_-_Aerial_Image_of_Llyn_Efyrnwy_(lake_Vyrnwy)_in_Novemebr_2022_08.jpg) | |
| Math | cronfa ddŵr  |
|---|---|
| Daearyddiaeth | |
| Sir | Cymru,Powys |
| Gwlad |  Cymru |
| Cyfesurynnau | 52.78°N 3.5°W |
| Rheolir gan | Hafren Dyfrdwy |
 | |
| Cymunedau Cymreig a ddinistrwyd |
|---|
.jpg) |
Mynydd Epynt (1949) |
Cwm Elan (1893) |
Llanwddyn (1888) |
| WiciBrosiect Cymru |
Cronfa ddŵr ywLlyn Llanwddyn neuLlyn Efyrnwy, y gronfa gyntaf i'w chreu yngNghymru i gyflenwi dŵr iLoegr. Adeiladwyd yr argae rhwng1881 a1888 gan Gorfforaeth Dinas Lerpwl, a oedd yn gweld yr angen am gronfa i sicrhau cyflenwad dŵr digonol i'w dinasyddion. Drwy godi'r argae i ffrwyno nifer o afonydd a nentydd yn Nyffryn Efyrnwy, fe foddwyd hen bentrefLlanwddyn. Cynhaliwyd yr agoriad swyddogol ar 14 Gorffennaf 1892.
Roedd pentref Llanwddyn, ym mhen uchaf Dyffryn Efyrnwy yn bentref gweddol ei faint ac yn eithaf nodweddiadol o bentrefi'r cyfnod. Parhaodd pobl y pentref i fyw yno wrth i'r argae gael ei baratoi gan Gorfforaeth Lerpwl. Codwyd pentref newydd (a gadwodd yr enw Llanwddyn) yn is i lawr y dyffryn yn gartref newydd i'r pentrefwyr. Pan gwblhawyd yr argae, collwyd dau gapel, tair tafarn, deg ffermdy, a 37 o dai o dan y dŵr. Mae olion rhai o'r adeiladau i'w gweld o hyd ar dywydd sych.
Roedd yr argae ei hun yn uchelgeisiol iawn yn ei oes, ac fe gymerodd saith mlynedd i'w godi fel y nodwyd eisoes. Hwn oedd yr argae carreg cyntaf yng ngwledydd Prydain, wedi'i adeiladu â thalpiau mawr olechen Cymru. Costiodd £620,000 i'w godi, tua £22,000,000 yn arian heddiw.
Mae'r gronfa ei hun yn enfawr; hi oedd y fwyaf ynEwrop pan gafodd ei chodi. Pan fo'n llawn mae'n dal 59,666 megalitr o ddŵr (13,000,000 o alwyni), ac mae ei harwynebedd yn 1,121 o erwau, yn gymaint â chwe chant o gaeau pêl-droed. Mae 31 o nentydd, rhaeadrau ac afonydd yn rhedeg i'r gronfa i gyd. Enwir y chwe afon isod:
Erbyn hyn mae Llyn Llanwddyn a'r ardal o'i gwmpas yn fangre hardd sy'n gartref i adar prin o dan ofalaeth yrRSPB, ac yn gyrchfan ar gyfer gweithgareddau agored gan gynnwyshwylio, dringo creigiau aseiclo. Fodd bynnag, fe'i cofir hefyd gan lawer o Gymry fel y cyntaf o nifer o ymosodiadau cynyddol ddadleuol ar dir a daear Cymru i sicrhau cyflenwad dŵr i ddinasoedd Lloegr.
