Primatiaidhaplorrhini o deulu'rTarsiidae yw'rtarsier, a'r unig deulu sy'n dal mewn bod o'r is-isurddTarsiiformes. Er bod y grŵp yn fwy cyffredin ar un adeg, mae ei hollrywogaethau sy'n bodoli heddiw i'w cael ynynysoeddDe-ddwyrain Asia .
Primat bychan gydallygaid enfawr yw'r tarsier; mae pob pelen y llygad tua 16 milimedr (0.63 modfedd) ar ei thraws ac mor fawr â, neu mewn rhai achosion yn fwy na, yrymennydd cyfan.[1][2] Mae anatomi unigryw'r tarsier yn deillio o'r angen i gydbwyso eu llygaid mawr a'u pen trwm fel eu bod yn gallu disgwyl yn dawel am ysglyfaeth maethlon.[3] Mae gan y tarsier synnwyr clywedol cryf, ac mae eu cortecs clywedol yn neilltuol.[3] Mae gan y tarsier hefyd goesau ôl hir, yn bennaf oherwyddesgyrn tarsws hir y traed, ac ar ôl hwnnw mae'r anifail wedi cael ei enw. Mae'r cyfuniad o'u esgyrn tarsi hir a'u tibioffibwlâu yn gwneud eu morffoleg yn arbennig o effeithiol ar gyfer ddringo arwynebau fertigol a neidio.[4] Mae'r pen a'r corff yn amrywio o 10 i 15 cm o hyd, ond mae'r coesau ôl tua dwywaith yr hyd hwn (gan gynnwys y traed), ac mae ganddynt hefydgynffon main o 20 i 25 cm o hyd. Mae eu bysedd hefyd yn hir, gyda'r trydydd bys tua'r un hyd â bôn yfraich. Mae gan y rhan fwyaf o'u bysedd ewinedd, ond mae gan ail a thrydydd bysedd y traed ôl grafangau sy'n cael eu defnyddio i ymdwtio. Mae gan y tarsier ffwr melfedaidd meddal sydd fel arfer yn llwydfelyn neu ocraidd.[5]
Tarsierod yw'r unig brimatiaid cwblgigysol sy'n bodol: maent yn bryfysol yn bennaf, ac yn dalpryfed trwy neidio arnynt. Gwyddys hefyd eu bod yn ysglyfaethu aradar,nadroedd,madfallod acystlumod.[5]
Mae pob rhywogaeth o tarsier yn nosol, ond fel llawer oorganebau o'r fath, gall rhai unigolion ddangos mwy neu lai o weithgarwch yn ystod y dydd. Yn seiliedig ar anatomi pob tarsier, maent i gyd wedi eu hymaddasu ar gyfer neidio er eu bod i gyd yn amrywio ar sail eu rhywogaethau.[6][7][8][9]
Mae beichiogrwydd yn cymryd tua chwe mis,[10] ac mae tarsierod yn bwrw epil unigol. Mae tarsierod ifanc yn cael eu geni gyda ffwr ar eu cyrff, a chyda llygaid agored, ac maent yn gallu dringo o fewn diwrnod i'w genedigaeth. Maent yn cyrraedd aeddfedrwydd rhywiol erbyn diwedd eu hail flwyddyn. Mae eu cymdeithasolrwydd a'u system paru yn amrywio, gyda tharsierod o Sulawesi yn byw mewn grwpiau teuluol bach, tra bod tarsierod Ffilipinaidd a gorllewinol yn cysgu a fforio yn unigol.
Mae tarsierod yn tueddu i fod yn anifeiliaid swil iawn.[angen dyfynnu ]Mae statws cadwraeth pob rhywogaeth o tarsier yw eu bod yn agored i ddifodiant. Mae tarsierod yn rhywogaeth sy'n dibynnu ar gadwraeth sy'n golygu bod angen iddynt gael mwy o reolaeth ar gynefinoedd gwarchodedig neu y byddant yn sicr yn diflannu yn y dyfodol.[3]
