| Cartimandua | |
|---|---|
 | |
| Ganwyd | 1 g  |
| Bu farw | 69 Prydain Fawr |
| Dinasyddiaeth | Britannia |
| Galwedigaeth | gwleidydd, brenhines cyflawn, brenhines |
| Swydd | brenhines cyflawn |
| Priod | Venutius, Vellocatus |
RoeddCartimandua neuCartismandua (a deyrnasodd o tua43 -69) yn frenhines yBrigantes, sef llwythCeltaidd yng ngogleddLloegr.
Daw'r wybodaeth am Cartimandua o weithiau'r hanesydd RhufeinigTacitus. Mae Tacitus yn sôn amdani gyntaf yn y flwyddyn51, ond roedd eisoes wedi bod mewn grym am rai blynyddoedd cyn hynny. Gwnaeth hi a'i gŵr, Venutius, gynghrair â'r Rhufeiniaid a pan ffôddCaradog at y Brigantes wedi iddo gael ei orchfygu ganPublius Ostorius Scapula tua'r flwyddyn 51, cymerodd ef yn garcharor a'i drosglwyddo i'r Rhufeiniaid.
Rywbryd wedyn, ysgarodd Cartimandua ei gŵr Venutius, a chymerodd ei gludydd arfau, Vellocatus, yn ei le. Datblygodd rhyfel rhyngddi hi a Venutius. Pan ymosododd Venutius ar ei theyrnas yn y flwyddyn57, cafodd Cartimandua gefnogaeth y Rhufeiniad, a yrrodd filwyr i'w hamddiffyn.
YmMlwyddyn y Pedwar Ymerawdwr.69 OC., manteisiodd Venutius ar yr anghydfod ymhlith y Rhufeiniaid i ymosod eto. Y tro hwn cipiodd y deyrnas. Gyrrodd y llywodraethwr Rhufeinig,Marcus Vettius Bolanus, filwyr i achub Cartimandua o afael Venutius, ond ni allasant adfer y deyrnas iddi. Nid oes cofnod pellach amdani.