Duw iachaol Celtaidd hynafol ywBelenus (Galeg:Belenos,Belinos). Addolid Belenus hydGorynys yr Eidal iYnysoedd Prydain, gyda'r brif gysegrfa ynAquileia. Drwyinterpretatio romana, cysylltir Belenus agApolon, er bod ganddo beth ymreolaeth yn ystodoes y Rhufeiniaid.[1][2]
Mae'rtheonymBelenus (neuBelinus), sy'n ffurf Ladin ar yr AlegBelenos (neuBelinos), i'w weld mewn pum deg un arysgrif. Er bod y rhan fwyaf o'r arysgrifau hyn ynAquileia (Friuli, yr Eidal), prif le ei gwlt, ceir tystiolaeth o'i enw mewn llefydd ymhle y trigai siaradwyr ieithoedd Celtaidd, gan gynnwysGâl,Noricum,Illyria,Britain acIwerddon.[3]
Mae'r ieithyddBlanca María Prósper yn dadlau maiBelinos yw'r enw gwreiddiol siŵr o fod,[4] sydd hefyd i'w weld yn yr enwBelyn, sydd hefyd yn enw ar arweinydd Cymreig a fu farw yn 627 AD.[3] Mae amrywiadau eraill ar yr enw yn cynnwysBellinus ac efallaiBelus.[5] Efallai y bu'rGwyddelod a'rBrythoniaid hynafol yn ei adnabod ynBel,Beli, aBile.[6]
Mae etymoleg y gairBelenos dal i fod yn aneglur. Cyfieithir ef yn draddodiadol yn 'y golau' neu 'y llachar', o'r bônProto-Indo-Ewropeg*bʰelH-, 'can, bân, gwyn'. Mae'r theori hwn yn boblogaidd oherwydd yinterpretatio romana oBelenos yn 'Apolon Galiaidd', sy'n dduw ag iddo briodoleddau'r haul.[7][8]
Yng Ngâl a Phrydain hynafol, cysylltwydApolon â'r haul ac iacháu.[9] Maesawl enw arall arno, gan gynnwysBelenus,Vindonnus,Grannus,Borvo,Maponos, aMoritasgos.[9][10]
Addolid y duw yn Apollo Belenus ynSainte-Sabine (Bourgogne), lle addolwyd ef gan bererinion sâl.
