Hè unarcipelagu situatu in uMari Tarraniu, in ucanali di Malta, à80 km da aCicilia, à 284 km da aTunisia è à 333 km da aLibia. Incù un'estinsioni di316 km² hè un di i più stati chjuchi è dinsamenti pupulati à u mondu. A so capitali hèA Valetta è a cità più abitata hèBirkirkara. L'isula principali hè carattarizata da un grandi numaru di cità chì, incù a capitali, formani una cunurbazioni di368 250 abitanti.
U Paesi hà dui lingui ufficiali, umaltesu è l'inglesu. Utalianu, lingua ufficiali finu à u1934, hè moltu diffusu, parlatu currettamenti da più di u 66% di i maltesi[1] è in modu elemintari da u 17%, insignatu in tutti i scoli di Malta è diffusu in u duminiu cummirciali, turisticu è sculasticu.
Malta hè internaziunalmenti cunnisciuta com'è lucalità turistica, par u svagu è soprattuttu par a cultura, essendu datu chì in u Paesi si trovani trè siti dichjarati da l'UNESCO patrimoniu di l'umanità, chì sò: a citàA Valetta, l'Ipogeu di Hal Saflieni è itempia megalitichi.L'intrata in l'Unioni aurupea hè avvinuta u 1º maghju2004 è da u 1º ghjinnaghju2008 faci parti di l'euruzona. Malta hè inoltri membru di uCommonwealth.
I Grechi a chjamàni Μελίτη (Melitē) è l'ArabiMalita. Fù cusì chjamata da i Grechi par a so quantità d'abbi autuctoni chì pruduciani in abbundanzameli (μέλι hè u terminu grecu chì significheghjameli). Sicondu un'altra iputesa, a parola "Malta" pudaria inveci dirivà da l'antica parola di alingua fenicia "malit", chì littiralamenti significheghja "muntagna". Altri sò di l'upinioni inveci chì l'isula fù cusì chjamata in anori di aninfaMelite, una di iNaiadi, figlia diNereo è diDoride, ancu s'è ùn si ni vedi micca u liamu logicu.
Si susteni ancu chì utuponimu possi dirivà da l'ebraicuMaleti, chì u so significatu hèrifughju,ricovaru,asiliu, cosa pussibuli, vista a pusizioni giugrafica di l'isula,[2] ma - aldilà di u suspettu chì ci si trovi di fronti à una pura è simpliciaparaetimulugia, essendu datu ch'eddu manca qualsiasi ducumentu in prupositu chì sustenghi l'iputesa - ùn hè micca pocu significativu u fattu chì l'antichi Rumani assunsini u nomu grecu par riferiscia si à l'isula, chjamendu la anch'eddiMelita.
Malta hè un arcipelagu in u cori di umari Tarraniu. Solu i trè isuli maiori, vali à dìMalta,Gozu èCominu sò abitati. U tarritoriu di Malta emerghji da a piattaforma cuntinintali sottumarina ciciliana, chì faci parti di a placca africana. A purzioni summitali hè custituita da rocci sidimintarii. In a parti uccidintali è miridiunali di l'isula di Malta i costi sò alti è accidintati (i scuglieri di Dingli s'innalzani à più di 240 m nantu à u liveddu di u mari). In a parti uriintali è sittintriunali a costa hè accessibili: si aprini ampii spiaghji rinosi o rucciosi è numarosi sò l'inziccaturi, solchi vaddivi simili à rías. A livanti i baii più ampii è prufondi sò quiddi diMellieħà,Saint Paul'si ',Saint Julian'si ',Marsamxetti ' èGrand Harbour (trà sti ultimi dui, siparati da u prumuntoriu diĠebel Xiberrasi ', sorghji u portu di a Valetta), à u sudu ci hè a baia diMarsaxlokk.
U solu hè rucciosu, ancu s'è cultivatu, grazia à u sistemu di i tarrazzamenti incù muretti à l'asseccu (ħitan tas-sejjieħ). U rilievu, custituitu da altipiani calcarii, hè pocu elevatu (Ta' Dmejrek,258 m), ed hè carattarizatu da furmazioni d'urighjina carsica, com'è campi carrighjati, caverni è sapari. Trà sti ultimi, i più cunnisciuti in l'isula di Malta sò aSapara turchina, uGħar Dalam (Caverna Oscura) ― in a quali funi scuparti resti di spezii chì ricoddani à170 000 anni faci è oramai estinti, com'è elefanti è ippopotami nannari ― è in l'isula di Gozu a sapara di Calipsu.
Ùn ci sò micca lava è fiuma pirmanenti, ancu s'è in i circonda di i paesi rurali diSan Martin,Mtaħleb èBiiħrija (Malta) è inWied Lunzjata (Gozo) scorrini i corsi d'acqua tuttu l'annu.
