Clefydheintus mewn bodau dynol ywmilhaint (Saesneg: zoonosis) a achosir ganbathogen (megisbacteriwm,firws,parasit neu brion) sydd wedi neidio o rywogaeth arall (fertebrat fel arfer) ifod ddynol.[1][2] Yna, mae'r bod dynol heintiedig cyntaf yn trosglwyddo'r asiant heintus i o leiaf un bod dynol arall, sydd, yn ei dro, yn heintio eraill. Gair cyfansawdd yw 'milhaint': 'mil' (anifail) a 'haint', 'heintiau'.
Ymhlith y milheintiau mwyaf peryglus y maeclefyd y firws ebola a salmonellosis. RoeddHIV yn glefyd milheintiol a drosglwyddwyd i bobl yn gynnar yn yr 20g, er ei fod bellach wedi datblygu i fod yn glefyd dynol yn unig.[3][4][5]
Mae'r rhan fwyaf o'r mathau offliw sy'n heintio bodau dynol yn glefydau dynol, er bod llawer o fathau offliw adar affliw moch yn filheintiau; o bryd i'w gilydd mae'r firysau hyn yn ailgyfuno â mathau dynol o'r ffliw a gallant achosipandemig felffliw Sbaen 1918 neuffliw moch 2009.[6] Mae haintTaenia solium yn un o'rclefydau trofannol sydd wedi'u hesgeuluso sy'n peri pryder i feddygon a milfeddygon mewn rhanbarthau endemig.[7]
Gall milheintiau gael eu hachosi gan amrywiaeth o bathogenau clefydau megis firysau sy'n dod i'r amlwg,bacteria,ffyngau apharasitiaid; o'r 1,415 o bathogenau y gwyddys eu bod yn heintio bodau dynol, roedd 61% yn filhaint.[8] Mae'r rhan fwyaf o glefydau dynol yn tarddu o rywogaethau eraill; fodd bynnag, dim ond clefydau sy'n cynnwys trosglwyddo nad yw'n ddynol i fodau dynol fel mater o drefn, megis ygynddaredd, sy'n cael eu hystyried yn filheintiau uniongyrchol.[9]
Ceir amryw o ddulliau trosglwyddo: weithiau mae'r afiechyd yn cael ei drosglwyddo'n uniongyrchol o rywogaethau nad ydynt yn ddynol i fodau dynol trwy'r aer (eeffliw) neu drwy frathiad neu boer (ee ygynddaredd).[10] Mewn cyferbyniad, gall trosglwyddiad ddigwydd hefyd trwy rywogaeth ganolradd (y cyfeirir ato fel 'fector'), sy'n cario pathogen y clefyd heb fynd yn sâl. Pan fydd bodau dynol yn heintio rhywogaethau nad ydynt yn ddynol, fe'i gelwir yn 'filhaint gwrthdro' neu'n 'anthroponosis'.[11] Daw'r term o'rGroeg : ζῷονzoon "anifail" a νόσοςnosos "salwch".
Ymddangosiad clefydau milheintiol cyntaf panddofwyd anifeiliaid.[12] Gall trosglwyddiad milheintiol ddigwydd mewn unrhyw gyd-destun lle ceir cysylltiad ag anifeiliaid, cynnyrch anifeiliaid, neu drwy fwyta anifeiliaid. Gall hyn ddigwydd mewn cyd-destun cydymaith (anifeiliaid anwes), economaidd (ffermio, masnach, cigydd, ac ati), rheibus (hela, cigydda neu fwyta helwriaeth wyllt) neu gyd-destun ymchwil.
Yn y 2010au a'r 2020au, cynyddodd y nifer o ymddangosiad clefydau milheintiol newydd. “Credir bod tua 1.67 miliwn o firysau heb eu disgrifio yn bodoli mewnmamaliaid acadar, ac amcangyfrifir bod gan hyd at hanner ohonynt y potensial i groesi i fodau dynol,” meddai astudiaeth[13] dan arweiniad ymchwilwyr ym Mhrifysgol California, Davis. Yn ôl adroddiad gan Raglen Amgylchedd y Cenhedloedd Unedig a Sefydliad Ymchwil Da Byw Rhyngwladol rhan fawr o'r achosion yw'r amgylchedd felnewid hinsawdd, amaethyddiaeth anghynaliadwy, ecsbloetio bywyd gwyllt a newid yn y defnydd o dir. Mae eraill yn gysylltiedig â newidiadau yn y gymdeithas ddynol ee mwy o symudedd. Mae'r sefydliadau'n cynnig set o fesurau i atal y cynnydd.[14][15]
Yn 2006 canolbwyntiodd cynhadledd a gynhaliwyd yn Berlin ar fater effeithiau pathogenau milheintiol ar ddiogelwch bwyd, gan annog gan annog llywodraethau'r byd i ymyrryd a bod ar eu gwyliadwraeth drwy annog y cyhoedd o'r risgiau o ddalclefydau a gludir gan fwyd o fwyta o'r-fferm-i'r-bwrdd.[19]
Gall llawer o glefydau sy'n deillio o fwyd fod yn gysylltiedig â phathogenau milheintiol a gall llawer o wahanol fathau o fwyd sy'n dod o anifeiliaid gael eu halogi ee wyau, bwyd môr, cig, llaeth, a hyd yn oed rhai llysiau.[20]
