| James Connolly | |
|---|---|
 | |
| Ganwyd | 5 Mehefin 1868  Caeredin |
| Bu farw | 12 Mai 1916 Dulyn |
| Dinasyddiaeth |  Gwyddel |
| Galwedigaeth | Esperantydd,gwleidydd, undebwr llafur |
| Plaid Wleidyddol | Irish Socialist Republican Party |
| Priod | Lillie Connolly |
| Plant | Roddy Connolly, Nora Connolly O'Brien |
| llofnod | |
 | |
RoeddJames Connolly (Gwyddeleg:Séamas Ó Conghaile;5 Mehefin1868 –12 Mai1916) yn arweinydd llafur oIwerddon. Ganed ef yn ardalCowgate,Caeredin,Yr Alban, i deulu tlawd oedd wedi mewnfudo oIwerddon. Gadawodd yr ysgol yn 11 oed, ond er hynny addysgodd ei hun nes dod yn un o feddylwyr amlycaf yr adain chwith yn ei ddydd.
Yn 1882, yn 14 oed, ymunodd a'r Fyddin Brydeinig, a bu yn y fyddin am 7 mlynedd, yn gwasanaethu yn Iwerddon. Tra'r oedd yno cyfarfu a Lillie Reynolds a ddaeth yn wraig iddo yn ddiweddarach. Gadawodd y ffordd y gwelodd y fyddin yn trin pobl gyffredin Iwerddon Connolly gyda chasineb at y fyddin weddill ei oes.
Bu'n gweithio fel llafurwr yng Nghaeredin a daeth yn weithgar gydag undebau llafur a chydaPhlaid Lafur AnnibynnolKeir Hardie. Erbyn1896 roedd ynNulyn yn ysgrifennyddCymdeithas Sosialaidd Dulyn; ffurfiodd Connolly yBlaid Weriniaethol Sosialaidd Wyddelig (Irish Socialist Republican Party neu ISRP). Bu yn yrUnol Daleithiau am gyfnod, lle bu'n weithgar gydag undebau llafur. Dychwelodd i Iwerddon, ac yn1913 ffurfiodd yrIrish Citizen Army (ICA), byddin lafur arfog. Pwrpas y fyddin ar y cychwyn oedd amddiffyn gweithwyr a streicwyr, ond yn fuan daeth i anelu at greu gweriniaeth sosialaidd rydd yn Iwerddon.
Daeth Connolly i gytundeb ag arweinwyrBrawdoliaeth Weriniaethol Iwerddon oedd hefyd yn ystyried gwrthryfel arfog, a chyfarfu Connolly âTom Clarke ac âPadraig Pearse. Cytunwyd i weithredu dros wythnos y Pasg,1916.
Yn ystodGwrthryfel y Pasg. a ddechreuodd ar24 Ebrill,1916, roedd Connolly yn un o'r prif arweinwyr. Clwyfwyd ef yn ddifrifol yn ei goes yn ystod yr ymladd. Wedi'r gwrthryfel dedfrydwyd ef i farwolaeth a saethwyd ef yngNgharchar Kilmainham, yn eistedd mewn cadair am ei fod wedi'i glwyfo'n rhy ddrwg i sefyll. Gadawodd nifer o blant, a daeth un ohonynt,Nora Connolly-O'Brien yn adnabyddus fel awdur ac ymgyrchydd gwleidyddol.
Mae cerflun o Connolly yn ninas Dulyn o flaenLiberty Hall, swyddfeydd yr undeb llafurSIPTU. Mae un o ddwy brif gorsaf reilffordd Dulyn wedi ei enwi ar ei ôl.
| |||||||||||||||||
