ABaa (Canis familiaris beeCanis lupus familiaris) e la yiri doŋa naŋ yi taa neŋ wɛbaa. Meŋ na maŋ boɔle ka yiri baa, o da yie wɛbaare yagroŋ aLate Pleistocene, baŋ na baŋ pare 14,000 yuomo mine baŋ pare zenɛ yi naŋkpaama-lambo, ferebo baŋ kyaare koɔbo baabo. A baa da la a doŋa dɛndɛŋ nensaaleba naŋ da taa yie poɔ. Gambanneba mine .de la nimitɔɔre gaabo nyaabo wuli ka lambo nenensaaleba, baare poŋ yaare la be noba yie poore a maŋ nyɛrɛ bondi-sonne a dire a naŋ da kpoŋ baŋ nyɛ bondi-yaga yineŋcanids mine zie.
A baa da nyɛ la meŋɛ guoluu yineŋmillennia yineŋ a gyogo mine, a hakelɛ, ane physical attributes. Baa guoluu taa la tɛɛtɛɛloŋ yineŋ enfuoni waaloŋ, sɛgeroŋ, eŋgbanne waaloŋ. A maŋ yoŋ la toŋgyamaa ko nensaala, teseŋ naŋkpãã yɔɔbo, herding, tuor-tagebo, wɔkyimamɛ, kpare sɔgela sommo anesogyare, companionship, therapy, kyɛ meŋ maŋ sonnɔ gbɛɛrɛ. Yuomo mine naŋ pare a millennia, baare paaŋ da leɛ la boma naŋ da de nensaaleba gyogere, ane nensaaleba–canine bond da eɛ yelzu peɛroo yaga poɔ. A yele ama nensaaleba laŋkpeɛbo poɔ vɛŋ la ka ba taasobriquet ko "dɔba zɔmeŋkpoŋ".
Baa Enfouni
Baa Kparoŋ
Article meŋɛ: Baa kparoŋ
A kparoŋ ko a yiri baa eɛ bontɛɛtɛɛ ayi "ayi sugilitaa" pãã yitaa neŋ la a baare (ka wɛbaare meŋ gba la) yiibu zie naŋ e colder climates, naŋ taa coarse guard kɔɔloŋ ane puliŋ kɔɔloŋ baaloŋ, bee "yeni", ane a saazu-kparoŋ yoŋ. Guoluu na naŋ taa la wagere "blaze", stripe, bee "star" neŋ fur peɛlaa a nyaazu bee a puliŋ. Premature graying na baŋ be la baare zie wieouŋ lɛ teseŋ yuonyeni; ŋaa yi neŋ la hakelɛ gyogo, suuri gyogo, ane dambeɛŋ yineŋ gɔnsaama mine, noba, bee donne. Ba-guoli mine ba maŋ taa kɔɔloŋ, kyɛ a mine maŋ taa kɔɔloŋ kpeɛne. A baare na kɔɔloŋ maŋ baŋ maale leɛ la waaloŋ mine, teseŋ, a Yorkshire terrier's "show cut".
A baa dewclaw la e a nɔbare anuu maŋ be a forelimb ane puori gbɛɛ. Dewclaws a niŋe gbɛɛ nyɔge la taa neŋ kɔbɔ ane ligament, kyɛ ka dewclaws a puori gbɛɛ nyɔge la taa neŋ kɔɔloŋ eŋbaŋganne. Baare yaga ba yi neŋ dewclaws a ba puori gbɛɛŋ, kyɛ mine ba taa a niŋe gbɛɛŋ. Baare dewclaws taa la proximal phalanges ane distal phalanges. Taŋgaraa zu ŋmɛ yaara mine teɛre ka dewclaws a wɛbaare, gbɛɛ yaga naŋ na ba maŋ taa a dewclaws, eɛ wulluu ko hybridization neŋ baare.
Gbɛɛ yaga zaa a nyɔvore kɔɔroŋ ko baare maŋ taa la tɛɛtɛɛloŋ yineŋ a guoluu parɛɛ, kyɛ a sensɔgelesɔga kɔɔroŋ (a yuoni na gbɛɛ yaga baare kyɛlɛɛ naŋ kpi ane kyɛlɛɛ naŋ na voorɔ) naŋ baŋ ta la yuomo 12.7. Po-kpel maŋ baŋ taa la yelfaare mine neŋ a teŋɛ zu beebo neŋ peɛroo kaŋa maŋ kpeɛrɛ po-kpel baare taa la nyɔvore naŋ koŋ baŋ ta yuonsɔgaŋ ane baare kyɛlɛɛ naŋ taa tɛgeroŋ laafeeloŋ.