De vorming van samenstellingen is niet altijd een kwestie van het combineren van twee woorden volgens een abstract schema. Ze kunnen ook gevormd worden via analogie met een andere samenstelling. Een voorbeeld is de vorming van het woordvadertaal naar analogie van het woordmoedertaal. De samenstellingmoedertaal is een gevestigde samenstelling, en naar analogie daarvan kanvadertaal gevormd worden om de taal te benoemen die niet van de ouders in het algemeen, maar specifiek die van de vader is. Men kan zich het analogisch proces als volgt voorstellen:
1moeder : vader = moedertaal : ? -taal
waarbij dan op de plaats van het vraagteken het woordvader wordt ingevuld. Analogische vorming vinden we veel in creatief en speels taalgebruik. Hier volgen een aantal voorbeelden:
Tabel 1. Analogisch gevormde substantivische samenstellingen
| samenstelling | analogisch gevormde samenstelling |
| boeman | boevrouwvrouw die mensen schrik aanjaagt |
| boterbriefje | margarinebriefjesamenlevingscontract |
| doorzonwoning | doorzontuintjetuintje van een doorzonwoning |
| handvaardigheid | muisvaardigheidvaardigheid met computermuis |
| komkommertijd | komkommerwolfwolf waarover wordt geschreven in de komkommertijd |
| nieuwkomer | oudkomeriemand die lang geleden als immigrant is gearriveerd |
| ooggetuige | oorgetuigeiemand die bij een gebeurtenis iets gehoord heeft |
| potjes-Latijn | potjes-Grieksbeperkte kennis van het Grieks |
| schipbreukeling | vakantiebreukelingiemand die op vakantie in problemen komt |
De interpretatie van de analogisch gevormde samenstellingen is buiten de concrete context niet altijd even gemakkelijk. Omdatboterbriefje de naam is voor een huwelijkscontract, ismargarinebriefje de naam voor een samenlevingscontract, een contract met een lagere status, zoals ook margarine minder status heeft dan boter. Eenkomkommerwolf is een wolf die door sommigen waargenomen zou zijn, en waarover veel wordt geschreven in de komkommertijd, de tijd in de zomer wanneer er weinig belangrijk krantennieuws is. Eennieuwkomer is een immigrant die recent gearriveerd is, en zo is eenoudkomer iemand die al lang geleden naar Nederland is geëmigreerd.
Analogische vorming van meerdere woorden vinden we op basis van de samenstellingtennisarm die gebruikt wordt om een bepaalde fysieke aandoening te benoemen. Naar analogie van dit metonymisch gebruik van het hoofd van de samenstellingarm als ‘aandoening aan de arm’ vinden we ook een aantal andere samenstellingen als benamingen van lichamelijke aandoeningen, zoalsmuisarm.
2Na de muisarm, de tenniselleboog, kantoorknie en sms-duim zijn er nu steeds meer mensen die kampen met de WhatsApp-vinger.
Gezondheidsnet 27.11.2012
