Movatterモバイル変換

Woordenboeken

• INT (500 AD - heden)
• Etymologiebank
• Woordenlijst.org

Corpora en lexica

• Corpus Hedendaags NederlandsClarin login
• GrETEL (CGN, Lassy)
• SoNarClarin login
• Delpher
• CelexClarin login

Overige bronnen

• Taalportaal
• DBNL
• Taaladvies.net
• Wikipedia
• Google

1. Het gebruik van hetimperfectum heeft twee betekeniselementen, waarvan er steeds één op de voorgrond treedt:
   1. De spreker geeft aan te weten dat op het moment van spreken het tegendeel van het in de zin beweerde het geval is. We noemen dit de'niet nu'-interpretatie.
   2. De spreker geeft aan te weten dat de beschreven situatie niet nu het geval is, maar wellicht op een willekeurig ander tijdstip wel het geval zou kunnen zijn. Hij geeft hiermee als het ware aan dat de handeling los gezien moet worden van de tijd en doet eigenlijk een algemene uitspraak. We noemen dit de'algemene' interpretatie.
   Welk element op de voorgrond treedt, wordt bepaald door de vraag welke interpretatie zinvol is en dit hangt weer samen met de vraag welke kennis spreker en hoorder gemeen hebben. Alleen wanneer voor hoorder en spreker beiden het 'niet nu'-element duidelijk is, kan de 'algemene' interpretatie op de voorgrond treden. Voorbeeld:
   12Als je in het ziekenhuislag,bezocht ik je iedere dag.
   Zin12 heeft de strekking van een algemene bewering ('algemene' interpretatie). De spreker en hoorder weten immers beiden dat de aangesprokene (hoorder) op het moment van spreken niet in het ziekenhuis ligt.
   Wanneer hoorder en spreker die kennis over het 'niet nu'-element niet delen, dan prevaleert voor de hoorder of lezer de 'niet nu' -interpretatie. Voorbeeld:
   13Als ik geldhad,kocht ik een fraai huis in Zuid-Duitsland.
   Het kiezen voor de ene interpretatie houdt niet in dat daarmee de andere verdwijnt. Beide zijn aanwezig. Voorbeeld:
   14Als je wat eerlijkerkeek,geloofde ik je.
   Zin14 heeft twee interpretaties: 1. Ik geloof je niet, want je kijkt niet eerlijk genoeg ('niet nu' -interpretatie), en 2. Ik geloof mensen die wat eerlijker kijken dan jij ('algemene' interpretatie). Doordat de spreker in beide gevallen aangeeft dat de gebeurtenis zich niet op het moment van spreken voltrekt, doet hij in feite een uitspraak over de werkelijkheid. Bij de omschrijving metzou(den) is dat niet het geval (zie[2] hieronder).
   Wanneer hoorder en spreker de kennis omtrent het 'niet nu'-element delen, volgt overigens niet altijd automatisch de 'algemene' interpretatie. In conditionele zinnen waarin het imperfectum zowel in de bijzin van veronderstelling als in de rompzin optreedt, kan het voorkomen dat het 'niet-nu'-element evident is en toch geen aanleiding geeft voor de 'algemene' interpretatie. Voorbeeld:
   15Als dat zowas,stond ik hier niet.
   Met zin15 wil de spreker niet beweren dat hij 'hier' staat, want dat is immers wel duidelijk (de 'niet-nu' -interpretatie). Ook wil hij niet beweren dat hij op een willekeurig ander tijdstip 'hier' niet zal staan ('algemene' interpretatie). Wat hij doet is: het feit dat hoorder en spreker de kennis delen dat hij 'hier' staat, gebruiken als bewijs voor zijn opvatting dat 'dat' niet zo is (een soort van bewijs uit het ongerijmde: ik sta hier wel, dus het is niet zo).
2. De spreker die de combinatiezou(den) + infinitief gebruikt, stelt zich voor dat de gebeurtenis 'nu' plaatsvindt (of dat de toestand op het moment van spreken van kracht is). Hij gaat met andere woorden uit van het beweerde zonder te weten of het beweerde realiteit is of zal worden. We noemen dit de'nu'-interpretatie. Voorbeeld:
   16Als Lars datzou doen,zou ik de politiebellen.
   Zin16 heeft maar één interpretatie, waarin de spreker stelt, dat aangenomen dat Lars iets doet (de spreker weet niet of hij het doet of zal doen), hij (de spreker) de politie belt ('nu' -interpretatie).

