Movatterモバイル変換


[0]ホーム

URL:


Neidio i'r cynnwys
Wicipedia
Chwilio

Nadolig

Oddi ar Wicipedia
Siôn Corn modern
Paentiad o enedigaeth Crist, ganBronzino

GŵylGristnogol flynyddol yw'rNadolig, sy'n dathlugenedigaethIesu Grist. Mae nifer o arferion yn gysylltiedig â'r Nadolig, sydd wedi cael eu dylanwadu gan wyliau cynharach y gaeaf megis y gwyliauCeltaidd. Mae'r dyddiad ynben-blwydd traddodiadol Crist, er nad yw'n cael ei ystyried i fod yn wir ddyddiad ei ben-blwydd. Yn draddodiadol, mae'rgelynnen yn chwarae rhan amlwg dros yr ŵyl, a hefyd wasanaethy plygain ac ymweliadSiôn Corn. Hefyd mae plant yn cymryd rhan mewn sioeau Nadolig.

Hanes y Nadolig

[golygu |golygu cod]

Yn y rhan fwyaf o wledydd y byd, dethlir y Nadolig ar y25 Rhagfyr. Yr enw a roddir i'r diwrnod o'i flaen ywNoswyl y Nadolig (24 Rhagfyr). YngNgwledydd Prydain a nifer o wledydd yGymanwlad dethlirGŵyl San Steffan ar y diwrnod canlynol,26 Rhagfyr: Gŵyl San Steffan yw'r enw ar y diwrnod yngNghymru ac mewn nifer o wledyddCatholig, aBoxing Day yw'r enw ynSaesneg. Mae hon ynŵyl y banc yny Deyrnas Unedig (sy'n cynnwysGogledd Iwerddon). MaeEglwys Apostolaidd Armenia yn dathlu'r Nadolig ar6 Ionawr tra bod rhaiEglwysi Uniongred Dwyreiniol hynafol yn ei ddathlu ar7 Ionawr, y dyddiad yn ôlCalendr Gregori sy'n cyfateb i'r25 Rhagfyr yngNghalendr Iŵl.

Daw geirdarddiad y gairNadolig o'r gairLladinNatalicia (Natalis) sy'n golygu digwyddiad sy'n ymwneud â geni.[1][2] Mae'r ieithoedd Celtaidd yn defnyddio enwau tebyg felNedeleg (Llydaweg) aNollaig (Gwyddeleg).

Yn dilyn tröedigaeth yrEingl-Sacsoniaid ynLloegr o'uhamldduwiaeth frodorol (ffurf ar grefydd yGermaniaidpaganaidd) yn gynnar yn y7g, gelwyd y Nadolig yngeol yn Lloegr, sy'n dod o'r gairGermaneg am ŵyl yrheuldro cyn-Gristnogol a oedd yn disgyn ar yr un diwrnod. O'r gairgeol daw'r gair Saesneg presennol,Yule. Mae nifer o arferion a gysylltir â'r Nadolig cyfoes yn tarddu o arferion y paganiaid Almaenaidd.

Cynyddodd amlygrwydd Diwrnod y Nadolig yn raddol ar ôl i'r YmerawdwrSiarlymaen gael ei goroni ar Ddiwrnod y Nadolig yn800. Tua'r12g, trosglwyddwyd olion hen draddodiadau'r duwRhufeinigSadwrn, sef ySaturnalia Rhufeinig, i Ddeuddeg Diwrnod y Nadolig (26 Rhagfyr – 6 Ionawr). Roedd y Nadolig yn ystod yrOesoedd Canol yn ŵyl gyhoeddus, gan gyfuno defnydd symbolaidd oeiddew,celyn a phlanhigion bytholwyrdd eraill yn ogystal â rhoi anrhegion.

Traddodiadau modern

[golygu |golygu cod]

Gwelwyd y craceri Nadolig am y tro cyntaf ym 1847 pan gawsant eu dyfeisio gan Tom Smith, prentis cyfreithiwr. Ychwanegodd y stribed o solpitar ym 1860. Dydy'r goeden Nadolig ("draddodiadol") ddim yn hen iawn, Albert, gŵr y Frenhines Victoria, ddaeth â hi i wledydd Prydain.J. Glyn Davies sy'n gyfrifol am fathu'r enw CymraegSiôn Corn, sef Santa Clôs a oedd yn ddatblygiad ei hun ar draddodiad Seisnig,Father Christmas.

Mae traddodiadau cyfoes wedi datblygu i gynnwys presebau, tinsel a choed Nadolig plastig, cyfnewid cardiau ac anrhegion, ac ymweliad Siôn Corn ar Noswyl neu fore'r Nadolig.

Daeth yr hosan i Wledydd Prydain am y tro cyntaf yn y 19g gan addasu'r arfer Americanaidd o roi esgidiau allan i Sant Nicolas.

Y Nadolig yng Nghymru

[golygu |golygu cod]

Mae cryn dipyn o draddodiadau Nadoligaidd a Chalan sy'n unigryw i Gymru. Fe eglurant isod.