Gall dod i gysylltiad ag anifeiliaid fferm arwain at glefydau mewn ffermwyr neu eraill sy’n dod i gysylltiad ag anifeiliaid fferm heintiedig. Maellynmeirch (<i>glanders)</i> yn effeithio'n bennaf ar y rhai sy'n gweithio'n agos gydacheffylau ac asynnod. Gall cysylltiad agos â gwartheg arwain at haintanthracs ar y croen, tra bod haintanthracs trwy anadliad yn fwy cyffredin i weithwyr mewn lladd-dai, tanerdai a melinau gwlân.[21] Gall cysylltiad agos â defaid sydd wedi rhoi genedigaeth yn ddiweddar arwain at haint â’r bacteriwmChlamydia psittaci, gan achosi clamydiosis (ac erthyliad ensŵotig mewn merched beichiog), yn ogystal â chynyddu’r risg o dwymyn Q, tocsoplasmosis, a listeriosis, mewn merch beichiog. Mae echinococcosis yn cael ei achosi ganlyngyr rhuban, sy'n gallu lledaenu o ddefaid heintiedig drwy fwyd neu ddŵr sydd wedi'i halogi gan faw neu wlân. Maeffliw adar yn gyffredin mewn ieir ac, er ei fod yn brin mewn pobl, y prif bryder iechyd cyhoeddus yw y bydd straen o ffliw adar yn ailgyfuno â firws ffliw dynol ac yn achosi pandemig felffliw Sbaen 1918. Yn 2017, gorchmynnwyd cadw ieir buarth yn y DU i'w cadw y tu mewn oherwydd y bygythiad ffliw adar.[22] Mae gwartheg yn gronfa bwysig o cryptosporidiosis,[23] sy'n effeithio'n bennaf ar y rhai sydd wedi'u himiwneiddio. Dengys adroddiadau y gallmincod gael eu heintio hefyd.[24] Yng ngwledydd y Gorllewin, mae baichHepatitis E yn dibynnu i raddau helaeth ar ddod i gysylltiad â chynnyrch anifeiliaid, ac mae cig mochyn yn ffynhonnell enfawr ohono.[25]
Mae milfeddygon yn agored i beryglon galwedigaethol unigryw o ran afiechyd milheintiol. Yn Unol Daleithiau America, mae astudiaethau wedi amlygu risg uwch o anafiadau a diffyg ymwybyddiaeth filfeddygol o'r peryglon hyn. Profodd ymchwil y pwysigrwydd o addysg glinigol barhaus gan filfeddygon sy'n gysylltiedig ag anafiadaucyhyrysgerbydol, brathiadau anifeiliaid, a thoriadau.[26]
Gall anifeiliaid anwes drosglwyddo nifer o afiechydon. Mae cŵn a chathod yn cael eu brechu rhag ygynddaredd yn rheolaidd. Gall anifeiliaid anwes hefyd drosglwyddo'rllyngyr aGiardia, sy'n endemig mewn poblogaethau anifeiliaid a phobl. Mae tocsoplasmosis yn haint cyffredin mewn cathod; mewn pobl mae'n afiechyd ysgafn er y gall fod yn beryglus i ferched beichiog.[27] Mae dirofilariasis yn cael ei achosi ganDirofilaria immitis trwyfosgitos sydd wedi'u heintio gan famaliaid fel cŵn a chathod. Caiff clefyd crafu cathod ei achosi ganBartonella henselae aBartonella quintana, sy'n cael eu trosglwyddo gan chwain sy'n endemig i gathod. Maeenseffalitozoon cuniculi yn barasit microsporidaidd sy'n cael ei gludo gan lawer o famaliaid, gan gynnwyscwningod, ac mae'n bathogen manteisgar pwysig mewn pobl sydd wedi'u himiwneiddio ganHIV/AIDS,trawsblannu organau, neu ddiffyg CD4+ T-lymffosyt.[28]
Gall anifeiliaid anwes hefyd wasanaethu fel cronfa o glefydfiraol a chyfrannu at bresenoldeb cronig rhai afiechydon firaol yn y boblogaeth ddynol. Er enghraifft, mae tua 20% o gŵn domestig, cathod a cheffylau yn cario gwrthgyrff gwrth-feirws Hepatitis E ac felly mae'n debyg bod yr anifeiliaid hyn yn cyfrannu at faich Hepatitis E dynol hefyd.[29] Ar gyfer poblogaethau nad ydynt yn agored i niwed (pobl nad ydynt wedi'u himiwneiddio) mae'r baich afiechyd cysylltiedig, fodd bynnag, yn fach.
↑"AIDS as a zoonosis? Confusion over the origin of the virus and the origin of the epidemics". Journal of Medical Primatology33 (5–6): 220–226. October 2004. doi:10.1111/j.1600-0684.2004.00078.x. PMID15525322.
↑"Zoonosis".Medical Dictionary. Archifwyd o'rgwreiddiol ar 28 June 2013. Cyrchwyd30 January 2013.
↑"Introduction: emerging antimicrobial resistance mechanisms in the zoonotic foodborne pathogens Salmonella and Campylobacter". Microbes and Infection8 (7): 1889–1890. June 2006. doi:10.1016/j.micinf.2005.12.024. PMID16714136.
↑"Assessment of Musculoskeletal Injuries Associated with Palpation, Infection Control Practices, and Zoonotic Disease Risks among Utah Clinical Veterinarians". Journal of Agromedicine24 (1): 35–45. Ionawr 2019. doi:10.1080/1059924X.2018.1536574. PMID30362924.
