnen worden. Het basiswoord is meestal een adjectief, maar een substantief bij de achtervoegsels-gewijs/gewijze,-halve en-waarts. Het suffix-s komt ook voor met een substantief als basiswoord, en in de vorm van een infinitief in het bijwoordvervolgens.
Tabel 1. Achtervoegsels voor de vorming van bijwoorden
suffixbasiswoordbijwoord
-jesjəszachtzacht-jes
-elijkləkhooghog-elijk
-(e)lingsəlɪŋsblindblind-elings
-erwijsərwɛismenselijkmenselijk-erwijs
-gewijsɣəwɛis,-gewijzeɣəwɛizəgroepgroeps-s-gewijs,groep-s-gewijze
-halvehɑlvəberoepberoep-s-halve
-iteritɛrnormaalnormal-iter
-svervolgen,deelvervolgen-s,deel-s
-waartswartshuishuis-waarts
-wegwɛxdomdom-weg
De meeste suffixen zijn inheems; alleen het suffix-iter is uitheems en ontleend aan het Latijn.
Sommige van de typen gelede bijwoorden genoemd in Tabel 1 worden ook gebruikt als adjectief. Dat geldt met name voor woorden eindigend op-gewijs en-waarts, zoals in:
2een groepsgewijze aanpak, groepsgewijze productie
in huiswaartse richting, terugwaartse erosie
Ook het bijwoordrecentelijk wordt wel gebruikt als adjectief in plaats van het adjectiefrecent, zoals in:
3Ik baseer mijzelf op eenrecentelijk schrijven van de IND.
maar dit wordt in veel taaladviezen afgeraden. Evenzo wordtrespectievelijk gebruikt in plaats van het adjectiefrespectief, zoals inde respectievelijke ouders.
Veel bijwoorden met een betrekkelijk ondoorzichtige betekenis eindigen op het suffix-s. Voorbeelden zijn bijwoorden als:
4alleszins, enigszins, geenszins, veelszins
desgelijks, insgelijks
rechtens, vervolgens, willens en wetens
goedschiks, kwaadschiks
dikwijls, tersluiks, tevens, straks
Historisch markeerde dit suffix een naamval van substantieven, namelijk genitief enkelvoud. Woorden en woordgroepen met deze naamval konden gebruikt worden als bijwoordelijke bepalingen. Zo werd het suffix-s een suffix om bijwoorden te vormen van woorden en woordgroepen.
Zie Van Loey (1964: 241), Van Bree (2010: 448-452).
 We zien dit suffix ook optreden in bijwoorden met eenverkleinsuffix zoalsfrisjes enstilletjes, in combinatie met hetsuffix-ling, en als laatste klank van hetsuffix-waarts.
Literatuur
Diepeveen (2012), Diepeveen & Van de Velde (2012), Corver (2022)..
Literatuur
    Interessante links
    ANS
      Taaladvies
        Dagenta
          Taalportaal
            Versiegeschiedenis
            versieredacteur(en)datumopmerkingen
            3.0Geert Booijjuni 2022
            2.1januari 2019Automatische conversie van ANS 2.0
            2.0W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn1997hoofdstuk 12,../../data/archief/ans2/e-ans/12/body.html;
            Interessante links