Canu plygain

[golygu |golygu cod]

Ceir llawer iawn ogarolau a chanu plygain wedi'u cadw; arferid eu canu yn ystod cyfnod y Nadolig. Gwasanaeth cwbl Gymreig ydyw, a gynhelir mewn capel neu eglwys yn gynnar ar fore'r Nadolig neu ar noswyl Nadolig fel arfer. Bydd dynion a merched yn canu carolau ac emynau hynafol, digyfeiliant fel arfer ac mewn tri neu bedwar llais. Er mai dathlu geni a hanes Crist mae'r geiriau, mae gwreiddiau cerddorol carolau'r Plygain yn ddwfn yn nhraddodiad gwerin Cymru, ond fel y cyfryw mae llawer ohonynt yn cynnwys llinellau am y croeshoelio.[3]

Symbolau

[golygu |golygu cod]
Dail a ffrwyth y gelynnen (Ilex aquifolium, celynnen Ewropeaidd).

Tan yn ddiweddar,celyn yn unig a ddefnyddiwyd i harddu'r tŷ: cangen braff wedi'i gosod ger y lle tân. Ni roddid fawr o anrhegion oddigerth i oren neu afal, efallai. Ond mae gwreiddiau'ruchelwydd yn ddwfn yng nghredoau'rderwyddon; arferid ei dorri gyda chryman aur a'i ddefnyddio mewn diod a defodau.

Y Fari Lwyd

[golygu |golygu cod]
Pobl ymgynnull ynRhuthun, tua adeg y Nadolig er mwyn tywys Y Fari Lwyd o gwmpas rhai o dai'r ardal.

Traddodiad unigryw a hynafol iawn yng Nghymru ydy'rFari Lwyd, traddodiad sy'n parhau hyd heddiw rhwng y Nadolig aNos Ystwyll, ond sy'n tarddu efallai o draddodiadau am y dduwies GeltaiddEpona (Rhiannon yn y traddodiad Cymreig). Penglog ceffyl o dan gynfas, wedi'i addurno â chlychau yw'rFari Lwyd. Roeddgwaseila yn rhan o'r hwyl – sef mynd â ffiol yn llawn cwrw a sbeis o dŷ i dŷ.

Bwyd a diodydd

[golygu |golygu cod]

Mae gwneudcyflaith ("cyfleth" neu "taffi"; taffi meddal) yn arferiad sy'n gysylltiedig âdydd Calan a'r Nadolig; roedd ei wneud yn gywir yn dipyn o grefft a byddai'n arferiad arllwys y taffi cynnes, gwlyb ar garreg neu lechen wedi ei olchi a'i iro'n dda. Yna, byddai aelodau'r teulu'n ei dynnu, ei gordeddu o gwmpas handlen drws ayyb. Yn draddodiadol, roedd yn digwydd ar noswyl Nadolig cyn y gwasanaeth Plygain. Arferid perfformio rhyw fath o ddarogan gwerin gyda'r cyflaith hefyd; i ddewina pwy fyddai rhywun yn ei briodi, gollyngwyd darnau o'r taffi i mewn i ddŵr oer a gweld pa lythyren a ffurfiai – dyma lythyren(nau) cyntaf o'r cariad.[3]

Hela'r dryw

[golygu |golygu cod]
Y dryw (Troglodytes troglodytes).

Hyd at ryw ganrif yn ôl, arNos Ystwyll (y 6ed o Ionawr - deuddeg diwrnod wedi dydd Nadolig a diwedd yr ŵyl) arferid hela'r dryw, sy'n aderyn bach, cyflym â chân uchel, brysur ganddo. Byddai'r dryw yn cael ei ladd, ei addurno, a'i roi mewn 'tŷ' neu flwch bychan. Byddai grŵp o ddynion wedyn yn cludo'r tŷ o gwmpas y pentref, a byddai trigolion y pentref yn rhoi arian iddynt am y fraint o gael cipolwg ar yr aderyn bach.

Wrth gwrs mae'r arferiad hwn wedi dod i ben ers tro, ac nid oes llawer o arwyddocâd i Nos Ystwyll yng Nghymru bellach.[3]

Gwneud cyflaith

[golygu |golygu cod]

Roedd nosweithiau gwneud cyflaith yn ddigwyddiadau cymdeithasol a arferai ddigwydd ar noswyl Nadolig cyn y gwasanaeth Plygain. Defnyddiwyd y cyfleth i ragweld pwy fyddai rhywun yn ei briodi drwy ollwng darnau o'r taffi poeth i mewn i ddŵr oer a gweld pa lythyren a ffurfiai. Nodai hyn llythyren cyntaf enw'r person.

Pobl o'r enw "Nadolig" ayb

[golygu |golygu cod]

Llyfrau a llyfryddiaeth

[golygu |golygu cod]

Ffynhonnell

[golygu |golygu cod]
  1. (Saesneg) LATdict - An Online English - Latin Dictionary & Latin Resource Site. Adalwyd ar 16 Tachwedd 2011.
  2. (Saesneg) Latin Word Study Tool. Adalwyd ar 16 Tachwedd 2011.
  3. 3.03.13.2(Cymraeg) BBC - Cymru - Hanes - Themâu - Arferion Nadolig. BBC. BBC (8 Rhagfyr 2010). Adalwyd ar 16 Tachwedd 2011.

Gweler hefyd

[golygu |golygu cod]

Dolennau allanol

[golygu |golygu cod]
Chwiliwch amNadolig
ynWiciadur.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Nadolig&oldid=11892443"
Categorïau:
Categori cudd:

[8]ページ先頭

©2009-2025 Movatter.jp