Movatterモバイル変換

In 1b staat het indirect object uit het middenstuk van de afhankelijke zin op de eerste zinsplaats van de rompzin. In de voorbeelden2 en3 geldt mutatis mutandis hetzelfde respectievelijk voor de zinsdelennaar Amsterdam entegen hem.

Het volgende voorbeeld is wat ingewikkelder doordat er sprake is van een element uit een nog meer ingebedde zin dat in4b in de rompzin van het hoogste niveau staat:

4aIk |dacht| dat je zei dat hijSuzanne niet wilde uitnodigen?

bSuzanne |dacht| ik dat je zei dat hij niet wilde uitnodigen?

Met haakjes kan de structuur van4a als volgt weergegeven worden:

5Ik dacht [dat je zei [dat hij Suzanne niet wilde uitnodigen.]]=4a

In4b staat het lijdend voorwerp uit de tweede, meest ingebeddedat-zin op de eerste zinsplaats van de rompzinik dacht.

Opmerking

Verdieping

Opmerking

Een enkele keer kan een dergelijke constructie voorkomen bij eendat-zin die als onderwerp fungeert, bijv. in het volgende geval met een aanwijzend voornaamwoord op de eerste zinsplaats:

iaHet |dunkt| me datdit onjuist is.

bDit |dunkt| me dat onjuist is.

De hier besproken zinsconstructie komt vooral voor bij vraagwoordvragen. Zulke gevallen verschillen in zoverre van de voorgaande, dat ze gerelateerd zijn aan voorwerpszinnen in de directe rede (dus geendat -zinnen), die verplicht aan de rompzin voorafgaan: zie de (a) -zinnen hierna. Voorbeelden zijn:

6aWie zouden ze voor dat feestje uitnodigen, |dacht| je?

bWie |dacht| je dat ze voor dat feestje zouden uitnodigen?

7aWie is de kleinste van ons, |vind| je?

bWie |vind| je dat de kleinste van ons is?

8aWat heeft dat huis gekost, |zei| je?

bWat zei je dat dat huis gekost heeft?

9aWie heb ik gisteren ontmoet, |denk| je?

bWie |denk| je dat ik gisteren ontmoet heb?

Een voorbeeld met een meer ingebedde zin is:

10aWaarmee zouden ze de dijk afdichten, |zei| je dat je gehoord had?

bWaarmee |zei| je dat je gehoord had dat ze de dijk zouden afdichten?

Van het vragendewat voor (een) als deel van een naamwoordelijke of adjectivische constituent kanwat apart vooraan in de rompzin staan, bijv.:

11Wat |denk| je dat daarvoor leuks aan is?

Ook alleen het eerste stuk van een (vragend) voornaamwoordelijk bijwoord uit een afhankelijke zin kan op de eerste zinsplaats van de rompzin staan, bijv.:

12Waar |hoop| je dat hij het verderover zal hebben?

13Waar |dacht| je dat ze datvandaan gehaald hadden?

Opmerking

Verdieping

Opmerking

Een soortgelijke constructie is mogelijk bij betrekkelijke bijzinnen: het relativum vervult net als de elementen in de hierboven besproken gevallen een zinsdeelfunctie in een afhankelijke zin, maar anders dan in die gevallen staat het niet op de eerste zinsplaats van de rompzin, maar vormt het de eerste pool daarvan. Zie de volgende voorbeelden (de (a) -zinnen, die telkens bestaan uit twee zelfstandige zinnen, zijn bedoeld om het verschijnsel inzichtelijker te maken; het zijn geen directe tegenhangers van de (b) -zinnen - ze bevatten geen relativum -, maar de (b) -zinnen kunnen er wel aan gerelateerd worden):

iaDe brief - ik dacht dat jedie meteen zou schrijven - is nog niet aangekomen.

b(De brief) |die| ik dacht dat je meteen zou schrijven, (is nog niet aangekomen.)

Wat de functie betreft is het betrekkelijkedie inib net als het aanwijzendedie inia lijdend voorwerp van de bijzin die vanik dacht afhankelijk is. Andere voorbeelden zijn:

iiaDe pastoor - ik weet dat jij hethem beloofd hebt - is overgeplaatst.

b(De pastoor) |die/wie| ik weet dat jij het beloofd hebt, is overgeplaatst.

iiiaHier vul je het woord in - je denkt dathet weggelaten is.

b(Hier vul je het woord in) |dat| je denkt dat weggelaten is.

ivaDie vrouw - jij denkt dat ikop haar verliefd ben - is mijn chef.

b(Die vrouw, ) |op wie| jij denkt dat ik verliefd ben, (is mijn chef.)

De bedoelde constructie is ook mogelijk wanneer het betrekkelijk voornaamwoord behoort tot een beknopte bijzin:

vaDe pachters - de regering zeihen te willen helpen - leiden een armoedig bestaan.

b(De pachters) |die| de regering zei te willen helpen, (leiden een armoedig bestaan.)

Constructies zoals de bovenstaande (b) -zinnen doen vaak nogal stroef aan; ze komen vooral voor in geschreven taal. Als alternatief kan men betrekkelijke bijzinnen gebruiken metvan wie (als het antecedent een persoon aanduidt) ofwaarvan (als het antecedent geen persoon aanduidt; soms ook bij bij persoonsaanduiding (zie [8·7·3/1b])), waarbij het verwijzend element in de voorwerpszin behouden blijft. De bovenstaande zinnen luiden dan als volgt:

vi(De brief) |waarvan| ik dacht dat jedie meteen zou schrijven, (is nog niet aangekomen.)

vii(De pastoor) |van wie| ik weet dat jij hethem beloofd hebt, (is overgeplaatst.)

viii(Hier vul je het woord in) |waarvan| je denkt dathet weggelaten is.

ix(Die vrouw, ) |waarvan| jij denkt dat ikop haar verliefd ben, is mijn chef.

x(De pachters) |van wie| de regering zeihen te willen helpen, (leiden een armoedig bestaan.)

Literatuur

Interessante links

ANS

Taaladvies

Dagenta

Taalportaal

Versiegeschiedenis

versie	redacteur(en)	datum	opmerkingen
2.1		januari 2019	Automatische conversie van ANS 2.0
2.0	W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn	1997

Interessante links