L'isuli minori chì facini parti di l'arcipelagu sò disabitati è sò:
U clima maltesu hè di tipu meditarraniu-subtrupicali (Köppen climate classification Csa), incù inguerni moltu umiti è piuviosi è istatini caldi è secchi, mitigati da u vintisgiolu marinu in prussimità di a costa. In Malta sò rari i grandi uscillazioni di tampiratura. A tampiratura media annua hè di19 °C, trà i più alti in Auropa.Trà tutti i capitali auropei, A Valetta hà l'inguerni più umiti, incù massimi attistati à 15-16 °C è minimi chì guasi mai falani sottu i 10 °C.A tampiratura minima mai righjistrata fù di 1,2 °C in u 1895, è a tampiratura più elevata fù di 43,8 °C righjistrata in u 1999.
I pricipitazioni medii annui ùn righjunghjini micca i600 mm, rindendu l'appruvvisiunamentu idricu un prublemu par l'isuli. I pricipitazioni nivosi sò nulli, eccituatu calchì finominu senza accumulu in 1895, in 1905 è in 1962[3].
A tampiratura media annua di u mari hè di20 °C, chì oscilla da i 16 °C di ghjinnaghju à i 26 °C di u mesi d'aostu.
Malta godi di3 000 ori di soli à l'annu, rindendu l'arcipelagu un di i loca più assuliati d'Auropa.
A pupulazioni in 2012 hà raghjuntu i415 565 abitanti; eppuri l'esiguità di u tarritoriu hè tali chì a dinsità dimugrafica hè di più di1 307 abitanti parkm2, una di i più alti d'Auropa. I maltesi formani a maiò parti di a pupulazioni, incù u 95%, ma sò prisenti parechji minuranzi, di i quali a più maiori hè quidda inglesa.
I maltesi sò par a maiò particattolichi è l'influenza di a Ghjesgia hè forti: l'eutanasia è l'abortu sò pruibiti. Par quantu riguarda u divorziu, inveci, da uttrovi 2011 hè intruta in vigori a leghji chì u cunsidareghja lecitu dopu à u referendum consultivu di u 29 maghju 2011, in u quali u 53% di i maltesi si hè prununciatu favurevulamenti à l'intruduzioni di u divorziu.[4][5] U Cattulicesimu hè a riligioni di Statu, ma hè quantunqua lasciata alibartà di cultu; si stima chì a pupulazioni sii cattolica à u 98%, fendu ni una di i nazioni à più alta parcentuali di Cattolichi di u mondu.
Ci sò più di 360 ghjesgi à Malta, Gozo è Comino. A ghjesgia paruchjali hè u centru architittonicu è giugraficu di ogni cità è paesi maltesu.Spittaculari sò i tipichi festi in onori di u santu patronu, carattarizati da cuncerti musicali, prucissioni riligiosi, fochi pirutecnichi è altri.
Malta hè una sedia apustolica; l'Atti di l'Apostuli contani comuSan Paulu, duranti u viaghju chì daCreta u purtava àRoma, naufragò à l'isula di "Melite", prubabilamenti in i circonda diSan Pawl u-Biiħar, in u 60 d.C.Da u 17 à u 18 aprili 2010, si hè ricatu in Visita Apustolica à MaltaPapa Benedetto XVI, u quali hà cilibratu a Santa Messa in u Piazzali di i Granai - Floriana, in uccasioni di u 1950º annivirsariu di u naufraghju diSan Paulu.
Trà l'altri riligioni di Malta si righjistreghja particularamenti una prisenza significativa di a cumunitàAhmadiyya incù a sedia principali àTa' Xbiex.[6] suvitata da acumunità ebraica incù a sedia principali àBirkirkaraErrore nelle note: L'apertura dell'etichetta<ref> non è corretta o ha un nome errato. è da aGhjesgia cristiana avventista di u settimu ghjornu, anch'edda incù a sedia principali àBirkirkaraErrore nelle note: L'apertura dell'etichetta<ref> non è corretta o ha un nome errato..
Umaltesu (U-malti) hè unalingua semitica, derivanti da a lingua siciliana-araba. U salteriu maltesu conta 30 lettari ed hè basatu annantu à quiddu latinu incù l'aghjunta di i lettari ċ, ġ, ħ, għ, ie è ż. Ancu s'è a maiò parti di i vucabuli hè d'urighjinasemitica, più di u 40% di i paroli Maltesi ani una urighjina latina; quissa, hè u risultatu di i forti influenzi siciliani. Duranti l'accupazioni inglesa, soprattuttu da 1880 (Keenan Report), si pruvò à appurà u maltesu di l'abbundanti lessicu talianu è sicilianu, in favori di quiddu arabu.
