 | |
 | |
| Math | prif ardal  |
|---|---|
| Prifddinas | Rhuthun |
| Poblogaeth | 95,330 |
| Sefydlwyd |
|
| Daearyddiaeth | |
| Gwlad |  Cymru |
| Arwynebedd | 836.7452 km² |
| Gerllaw | Môr Iwerddon |
| Yn ffinio gyda | Conwy,Sir y Fflint,Gwynedd,Powys,Wrecsam,Swydd Gaer,Swydd Amwythig,Sir Drefaldwyn,Sir Feirionnydd,Sir Gaernarfon |
| Cyfesurynnau | 53.0867°N 3.3544°W |
| Cod SYG | W06000004 |
| GB-DEN | |
 | |
Sir yng ngogleddCymru ywSir Ddinbych (Saesneg:Denbighshire). Mae'n ffinio âGwynedd aChonwy i'r gorllewin,Sir y Fflint aWrecsam i'r dwyrain, aPhowys i'r de. Mae'r sir bresennol yn llawer llai na'r hen sir (gweler isod) ac yn cynnwys rhan o'r hen Sir y Fflint. Lleolir pencadlys y cyngor sir yn nhrefDinbych.
Ceir olion pwysig o gyfnodOes y Cerrig yn y diriogaeth a adwaenir fel Sir Ddinbych heddiw a ddarganfuwyd ynOgof Bontnewydd ac ynOgofâu Cae Gwyn a Ffynnon Beuno. YnOes yr Haearn codwyd sawlbryngaer, yn cynnwysPenycloddiau,Moel Fenlli aMoel Arthur. Roedd yr ardal yn rhan o diriogaeth llwyth yDeceangli, un o lwythau Celtaidd Cymru.
Goresgynnwyd y Deceangli gan yRhufeiniaid yn 48 OC ac am bedair canrif bron rheolwyd yr ardal gan Rufain. Ond parhaodd y gyfundrefn frodorol i raddau hefyd, ac yn y cyfnod ôl-Rufeinig daw teyrnasRhos, a oroesoedd felcantref canoloesol, i'r amlwg. Dyma 'Oes y Seintiau'. Yr enwocaf o seintiau'r ardal ywCyndeyrn, a gysylltir âLlanelwy ond sydd hefyd yn nawddsantGlasgow yn yr Alban.
Yn yrOesoedd Canol roedd yr ardal yn rhan o'rBerfeddwlad. Bu dan reolaethteyrnas Gwynedd, fel rhan oWynedd Is Conwy, am gyfnodau hir yn yr Oesoedd Canol. Dyma'r cyfnod pan godwyd adeiladau eglwysig felAbaty Glyn y Groes a chofebion felPiler Eliseg. Codwyd sawl castell gan y Cymry hefyd, e.e.Tomen y Rhodwydd. Yn dilyn goresgyniadTywysogaeth Cymru gan y Saeson yn 1282-1283, rhanwyd yr ardal rhwng arglwyddi'rMers; y mwyaf o'r arglwyddiaethau hyn oeddArglwyddiaeth Dinbych.
Cafodd yrhen Sir Ddinbychei chreu yn1536. Parhaodd fel sir weinyddol hyd adrefnu llywodraeth leol yn 1972. Roedd yn ffinio âSir Gaernarfon aSir Feirionnydd i'r gorllewin,Sir Drefaldwyn i'r de, aSir y Fflint, aSir Gaer aSwydd Amwythig (y ddwy olaf ynLloegr) i'r dwyrain. Daeth yn rhan o sirClwyd.
Pan ad-drefnwyd llywodraeth leol unwaith eto, yn 1996, diddymwyd Clwyd fel sir weinyddol a chrëwyd y Sir Ddinbych bresennol, sy'n llai na'r hen sir o'r un enw ac yn cynnwys rhan o'r hen Sir y Fflint.
Dyffryn Clwyd yw asgwrn cefn y sir, gydaBryniau Clwyd yn ffin rhyngddo â'r dwyrain ac yn weladwy amlwg o bob rhan, bron, o'r sir. LlifaAfon Clwyd i lawr trwy'r dyffryn o'r bryniau i'r arfordir lle ceir gwastadedd iselMorfa Rhuddlan. Ceir cryn wahaniaeth daearyddol, diwylliannol a gwleidyddol rhwng yr arfordir honno a rhannau isaf Dyffryn Clwyd, sy'n tueddu i fod yn Seisnigedig i gryn raddau, yn arbennig o gwmpasY Rhyl aPhrestatyn, a'r de sy'n llawer mwy gwledig a Chymreig o ran iaith a phoblogaeth.
Cymharol ychydig olynnoedd sydd yn y sir. Maent yn cynnwys:
Afon Clwyd yw'r brifafon yn y sir. LlifaAfon Dyfrdwy trwy ran ddeheuol y sir. Ceir sawl afon arall, yn cynnwysAfon Alwen,Afon Ceirw,Afon Elwy,Afon Gele acAfon Ystrad.
Bryniau Clwyd yw'r gadwyn o fryniau canolig eu huchder yng ngogledd-ddwyrainCymru sy'n ymestyn o gyffiniauLlandegla-yn-Iâl yn y de i gyffiniauPrestatyn yn y gogledd, gan gyrraedd ei phwynt uchaf gydaMoel Famau.
Rhennir y sir yn sawlcymuned:
Y prif drefi yw:
Dinas
Llanelwy
Trefi
Corwen ·Dinbych ·Llangollen ·Prestatyn ·Rhuddlan ·Rhuthun ·Y Rhyl
Pentrefi
Aberchwiler ·Betws Gwerful Goch ·Bodelwyddan ·Bodfari ·Bontuchel ·Bryneglwys ·Bryn Saith Marchog ·Carrog ·Cefn Meiriadog ·Clocaenog ·Cwm ·Cyffylliog ·Cynwyd ·Derwen ·Diserth ·Y Ddwyryd ·Efenechtyd ·Eryrys ·Four Crosses ·Gallt Melyd ·Gellifor ·Glyndyfrdwy ·Graeanrhyd ·Graigfechan ·Gwyddelwern ·Henllan ·Loggerheads ·Llanarmon-yn-Iâl ·Llanbedr Dyffryn Clwyd ·Llandegla ·Llandrillo ·Llandyrnog ·Llandysilio-yn-Iâl ·Llanelidan ·Llanfair Dyffryn Clwyd ·Llanferres ·Llanfwrog ·Llangwyfan ·Llangynhafal ·Llanrhaeadr-yng-Nghinmeirch ·Llanynys ·Maeshafn ·Melin y Wig ·Nantglyn ·Pandy'r Capel ·Pentrecelyn ·Pentre Dŵr ·Prion ·Rhewl (1) ·Rhewl (2) ·Rhuallt ·Saron ·Sodom ·Tafarn-y-Gelyn ·Trefnant ·Tremeirchion
| |||||||||||||
