Üsein Rıfqı Tamaniy ibn Muhammed ibn Qırım Ğazı — XVIII asırnıñ soñu - XIX asırnıñ başında körümlimatematik,islâatlar devrinde yaniNizam-ı CedidOsmanlı imperiyasınıñ devlet erbabı.Qırım Hanlığında doğıp ösken. Üsein Rıfqı Qırımlı XIX asırnıñ başında on bir yıl devamında başhoca olıp,İstanbuldaSultannıñ qara arbiy müendislik mektebine (Mühendişane-i Barri-i Hümayun) yolbaşçılıq etti.Emin Paşanıñ babası.
- «Logaritma Risalesi» —Avropa alimleriniñ eserleriniñ tercimesi ve Üsein Qırımlınıñ özüniñ matematik meseleleri.Logarifmler, olarnı qullanğan meseleler ve olarnı çezüv usulları aqqında malümatnı qabul ete. 1793 senesi neşir etildi.
- «Telhis-Eşkâl» — «Geometrik figuralarnıñ qısqa hulâsası».1801 ve1824 seneleriTürkiyede ve1823 senesiMısırda neşir etildi.
- «Usul-ı Hendese» — «Geometriya usulları» — soñki eki babındaRobert Simsonnıñ «Evklid geometriyasınıñ elementleri»ndentrigonimetriya materialları qoşulğan, Selim efendinen beraberCon Bonikaslnıñ «Evklid geometriyasınıñ elementleri» (1789) kitabınıñ ingliz tilinden tercimesi.1797 senesi neşir etildi,1805,1852,1854 seneleri yañıdan basıldı.
- «İmtihan el-Mühendisin» — «Müendis içün imtian talapları» — nazariy ve ameliy qullanuv ve çezimleri olğan 88 meseleden ibaret olğangeometriya dersligi.1805,1830 ve1844 seneleri neşir etildi.
- «Mecmua el-Mühendisin» — «Müendis içün bilgiler cıyıntığı» —coğrafiyada,qurucılıqta,arbiy işlerde çeşit ameliy meselelerni çezüvde geometriyanıñ qullanıluvı aqqında kitap. Birinci kere1802 senesi neşir etildi. Yigirmi kere yañıdan basıldı, soñkisi ise1869 senesi.
- «El-Medhal fi el-Cografya» — «Coğrafiyağa kiriş» — Üsein Tamaniniñ astronomiyadan büyük işiniñ bir qısmı;coğrafiya,astronomiya,geometriya, hususanseyyare orbitaları,yıldızlar cıyıntığı,qutuplar,meridianlar aqqında malümat berdi.1876 senesi o, altı kere yañıdan basıldı.
Tamaniyniñosmanlı vearap tillerindeki yedi elyazması da saqlanğan: osmanlı tilinde —«Usul-ı İstihqamat» («İstiq etüv esasları»),«Müselesat-i Müsteviye» («Planimetriyanıñ esasları»),«Usul-ı İnşa-i Tarik» («Yol qurucılığınıñ printsipleri»),«Humbara Cedveli» («Topçulıq Cedveli», arapça elyazma bar),«İrtifa Risalesi» («Yükseklik köşeleri») - arapça ve digerleri.
Üsein Rıfqıynıñ zenaatperverligini yüksek qıymet keskenIII Selim Sultan oña tehnologik donatmalar satın aluv boyunca ğarp şeriklerinen muzakere etmekni işandırdı. Ve onıñ tillerni yahşı bilgeni oñadiplomatik saadaki imkânlarını ömürge keçirmege imkân berdi. Qırımlı Üsein öz ilmiy ve memuriy faaliyetini III Selim devirilgen soñ,IV Mustafa veII Mahmud devrinde devam ete.
Üsein Rıfqı Tamaniy ibn Qırım Ğazı 1817 senesiMekkege barğanından biraz vaqıt keçken soñMedinede vefat etti ve anda defin olundı.
- Усеинов Мемедула Адилович.Математик Хусейн Рыфкы Тамани ибн Мухаммад ибн Кырым Газы // Золотоордынское обозрение. — 2015. — Т. 03 — История. Исторические науки, № 3. — С. 143—150. УДК:929.23
- Фатима Османова (27.08.2015). Выдающиеся крымские татары Османской империи. Ислам на Украине — islam.in.ua. Процитировано 6.05.2017.
- Хусейин Рыфкы Крымский. Ислам в Украине — islam.in.ua. 27.08.2015. Процитировано 6.05.2017.
- Нариман Абдульваап (10.07.2016). Крымские татары в общественно-политической жизни Османской империи. Авдет — avdet.org. Процитировано 6.05.2017.
