| James Cook |
|---|
 |
| Ganwyd | 27 Hydref 1728 
Marton |
|---|
| Bu farw | 14 Chwefror 1779
o clwyf drwy stabio
Kealakekua Bay |
|---|
| Dinasyddiaeth | Teyrnas Prydain Fawr |
|---|
| Galwedigaeth | fforiwr, mapiwr, swyddog yn y llynges, morwr, botanegydd |
|---|
| Tad | James Cook |
|---|
| Mam | Grace Pace |
|---|
| Priod | Elizabeth Cook |
|---|
| Plant | James Cook, Nathaniel Cook, Elizabeth Cook, Joseph Cook, George Cook, Hugh Cook |
|---|
| Gwobr/au | Cymrawd y Gymdeithas Frenhinol, Medal Copley, Pobl o Bwys Hanesyddol Cenedlaethol |
|---|
| llofnod |
|---|
 |
Fforiwr oLoegr oeddCapten James Cook (27 Hydref1728 –14 Chwefror1779). Ganwyd ymMarton,Cleveland,Lloegr. Teithiodd o gwmpas y byd dair gwaith, er mwyn darganfod tiroedd newydd. Fe lunioddfapiau manwl, er enghraifft o arfordiroedd ynysoedd yMôr Tawel,Awstralia,Seland Newydd aGogledd America.
Roedd y fordaith gyntaf (1768-1771) yn yrHM Bark Endeavour iDahiti er mwyn gwylio'r blanedGwener yn symud o flaen yrhaul. Ond doedd hi ddim yn bosibl cael canlyniadau cywir gyda'r offerseryddol ar y pryd. Ar ôl gwylio Gwener, aeth Cook i chwilio amTerra Australis, arfordir cyfiniol y Môr Tawel, ac i fapio arfordiroedd Seland Newydd ac Awstralia.
Roedd yr ail fordaith (1772-1775) ar HMSResolution ac HMSAdventure; roedd yn daith arall i ddod o hyd iTerra Australis a'r cynnig cyntaf i long oEwrop hwylio i FôrAntarctica. Ar y daith hon profodd Cook nad oeddTerra Australis yn bodoli, ond darganfu lawer o ynysoedd.
Roedd y drydedd fordaith (1776-1779) ar y llongau HMSResolution ac HMSEndeavour, i chwilio am lwybr môr o'rMôr Iwerydd i'rMôr Tawel o gwmpas gogleddCanada, sef y 'Tramwyfa gogledd-orllewin'. Ar ôl gwneud mapiau o arfordir gorllewinAmerica, bu'n rhaid iddo droi yn ôl i Hawaii, lle cafodd ei ladd gan brodorion yr ynys ar ôl brwydro i gael yn ôl cwch a oedd wedi'i ddwyn. Roedd y CymroDavid Samwell (Dafydd Ddu Feddyg), yn feddyg ar drydedd fordaith y Capten Cook. Roedd yn fab i'r llenorEdward Samuel, gŵr o Benmorfa ynEdeirnion, a fu'n bersonLlangar o 1721 tan 1748. Cadwodd ddyddiadur am y fordaith a chyhoeddodd y llyfrA Narrative of the Death of Captain James Cook yn 1786.
Mae Cook yn adnabyddus am ei sgiliau gwneud mapiau, am fod yn lwyddiannus wrth atal afiechydion morwyr, ac wrth ddatblygu dulliau mordwyo newydd.
- David Samwell,A Narrative of the Death of Captain James Cook (1786)
