| Syr Edward Carne | |
|---|---|
| Ganwyd | c. 1496, c. 1501  |
| Bu farw | 19 Ionawr 1561 |
| Dinasyddiaeth |  Cymru |
| Alma mater | |
| Galwedigaeth | gwleidydd, diplomydd |
| Swydd | Aelod Seneddol yn Senedd Lloegr, Aelod o Senedd 1554-55 |
| Tad | Hywel Carne |
| Mam | Cecily|Sibyl Kemeys |
| Plant | Jane Carne, Thomas Carne, Barbara Carne, Cecilia|Cecil ferch Edward Carne |
Ysgolor o'r cyfnodDadeni Cymreig, diplomat acAelod Seneddol yn Llundain[1] oeddSyr Edward Carne[1](c.1500 -19 Ionawr1561). Roedd yn fab i Howel Carne,Pontfaen,Sir Forgannwg, a'i wraig Cicily, merch William Kemys, Casnewydd.
Roedd yn un o ddisgynyddion Thomas Le Carne, sef ail fab Ithyn, BreninGwent. Derbyniodd ei addysg ymMhrifysgol Rhydychen,Lloegr, a derbyniodd Fagloriaeth mewn Cyfraith Ddinesig yn 1519, a Doethuriaeth mewn Cyfraith Ddinesig yn 1524; arweiniodd hyn at swydd pennaeth yn Greek Hall.
Erbyn y flwyddyn 1530 roedd yn llysgennad ynRhufain yn cynrychioli y breninHarri VIII (gan nad oedd y brenin am ymddangos yno ei hunan) gerbron yPab. Yno yr oedd ei gyngaws am 'ysgariad' i gael ei drin. Gwrthodwyd ei gynnig gan y Pab yn 1534, a dychwelodd Edward i Loegr i weithio ar ran y brenin mewn materion yr ad-daliadau tuagEglwys Rhufain. Cafodd swydd hefyd fel un o'r comisiynwyr a fyddent yn difodi'r mynachdai hynafol, ond aeth ati i brynnu abatyEwenni yn gartref iddo'i hun.
Teithiodd eto ar genhadaeth dramor pan oedd y brenin Harri yn ceisio gwraig arall, ac aeth iFrwsel (1538-9) a Cleves, yrAlmaen (1539) ac iFfrainc (1540) gan ddatgan y newid polisi ers cwympThomas Cromwell, ac yna dychwelyd i'rIseldiroedd (1541) lle bu'n llysgennad trigiannol. Canlyniad hyn oll oedd cael gwobr gan y brenin, sef ei wneud yn ganghellor Salisbury a derbyn bywoliaeth yngNghymru. Cafodd newydd da arall yn sgil maddeueb gan y pab Clement VII a fyddai mewn grym yng nghyswllt Capel y Groes Sanctaidd yn y Bontfaen. Gwnaeth yr ymherodr Charles V ef yn farchog. Pan basiwydail Ddeddf UnoLloegr aChymru[2] yn 1542 (pasiwyd y 1af yn 1536), fe'i apwyntiwyd i fod yn siryf cyntafMorgannwg yn yr un flwyddyn. Cymerodd ran yn y cyrch arBoulogne yn 1544 cyn parhau gyda'i ddyletswyddau fel llysgennad yn yr Iseldiroedd.
Yn ystod teyrnasiadEdward VI bu'n cynghori'rSenedd ar faterion amgen i'w wasanaeth iGyngor Cymru a'r Gororau[3] (c.1551), sef trafodaethau diplomyddol.
O dan deyrnasiadMari Tudur cafodd barhau'n siryf Morgannwg, sef ei ail dymor yn 1554, ac fel cynrychiolydd Sir Forgannwg, ef oedd yr aelod seneddol cyntaf o Gymru y rhoddwyd mesur seneddol iddo i'w ystyried. Unwaith eto bu'n aelod o gomisiwn, sef yr un a ddyfarnodd nad oeddCromwell wedi gweithredu'n anghyfreithlon pan gymerodd esgobaeth Bonner oddi wrtho. Fel yr unig lysgennad tramor annibynnol yn ystod teyrnasiad Mari, aeth ar neges dros yr ymherodr (1553), a hefyd iRufain. Yno, cyn i'r frenhines farw, gwnaeth gais i gael dychwelyd i Brydain, a gwnaed trefniadau i gaelThomas Goldwell, Esgob Llanelwy, i gymryd ei le, ond yn anffodus bu Mari farw. Galwyd arno i ddychwelyd yn Chwefror 1559, ac yntau'n parhau i gadarnhau agweddau cyfeillgar Rhufain aSbaen tuag at Loegr, ond rhybuddiodd yn erbynFfrainc. Ni chafodd ddychwelyd iBrydain oherwydd i'r pab wrthod rhoi trwydded teithio iddo, ond yn hytrach fe'i penodwyd yn rheolwr Ysbyty Saesneg Sant Tomos yn Rhufain. Cyn y bu yntau farw, roedd wedi colli ffafr yr awdurdodau, a phenodwyd Thomas Goldwell yn rheolwr yr Ysbyty yn ei le.
Gosodwyd cofeb iddo yn yr ysbyty gan ei gyfeillion: Geoffrey Vaughan a Thomas Freeman[4], ac er i hwnnw gael ei ddifwyno yn 1849 pan feddiannwyd Rhufain gan y Ffrancod, fe'i hadferwyd trwy gymorth John Montgomery Treharne, canghellorLlandaf. Mae union eiriad y sylwadau'n awgrymu nad oedd caethiwo Edward Carne i aros yn Rhufain wedi bod yn gyfangwbl yn erbyn ei ewyllys. Golygai hynny y gallai barhau'n deyrngar i Rufain heb golli ei hawl i'w ystadau yn Ne Cymru. Etifeddwyd y rhai hynny gan ei fab Thomas Carne, ac yn debyg i'w dad, bu yntau'n Aelod Seneddol dros Sir Forgannwg, ac yn siryf deirgwaith, er nad oedd o'r gredBrotestanaidd. Cafodd Edward Carne bedair merch.