1. zou(den) + infinitiefzou(den) + infinitief
2. imperfectumzou(den) + infinitief
3. zou(den) + infinitief imperfectum
4. imperfectum imperfectumWe bespreken hieronder de verschillende mogelijkheden nader.
   1. zou(den) + infinitief in zowel de bijzin als de rompzin;
      De spreker voorspelt wat er zal gebeuren of hoe de houding (van hemzelf of anderen) zal zijn in een bepaalde situatie waarvan hij zich voorstelt dat die nu bestaat (daarbij in het midden latend of die ook werkelijk bestaat of ooit zal bestaan). Voorbeelden:
      17Als je in het ziekenhuiszou liggen,zou ik je iedere dagbezoeken.
      18Als je mij met rustzou willen laten,zou ik dat erg op prijsstellen.
   2. imperfectum in de bijzin enzou(den) + infinitief in de rompzin;
      • 'niet-nu'-interpretatie: De spreker voorspelt wat er zal gebeuren of hoe de houding (van hemzelf of anderen) zal zijn in een bepaalde situatie, waarvan hij aangeeft te weten dat die op het moment van spreken niet bestaat. Voorbeeld:
        19Als je niet zo domwas,zou ik je misschienleuk vinden.
      • 'algemene' interpretatie: De spreker voorspelt wat er zal gebeuren of hoe de houding (van hemzelf of anderen) zal zijn in een bepaalde situatie, die hij zich voorstelt zonder daarbij een bepaald moment in de tijd voor ogen te hebben en die volgens hem op het moment van spreken niet bestaat. Voorbeeld:
        20Als je in het ziekenhuislag,zou ik je iedere dagbezoeken.
   3. zou(den) + infinitief in de bijzin en imperfectum in de rompzin;
      Dit type komt niet vaak voor. Het kan alleen gebruikt worden als het imperfectum de 'algemene' interpretatie heeft.
      • 'algemene' interpretatie: De spreker doet een algemene uitspraak over wat er zal gebeuren of hoe de houding (van hemzelf of anderen) zal zijn in een bepaalde situatie, waarbij hij in het midden laat of deze werkelijk plaatsvindt of zal plaatsvinden. Voorbeelden:
        21Als Sinatra weerzou optreden,ging ik er heen.
        22Als je dat vaasjezou laten vallen,brak het.uitgesloten
        Zin22 is uitgesloten vanwege het feit dat de 'niet nu'-interpretatie niet uitgesloten is (en dus op de voorgrond treedt), waarmee de spreker verwarring zaait (hoe kan hij immers weten dat het vaasje op het moment van spreken niet zal breken?). De 'algemene' interpretie kan niet op de voorgrond treden, omdat de 'niet nu'-interpretatie niet evident is.
      • 'niet nu'-interpretatie: Deze interpretatie is onmogelijk: het openlaten van de mogelijkheden in de bijzin van veronderstelling botst met de wetenschap dat het gestelde in de rompzin op het moment van spreken niet het geval is. Voorbeelden:
        23Als ze van Heinzzou houden,vond ik dat een mop.uitgesloten
        24Als dat zozou zijn,verheugde me dat.uitgesloten
        25Als hijzou horen wat Kees doet,verloor hij zijn verstand.uitgesloten
        Werkwoorden alsvinden,denken,menen,geloven, etc. zullen niet gauw de 'algemene' interpretatie krijgen, omdat spreker en hoorder slechts zelden kennis omtrent elkaars gedachtenwereld zullen delen en het ook moeilijk is met zekerheid te zeggen wat iemand gegeven bepaalde omstandigheden altijd zal denken, menen, geloven, etc. De volgende zinnen zijn dan ook uitgesloten:
        26Als je me niet ten danszou vragen,dacht ik dat je me wilde beledigen.uitgesloten