U maltesu, sicondu l'articulu 5 di a Custituzioni, hè a lingua ufficiali di a Ripublica di Malta è da2004 una di i lingui ufficiali di l'Unioni aurupea. A leghji pò stabuliscia chì u maltesu, l'inglesu o un' antra lingua siini ufficiali è possini essa imprudati da è in i rilazioni incù l'amministrazioni. In i prucessi a lingua hè u maltesu, ma hè pussibuli di priveda in parechji casi l'usu di l'inglesu. Tocca dopu à a Camara di i Diputati à ditarminà qualessa ghjè a lingua da imprudà in i travagli parlamintari. A leghji nantu à i lingui appruvata in2005 cunferma, infini, chì u maltesu hè un elementu fundamintali d'idantità naziunali.
In1934 i britannichi dicisini d'abuliscia utalianu com'è lingua ufficiali. Eppuri, u talianu hè attualmenti diffusu in u duminiu cummirciali, turisticu è sculasticu, è cumpresu da a grandi maiuranza di l'abitanti: infatti più di u 66% di a pupulazioni u parla currintamenti, è un antru 17% u cunnosci in modu elemintari (tutali 83%). Inveci in 1934, essendu datu l'altu analfabetisimu di l'ebbica, u talianu era diffusu solu frà i ricchi ed era parlatu solu da u 14% di a pupulazioni.[7] Inoltri u talianu hè insignatu in tutti i scoli di Malta.
U prima approdu di l'essari umani nantu à l'isula ricodda, prubabilamenti, à u mumentu immediatamenti succissivu à l'estinzioni di l'ippopotami nannari è di l'elefanti nannari[8]. Tracci di insidiamenti di u niuliticu anticu (6000-4000 a.C.), sò stati ritruvati tantu in arii aparti ch'è à l'internu di sapari, com'èGħar Dalam; sti primi allucamenti erani custituiti da culoni pruvinenti da aCicilia, cunsidarendu l'analugii di u matiriali ceramicu ritruvatu quici (ceramica impressa Ghar Dalam) incù quiddu di listessa ebbica diStentinello, paesi vicinu à Siracusa.I culoni cunsirvàni i rapporti incù a Cicilia, cuntinuendu à fabbricà ceramica impressa di u stili di Stentinello è principiendu, solu à u terminu di sta fasa (4500 a.C.), un mudestu sviluppu tipulogicu lucali.[9]
Ancu a ceramica diSkorba (4500-4100 a.C.), paesi vicinu àMgarr, s'assumiglia moltu à quidda ritruvata in Cicilia è dimostra chì sò stati cuntinui i rapporti trà Malta è a suredda maiori. Sta fasa hè carattarizata da i primi evidenzi d'attività rituali, di i quali, u picculu tempiu di Skorba, pò essa cunsidaratu u pricursori di i custruzzioni megalitichi succissivi.[10]
À parta da u 3500 a.C. si assisti à un espansioni di i tempia megalitichi, prima frà tutti àGgantija, nantu à l'isuletta di Gozo;[11] altri impunenti strutturi sò prisenti àHagar Qim,Mnajdra,Ta Hagrat,Tarxien.[12][13][14] À quistu periodu timpurali (3600-2500 a.C.) si leia un'intarissanti carattaristica archiulogica, scuparta in parechji lucalità di l'isula è cunsistenti in scanalaturi uniformi è equidistanti tr'è eddi chì sò chjamati"cart ruts" o"cart racks": a più nutevuli hè quidda cunnisciuta cù u nomu di "Clapham Junction". Prubabilamenti, i solchi pudariani essa stati incausati da u cuntinuu passaghju di i roti di i carruleddi affittati à u trasportu di a petra, chì, à longu andà, finitini par vastà u tennaru calcariu di u quali hè custituita l'isula.[15][16]
U "populu di i tempia" sparì intornu à 2500 a.C., si pensa à causa di una gravi epidemia.
L'isuli maltesi firmetini cusì spupulati par calchì cintunara d'anni, finu à quandu l'arrivu di un novu flussu migratoriu intrudussi in l'isula una nova cultura: quidda di i "custruttori di idolmen".[17] In a maiò parti di i casi si tratta di picculi camari incù a cupartura custituita da una grandi lastra posta sopra petri virticali, chì poni essa attribuiti à una pupulazioni di u bronzu anticu (2150 a.C.) diffarenti da quidda chì avia edificatu i pricidenti tempia megalitichi. Ancu una volta si sarà trattatu di ghjenti pruvinenti da a Cicilia, par a sumiglianza di idolmen maltesi incù analoghi strutturi da pocu ritruvati ancu in l'isula più grandi di u Meditarraniu.[18]
IFenici culunizàni Malta solu intornu à1000 a.C., imprudendu la com'è avampostu par a so espansioni è i so cummerci in uMari Tarraniu. In seguitu, in736 a.C. fù accupata da iGrechi chì a chjamàniMelita.
