Verder lezen
Achterna
Met behulp van het partikelachterna kunnen samenkoppelingen gevormd worden alsachternaroepen enachternahollen. Het procedé is productief. Het werkwoord moet wel een synoniem zijn vankijken ofroepen, óf een beweging uitdrukken of impliceren. Zo kan men ookachternalopen enachternazwemmen gebruiken. De betekenis vanachterna komt overeen met die vanna.
Achterom
Het partikelachterom wordt vooral gecombineerd met werkwoorden die een 'zien' of 'kijken' uitdrukken. Het procedé is productief. Naastachteromkijken enachteromzien kan men ook samenkoppelingen vormen zoalsachteromblikken, als in:
1Hijblikte nog een laatste keerachterom.
Achterop
Het partikelachterop wordt gecombineerd met werkwoorden die een beweging uitdrukken. Naast werkwoorden alsachteropkomen enachteroplopen kan men bijvoorbeeld ookachteropfietsen vormen. De betekenis die deze partikelwerkwoorden gemeen hebben is 'iemand die voorgaat, inhalen en dan vergezellen'.
Met behulp van het partikelachteruit kan men samenkoppelingen vormen die betekenen 'door de werking die het werkwoordelijk deel noemt, naar achteren brengen of komen'. Het procedé is productief. Het werkwoord moet wel een verplaatsing of beweging uitdrukken. Gangbaar zijn bijvoorbeeldachteruitduwen enachteruitlopen. Zo kan men ookachteruitschuifelen vormen, zoals in:
2Voetje voor voetjeschuifelde hijachteruit op het gladde ijs.
Omhoog enomlaag
Met behulp van het partikelomhoog ('naar boven') kunnen samenkoppelingen gevormd worden zoalsomhoogduwen. Het procedé is productief. Met behulp van het partikelomlaag ('naar beneden') kunnen samenkoppelingen gevormd worden alsomlaagduwen,omlaaghalen enomlaaglopen.
De partikelsomlaag enomhoog kunnen met werkwoorden die een verplaatsing of beweging uitdrukken vrijwel onbeperkt samenkoppelingen vormen, op voorwaarde dat de betekenis van het werkwoord te combineren is met die vanomhoog ofomlaag, vergelijk:
3omhoogheffen, omhoogtillen,maar niet: omlaagheffen, omlaagtillen;
omlaagstorten,maar niet: omhoogstorten.
Naastomlaagvallen komt het werkwoordomhoogvallen wel voor in ironisch taalgebruik, als in:
4Deze functionaris is door gebrek aan gewichtomhooggevallen.
Een idiomatische uitdrukking in Nederland ismet iets omhoogzitten, dat een toestand en geen beweging uitdrukt.
Met werkwoorden die geen beweging of verplaatsing impliceren, zijn de mogelijkheden beperkt tot de werkwoorden die een 'kijken' of een 'roepen' betekenen:
5omhoogkijken, omlaagkijken, omhoogloeren, omlaagloeren; omhoogroepen, omlaagroepen
Vooruit
Met behulp van het partikelvooruit kunnen samenkoppelingen gevormd worden die betekenen 'door de werking die door het werkwoord genoemd wordt, naar voren brengen of komen'. Met werkwoorden die een verplaatsing of een beweging uitdrukken, is dit procedé productief. Gangbare vormingen zijn bijvoorbeeldvooruitduwen envooruitkomen. Zo kunnen we ookvooruitsukkelen vormen, zoals gebruikt in:
6Vermoeid, maar zonder de moed te verliezen,sukkelde hijvooruit.
De volgende samenkoppelingen metvooruit moeten temporeel geïnterpreteerd worden:
7vooruitbestellen, vooruitbetalen, vooruitwerken, vooruitzien
Dit procedé is productief. Zo kan men ookvooruitslapen gebruiken, zoals in:
8Er zijn mensen die voor hun nachtdienst alvastvooruitslapen.
