Arca nopo diti nga' istilah idboros Indonesia ii sumuku do patung di kaanu popokito iso-iso entiti poimbida, koubasan nopo nga' tulun, kinaantakan, tayam, toi ko' kakamot falsafah. Tudu nopo nga' montok do panakalambang. IdMalaysia, istilahpatung om murti nopo nga' lobi insaru do gunoon.[1][2]
Kinapamansayan do arca nopo nga' kitudu sabaagi do media kotumbayaan, toi' ko' sarana montok sumambayang kumaa kinorohingan toi ko'dewa-dewi. IdIndonesia, arca nopo nga' notumbayaan do kiharo rati di poimbida mantad patung suai i koubasan do kibontuk asil seni ii kirati do iso kolumison. Mantad dii, proses momonsoi iso arca nopo nga' okon ko' osuhatan miagal do momonsoi iso patung koubasan.
Arca Bodhisattvadevi Prajnaparamita - Dewi Buddha kebijaksanaan, kakamot koleksi idMuzium Nasional Republik Indonesia. Prajñāpāramitā kirati do "Kesempurnaan Transenden Kebijaksanaan" id suang do Mahāyāna Buddha ii minaganu do gamut om sinumuni id suang do dinasti Jawa kuno; Sailendra maamaso abad ko-8.
Iso-iso arca nogi nga' kaanu popokito riwayat sajara toi ko' kinaantakan di nokoindalan id timpu di laid. Poomitanan nopo nga' Arca Airlangga ii popokito do koposion di RajaAirlangga ii minomiduo do kerajaanKahuripan maamaso di toun 1045 kumaa duo entiti karajaan ii otutunan sabaagi do Jenggala omKediri (otutunan nogi sabaagi do Dhaha toi ko' Panjalu). Iti nopo nga' winonsoi do raja di kingaran do i Abdullah. Kisah Airlangga diti nopo nga' pinosiliu do arca sabaagi do iWisnu ii sinumakai doGaruda id suang do Arca Airlangga: popokito do Airlangga nopo nga' nosiliu sabaagi do moningolig om mantamong do pomogunan (kowoowoyoon diWisnu), om Garuda di sasakayon di Wisnu sabaagi lambang kobibasan montok karajaan Kediri om nosiliu do simbol kerajaan Kediri ii otutunan sabaagi do "Garudamukha".[3]HOI
Tumanud etimologi, istilah arca nopo diti nga' gunoon montok sumuku kumaapatung ii naanu mantad istilah id suang doboros Jawa Kuno ꦉꦕ (rêca) ii kirati do "kohoroon" toi ko' "imej" ii popokito do iso-iso entiti poimbida ii winonsoi mantad do watu. Koubasan nopo, arca nopo nga' kopokitanan do tulun, tayam, kinaantakan toi ko' kakamot falsafah.[4]
Pomogunaan istilah arca nopo nga' koubasan kopio gunoon do tinaruHindu omBuddha idIndonesia.[5][6] Tinaru Hindu, Buddha omJain idIndia om pogun-pogun suai m(kohompit noMalaysia omSingapura) oubas do momoguno istilah diti tumanud doSanskrit ii otutunan sabaagi do मूर्ति (mūrti) danप्रतिमा (pratima) ii kirati do "timot", "koulayan", toi ko' "kopokitanan do gusod toi diwa".[7][8][9]
Id suang do kotumbayaan Hindu, arca nopo nga miagal doMurti (Dewanagari: मूर्ति), toi ko' murthi, i sumuku kumaa citra i popokito do Sunduan Kinorohingan (murta). Kirati do "penubuhan", murti nopo nga kaharaan aspek kinorohingan (dewa-dewi), koubasan nopo nga winonsoi mantad watu, kayu, toi ko' logam, i kifungsi sabaagi sarana om ontokon konsentrasi kumaa Kinorohingan id suang do panambayangan.[10] Tumanud kotumbayaan do Hindu, nuru sambayangan o murti sabaagi fokus pamarayahan kumaa Kinorohingan kalapas olohou o sunduan om poingion id suang dau, miampai tudu montok manahak persembahan toi ko' sesaji.[11] Perwujudan dewa atau dewi, baik sikap tubuh, atribut, atau proporsinya harus mengacu kepada tradisi keagamaan yang bersangkutan.[10]
Koubasan nopo, arca diti nopo nga aiso id candi.Candi nopo nga milo haro iso arca, nga iso arca nopo nga au po oilaan haro id candi.Kiwaa tolu kawo arca tumanud do kualiti mamarayou dau miagal do:
Arca Istadewata, arca di sinanganu do soosongulun, gisom kaanu oiton id nonggo-nonggo.
Arca Kuladewata, arca di sinanganu do isoiso paganakan, koubasan haro id walai.
Arca Garbadewata, arca i royohon do tongotulun, id konteks do tulun ginumuan.
Murti nogi nga pantangon kopio id suang do ugama Buddha, lobi-lobi po mazhab Mahayana maamaso sumambayang, sabaagi ontokon do royohon toi ko' fokus meditasi. Paarayahan murti nopo nga unsubon kopio id suang do Hindu om Buddha, lobi-lobi no maamaso Dwapara Yuga,[12] miagal do i noroitan id suang do naskah Pañcaratra. Id suang do kotumbayaan Buddha, arcaBuddha Gautama nopo nga roitan sabaagiBuddharupa.