        27Als je datzou doen,vond ik je een eikel.uitgesloten
        In rompzinnen waarinniet ofgeen optreedt, wordt meestal het imperfectum gebruikt met de 'niet nu'-interpretatie. Daarom kunnen samengestelde zinnen metzou(den) + infinitief in de bijzin en het imperfectum in de rompzin uitsluitend gebruikt worden als het imperfectum in de rompzin overduidelijk de 'algemene' interpretatie heeft. Voorbeeld:
        28Als ik te veelzou roken,liep ik niet vier dagen na elkaar veertig kilometer.
   4. imperfectum in de bijzin en imperfectum in de rompzin;
      • de 'niet nu'-interpretatie treedt zowel in de bijzin als in de rompzin op de voorgrond;
        Er doen zich twee mogelijkheden voor:
        • De spreker geeft in de bijzin van veronderstelling aan dat een bepaalde situatie niet het geval is, zodat ook het gestelde in de rompzin niet het geval is. Voorbeeld:
          29Als je mijn zoon nietwas,gaf ik je aan.
          Met zin29 bedoelt de spreker: je bent mijn zoon, dus ik geef je niet aan.
        • De spreker wil het in de bijzin van veronderstelling gestelde ontkrachten door in de rompzin iets te stellen dat absoluut onwaar is. Hij levert als het ware een bewijs uit het ongerijmde. Voorbeeld:
          30Als ik zo'n hufterwas,kwamen ze niet.
      • de 'algemene' interpretatie treedt in de bijzin en de rompzin op de voorgrond;
        De spreker geeft aan te weten wat er zal gebeuren in een bepaalde situatie, die hij zich voorstelt zonder daarbij een bepaald moment in de tijd voor ogen te hebben, en die volgens hem op het moment van spreken niet bestaat. Hij weet dit zo zeker dat hij een algemene uitspraak doet. Voorbeeld:
        31Als je in het ziekenhuislag,bezocht ik je iedere dag.
      • in de bijzin treedt de 'niet nu'-interpretatie op de voorgrond en in de rompzin de 'algemene' interpretatie;
        De spreker doet een algemene uitspraak over wat er volgens hem (altijd) zal gebeuren in een bepaalde situatie, waarvan hij aangeeft dat die op het moment van spreken niet bestaat. Voorbeeld:
        32Als ik rijkwas,lapte ik nooit meer zelf de ramen.
      • de 'algemene' interpretatie in de bijzin en de 'niet nu' -interpretatie in de rompzin;
        Dit is onmogelijk. De 'niet nu'-interpretatie legt namelijk automatisch dezelfde interpretatie op aan de rompzin. Voorbeelden:
        33Als jullie de bootverkochten,wist hij zich geen raad.uitgesloten
        34Als hij datzag,werd hij vrolijk.uitgesloten
        De woordennog,ook enzelfs draaien de 'niet nu'-interpretatie om, zodat de interpretatie gelijk wordt aan de 'algemene' interpretatie inclusief 'nu'. Vergelijk:
        35aAls je mijn zoonniet was,gaf ik je aan.

        bOok als je mijn zoonniet was,gaf ik je aan.
        In35a is er sprake van de 'niet nu' -interpretatie: 'je bent mijn zoon, dus ik geef je niet aan'. In35b wordt deze door het voorkomen vanook in de zin omgedraaid: 'het maakt niet uit of je mijn zoon bent of niet, ik geef je aan.'Wanneer de hoorder en de spreker beiden weten dat de genoemde gebeurtenissen niet op het moment van spreken plaatsvinden, is het verschil tussen het imperfectum en de omschrijving metzou(den) + infinitief zeer gering. Het imperfectum klinkt wat algemener of definitiever.