Voorbeeldzoekerx
(typ in het invoerveld om het voorbeeld te wijzigen)
zoek dit voorbeeld in:
ANS

Woordenboeken

  • INT (500 AD - heden)
  • Etymologiebank
  • Woordenlijst.org

Corpora en lexica

  • Corpus Hedendaags NederlandsClarin login
  • GrETEL (CGN, Lassy)
  • SoNarClarin login
  • Delpher
  • CelexClarin login

Overige bronnen

  • Taalportaal
  • DBNL
  • Taaladvies.net
  • Wikipedia
  • Google
10.3.8 Voorwaardelijke voegwoorden:als,wanneer,indien,ingeval,zo;mits,tenzij,tenware
Verder lezen
1
1(Ik weet niet hoe laat je vandaag klaar bent, maar) als je vanavond vóór elf uur in Hoek van Holland bent, dan kun je morgenochtend al in Londen zijn.
2(Je wilt zo snel mogelijk per boot naar Londen?) Je kunt morgenochtend al in Londen zijn, áls je maar vóór elf uur vanavond in Hoek van Holland bent.
In1 zonder bijzondere klemtoon is er sprake van een veronderstelling;als is te omschrijven met 'stel dat', 'aangenomen dat'. In2 heeft het beklemtoondeals de waarde van 'mits', 'op voorwaarde dat'; hier wordt een (noodzakelijke) voorwaarde uitgedrukt.
Beklemtoning van het voegwoord gaat overigens niet altijd samen met noodzakelijk-voorwaardelijke betekenis. Zo bijv. in3, waar ook bij beklemtoondals alleen sprake is van een veronderstelling (het is niet vervangbaar doormits ofop voorwaarde dat):
3Ik weet niet of Teun morgen komt, maar áls hij komt, vraag dan of hij mij even wil opbellen.
Omdat men in gevallen als1 en3 wel spreekt van een 'voldoende voorwaarde', onderscheiden van de in2 uitgedrukte 'noodzakelijke voorwaarde', is de term 'voorwaardelijk' ('conditioneel') bruikbaar voor de hele categorie van de hier bedoelde voegwoorden.
(Vergelijk verder voor het verschil tussen conditionele en temporele zinnen (metals enwanneer)(zie 10.3.3.3, sectie 4) en [18.5.4.4/iid2].
2
Van de voegwoordenals,wanneer,indien,ingeval,zo,mits,tenzij entenware leidenmits,tenzij entenware alleen bijzinnen in die een noodzakelijke voorwaarde uitdrukken; de andere zijn - afgezien van de hieronder te noemen stilistische beperkingen - algemeen bruikbaar. Enkele voegwoorden komen ook met beknopte bijzinnen of onvolledige zinnen voor (zie onder4).
Het meest algemene voorwaardelijke voegwoord isals. De voegwoordenmits entenzij komen meer in geschreven dan in gesproken taal voor, terwijlwanneer,indien,ingeval enzo beperkt zijn tot formele taal. Het weinig voorkomendetenware is regionaal (in België) of formeel-archaïsch.
De voegwoordentenzij entenware hebben een negatieve betekenis, die te omschrijven is als 'behalve als', 'of het moest soms zijn dat'. Men noemt ze wel'voegwoorden van opschortende voorwaarde'. Voorbeelden:
4Als je je ziek voelt, moet je thuis blijven.
5Ik zal hiermee doorgaan,mits iedereen met deze werkverdeling akkoord gaat.
6Ik zal hiermee doorgaan,tenzij iemand bezwaren heeft tegen deze werkverdeling.
7Wanneer hij een zin als deze zou schrijven, zou daarin niets van zijn visie worden vertolkt.formeel
8"Indien ik van mijn leven trouw, uit Wijnsberg neem ik vast een vrouw".formeel
9Ingeval men u niet toelaat, kunt u zich op mij beroepen..
10Men kan niet leren gedichten te schrijven,zo men geen dichter is.formeel
11Het lijkt dat de jongeling op deze prent bezoek ontvangt van een allegorisch personage,tenware het een persoon is die hem de vrijheid brengt.formeel,regionaal
3
Als bijzinnen die ingeleid worden doorals,wanneer ofindien vóór de rompzin staan, dan kan die rompzin beginnen met het bijwoorddan, maar dit is niet verplicht. Dergelijke vooropgeplaatste bijzinnen zijn in het algemeen te vervangen door zinnen zonder voegwoord met voor-pv en inversie; bij die vervanging isdan aan het begin van de rompzin in de standaardtaal wel verplicht (weglating behoort in dit geval tot informeel taalgebruik). Vergelijk:
12aAls je je ziek voelt,dan moet je thuis blijven.
bAls je je ziek voelt, moet je thuis blijven.
cVoel je je ziek,dan moet je thuis blijven.
dVoel je je ziek, moet je thuis blijven.informeel
13Hou je van biefstuk, braad je in boter.informeel
Soms staatdan verderop in de rompzin, vooral als deze met een imperatief begint, bijv.:
14Vind je hem zo lastig, zeg erdan eens wat van.
In formele taal kandan soms wegblijven; de rompzin heeft dan geen inversie, bijv.:
15Wil hij niet goedschiks meekomen, ik breng hem met geweld hierheen.formeel
Zie voor dit zinstype [21.8.2.2/[4]].
4
De voegwoordenindien,zo,mits entenzij kunnen in formele taal met beknopte bijzinnen of onvolledige zinnen voorkomen. Voorbeelden:
16Brieven kunnen,mits voldoende gefrankeerd, op de postkamer worden afgegeven. (= mits de brieven voldoende gefrankeerd zijn)formeel
17In de wagen mogen geen eetwaren worden meegebracht,tenzij goed verpakt. (= tenzij de eetwaren goed verpakt zijn)formeel
18Zoiets kan,zo ergens, alleen daar gebeuren. (= zo zoiets ergens kan gebeuren)formeel
19Deze bladzijde kan,indien nodig, worden weggelaten. (= indien het nodig is)formeel
Een enkele keer komt een dergelijk voorbeeld zonder volledige bijzin als een vaste uitdrukking ook in de standaardtaal voor:
20Je kuntzo nodig hier slapen.
Opmerking
Verdieping
Opmerking
Als voegwoordelijke uitdrukkingen met voorwaardelijke functie komen bijv. voor:gesteld dat,stel dat,voor het geval dat,op voorwaarde dat.
Opmerking
Verdieping
Opmerking
Regionaal (in België) wordtmits ook als voorzetsel gebruikt:
iDe brieven kunnenmits voldoende frankering op de postafdeling worden ingeleverd.regionaal
Ook de voegwoordenof enal kunnen een veronderstellende functie hebben. Omdat die gepaard gaat met toegevende betekenis, worden deze voegwoorden niet hier behandeld [10.3.9.2].
Zie voorzolang met voorwaardelijke betekenis [10.3.3.3/2b].
Literatuur
    Interessante links
    ANS
      Taaladvies
        Dagenta
          Taalportaal
            Versiegeschiedenis
            versieredacteur(en)datumopmerkingen
            2.1januari 2019Automatische conversie van ANS 2.0
            2.0W. Haeseryn, K. Romijn, G. Geerts, J. de Rooij, M.C. van den Toorn1997
            Interessante links