Arca dewa, dewi, toi ko' boddhisatwa koubasan no gunoon idponginlumis di apagon om mewah, miagal dojamang, jatamakuta (mahkota), subang (nanting),cincin,golang,kelat bahu,upawita, pending, pongogos tian, pongogos tawak, pongogos pakou om golong gakod.
Au miagal do patung koubasan i winonsoi miampai obibas tumanud kosionuan do momomonsoi patung, arca dewa-dewi, buddha, bodhisattwa toi ko' makhluk spiritual pointantu nopo nga haro kowoowoyoon di roitan sabaagilaksana, i kirati do atribut toi ko' kakamot-kakamot pointantu i noit do arca diti sumiliu do kowoowoyoon dau. Laksana nopo diti nga nopogiu'upakatan no id suang do ikongrafi inus Hindu om Buddha.
Id siriba nopo nga laksana toi ko kowoowoyoon atribut dewa-dewa toi ko' lundu spiritual suai:
Shiwa: Haro mato kotolu id budal, id mahkota dau nopo nga haro tulan misawang om tengkorak i roitan sabaagiArdhachandrakapala,upawita (tali kasta) tulanut naga, momoguno do cawat kulit harimau i pinokito miampai ukiran tulu om tikiu do harimau id po'o dau, haro apat longon i mogoit do atribut, i otutunan sabaagi dotrisula,aksamala (tasbih),camara (pongugad langau), omkamandalu (kendi).Wahana (sasakayon) nopo ngaNandi.
Wishnu: Momoguno do mahkota abantugjatamakuta, kiwaa apat longon i mogoit atribut, i otutunan sabaagi dochakra (piringan cakram),cengkha (cangkang kakahut kitalad), gada, om tua' toi ko' kuncup bungapadma.Wahana nopo ngaGaruda.
Brahma: Haro apat tulu id monikid pisuk mato tongus, momoguno do mahkota abantugjatamakuta, haro apat longon i mogoit do atribut i otutunan sabaagi kitab,aksamala (tasbih),camara (pongugad langau), om tua' toi ko' kuncup bungapadma.Wahana nopo ngaHamsa (angsa).
Agastya: Shiwa id kohinoon dau nopo nga sabaagi resi brahmana pertapa, kopokitanan nopo nga sabaagi kusai totuo di kiganggut om agayo tian, mongigit doaksamala,kamandalu, om trisula.
Ganesha: Putra Shiwa i kitulu do godingon diti nopo nga pinokito sabaagi haro apat longon miampai longon tolikud nopo nga mongigit doaksamala om kampak, om longon id gulu nopo nga mongigit do mangkup i siopon do belalai dau, miampai goding di pinutul.
Durga: Sawo di Shiwa diti nopo nga insaru koimbulai sabaagi doMahisashuramardhini (mamatai do lembu asyura) om posisi monindas do raksasa lembu. Pokitonon isido sabaagi tondu di olundus id suang do rasuk kogoyoon miampai walu longon toi ko' hopod om dua, om mongigit do mogikaakawo senjata miagal do gayang, kolid, dangol busur pindong, tua' pindong,chakra,cengkha, om longon i mongonggom do tobuk di Mahisashura om mamagayat do tikiu dau. Wahana nopo nga Singa.
Laksmi: Sawo di Wishnu nopo nga dewi koimogoton om kolinuudan. Pinokito sabaagi songulun tondu tolundus miampai rasuk kogoyoon om haro duo toi ko' apat longon i mongigit dopadma (tolipuk taragang).
Saraswati: Sawo di Brahma diti nopo nga dewi toilaan om koinusan. Pinokito sabaagi songulun tondu tolundus miampai rasuk kogoyoon om haro apat longon i mongigit do kakamot tuunionsitar,aksamala, omkitab lontar. Wahana dau nopo ngahamsa (angsa).
Wairocana: Buddha ponguasa longkod zenith pinokito sabaagiBuddharupa id suang do posisi bersila toi ko' poinrikaumudra (kowoowoyoon longon) dharmachakra mudra toi ko' witarka mudra.
Awalokiteswara: Momoguno do mahkota abantugjatamakuta i haro ukiran do Buddha Amitabha id taatanga, kilongon duo toi ko' apat i mogoit do atribut tua' toi ko' kuncup bungapadma.
Maitreya: Momoguno mahkota abantugjatamakuta miampai ukiranstupa id taatanga.
Prajnaparamita: Dewi kabaalan buddha diti pinokito sabaagi songulun tondu tolundus miampai rasuk kogoyoon om poinrikau id suang do posisi tolipuk miampaimudra dharmachakra (monurug ruda dharma). Longon gibang dau nopo nga maganu do guas bunga tolipuk hinonggo id sakai dau nopo nga haro naskah lontar kitab Prajnaparamita sutra.
↑"Wisnu Naik Garuda".kebudayaan.kemdikbud.go.id. Direktorat Jenderal Kebudayaan Republik Indonesia. 2014. Linoyog ontok29 April 2021.
↑"Serapan Unsur-Unsur Bahasa Jawa ke Bahasa Indonesia" [Penyerapan Elemen Bahasa Jawa ke Bahasa Indonesia].Magister Linguistik - Fakulti Ilmu Budaya, Universiti Diponegoro, Semarang, Indonesia. (id boros Indonesia) (2016): 154.