Movatterモバイル変換

(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)

2a

In conditionele bijzinnen wordt de imperfectumvormmocht(en) gebruikt om expliciet aan te geven dat het volstrekt onzeker is of de genoemde, op zich mogelijke, gebeurtenis of toestand werkelijkheid is of zal worden. De meest voorkomende zinsvorm is die metmocht(en) aan het begin (als vóór-pv), maar ook eenals -zin metmocht(en) als achter-pv is mogelijk. Voorbeelden:

Een enkele keer is zo'nals-zin verplicht, met name na een voorzetsel; vergelijk:

In plaats van zinnen metmocht(en) kan altijd een gewoneals-zin of een bijzin zonder voegwoord met een vóór-pv als eerste zinsdeel gebruikt worden, zie respectievelijk7b en7c. (Het omgekeerde geldt overigens niet per se.)

In tegenstelling tot een zin metmocht(en) kunnen de alternatieve constructies, althans die met een tegenwoordige tijd, zowel zekerheid als onzekerheid uitdrukken. In het eerste geval kunnen we dan met een bijzin van tijd te maken hebben, die trouwens vaak niet zonder meer van een conditionele bijzin te onderscheiden is. Vergelijk bijv. de volgende twee zinnen, waarvoor we aannemen dat 'Huib' een collega van de spreker is die dagelijks op zijn werkplek aanwezig is, en 'Teun' iemand die wel eens op bezoek komt. De spreker kan nu, als hij er de volgende dag niet zal zijn, 's avonds tegen een andere collega zowel8 als9 zeggen:

Hij kan echter, gegeven de geschetste situatie, niet10, maar wel11 zeggen:

Zin8 is te beschouwen als een bijzin van tijd,9 als een bijzin van veronderstelling.

Het gebruik van conditionele zinnen metmocht(en) is aan een aantal beperkingen onderworpen. Ten eerste moet de gebeurtenis of toestand die in de bijzin genoemd wordt, werkelijkheid kunnen zijn of worden. Betreft het echter een louter denkbeeldige, irreële gebeurtenis of toestand, zoals in de voorbeelden12 en13 - aan de geïmpliceerde situatie uit het verleden of aan de geïmpliceerde lichaamsgrootte valt immers niets meer te veranderen -, dan is eenals-zin metzou(den) (ziezullen (f,2 en verder)) of een andere imperfectumvorm of een bijzin met zo'n werkwoord als eerste zinsdeel verplicht:

Er moet tevens sprake zijn van een concrete mogelijkheid. Een meer theoretische mogelijkheid wordt door eenals -zin uitgedrukt; vergelijk:

Zin14a past in een situatie waarin bepaalde werkzaamheden een reëel gevaar voor brand opleveren, zin14b daarentegen is als een algemeen geldende uitspraak te beschouwen.

Verder moet het verband tussen bijzin en de rest van de zin (de rompzin) van dien aard zijn dat de rompzin een handeling noemt die verplicht, wenselijk, zinvol, nuttig etc. is als het in de bijzin gestelde zich daadwerkelijk voordoet. Als de bijzin aan de rompzin voorafgaat, dan bevat deze laatste in de regel het bijwoorddan (voor een uitzondering: zie [21.8.2.2],[4]). Een handeling zoals hier bedoeld kan ook geïmpliceerd zijn, zoals in15:

Geïmpliceerd is hier: 'zorg ervoor (dat ik...)'.

Drukt de rompzin echter iets uit wat als een aannemelijk, logisch of onontkoombaar gevolg van een mogelijke gebeurtenis te beschouwen is, dan is een bijzin metmocht(en) niet of in ieder geval minder goed bruikbaar; vergelijk:

Hiermee hangt samen dat in een bijzin die een noodzakelijke voorwaarde noemt,mocht(en) uitgesloten is:

Uit het bovenstaande mag niet afgeleid worden dat exact aan te geven is welke zinnen wel en welke niet kunnen. Dat is zeker niet het geval. Ter vergelijking vermelden we hier dat een zin als21a in een andere context en met een andere interpretatie op zich heel wel aanvaardbaar is:

In deze zin is er veeleer sprake van een veronderstelling dan van een absolute voorwaarde. Verder lijkt in plaats van zin17a variant23, met de omgekeerde volgorde van romp- en bijzin, wel aanvaardbaar:

In geval van twijfel kan het beste één van de genoemde alternatieve constructies gebruikt worden.

2b

Behalve in bijzinnen komt het conditionelemocht(en) een enkele keer ook voor in (zelfstandige) uitroepende zinnen zoals:

De betekenis van zulke zinnen is 'stel (je voor) dat...'. Dit gebruik vanmocht(en) is vergelijkbaar met dat vanmoest(en) in combinatie metweten (zie boven bijmoeten (b,2)).

3

Het eigenlijk-modalemocht(en) komt ook voor in een vaste combinatie metwillen, in zinnen als de volgende:

De betekenis van de combinatie is 'het is best mogelijk dat je/ze dat wil', met als implicatie respectievelijk 'maar dat gebeurt niet' bij25 en 'maar ze kan niet zo mooi dansen' bij26. Zie ookiv.

ANS

Taaladvies

Dagenta

Taalportaal