In400 a.C. finì sottu u cuntrollu diCartaghjina, è dopu sottu u duminiuRumanu (218 a.C.). In l'annu60 d.C. l'isula fù visitata daSan Paulu, chì si dici ch'eddu avaria attraccatu in a zona chì oghji porta u nomu diSt. Paul Bay (nomu urighjinariu "Golfu di San Paulu").
Dopu un periodu di duminiubizantinu, duratu da uIV à uIX seculu (duranti u quali subì u saccheghju da parti di iVandali), l'isula fù cunquistata da l'Arabi in870.
L'Arabi, chì in generali tularàni a particristiana di a pupulazioni, introdussini a cultivazioni di alimeia è di ucutonu, custruitini un sistemu d'irrigazioni è, in particulari, alingua araba, chì a maiò parti di a pupulazioni aduttò com'è lingua materna. A so influenza in umaltesu mudernu hè faciulamenti custattevuli, nunustanti a prisenza di paroli d'urighjinalatina è di usalteriu latinu. A duminazioni araba durò par circa dui seculi, da 870 à 1091.
U periodu di duminazioni araba finì in1091 quandu l'isula fù cunquistata da iNurmani pruvinenti da uRegnu di Cicilia. In seguitu iHohenstaufen (Svevi), l'Angioini è l'Aragunesi (1287) si succidettini in u duminiu di l'isula. Funi Signori di Malta iConti di Modica,Manfredi III Chjaramonti à a fini di u Trè centu, èBernardu Cabrera in i primi dicennii di u Quattrucentu. A nubiltà maltesa fù istituita in st'ultimu periodu; circa 32 tituli nubiliari rimanini sempri, chì u più vechju hè uBarunatu diDjar u Bniet and Bucana.
In1530 infatti Malta fù cuncessa in affittu perennu da uRegnu di Sicilia à iCavalieri Uspitalieri; u prezzu simbolicu di l'affittu cunsistia in a furnitura annuali di un falcu di caccia ammaistratu (eppuri uVicirè di Sicilia mantiniti u titulu unurificu di conti di Malta). Sti cavalieri, un ordini munasticu militaru cunnisciutu com'è "Cavalieri di Malta", resistiti à l'assediu di Malta in1565 da parti di iTurchi ma, dopu st'assediu, i Cavalieri dicisini di furtificà l'isula è par a cuncizzioni si affidàni à l'architettu militaruEvangelista Menga, mentri i furtificazioni di a cità diA Valetta funi opara diFrancescu Laparelli. Ultiriori furtificazioni funi custruiti à parta da1723, quandu u Gran' MaestruAntonio Manoel de Vilhena ni affidò a cuncizzioni àGhjaseppu Merenda.
U duminiu di i cavalieri finì quandu Malta fù cunquistata daNabulionu, chì si priparava à parta inEgittu par principià aso campagna in1798. Nabulionu, auturizatu innanzi da uDirittoriu à accupà Malta, scigliti un portu sicuru par rifurniscia i so navi è, dopu u rifiutu da parti di u guvernu lucali ch'è più di quattru navi francesi attracchessini à 'ssu scopu in uPortu Grandi,[19] sbarcò cù a so probbia armata. U Grandi Maestru di iCavalieri UspitalieriFerdinand von Hompesch zu Bolheim capitulò dopu un solu ghjornu di cumbattimenti intornu à A Valetta (i Cavalieri funi pocu dicisi in u cunducimentu di a difesa, ùn pudendu micca par via di u so statutu piglià l'armi contr'è altri cristiani è ancu parchì circa 200 di i soi, annantu à 300, erani francesi) è Nabulionu si stabilì par pochi ghjorni annantu à l'isula, sacchighjendu i bè di l'Ordini è instaurendu un'amministrazioni ad eddu fideli. Infini partì à a volta di l'Egittu, lascendu una guarnigioni nantu à u postu, sottu u cummandu di u generaliVaubois. L'occupanti francesi erani impupulari, soprattuttu par a so avvirsioni à a riligioni è i maltesi si rivultoni, custringhjendu i francesi à ritirà si in i so furtificazioni; aGran' Britagna è uRegnu di Sicilia mandàni munizioni è aiuti à i ribeddi, incù à aRoyal Navy, chì istituì l'imbargu di l'isula, fendu chì in1800 i francesi si rinditini. L'isula divintò dopu un pussidimentu inglesu, nonustanti i rimustranzi di i Borbone chì eranirè di Sicilia èrè di Napuli, chì rivindicàni a suvranità nantu à l'isula.
In u1814 Malta divintò parti di l'Imperu Britannicu è fù imprudata com'è basa di scambiu è com'è quartieri generali par a flotta, soprattuttu par via di a so pusizioni giugrafica à mità strada tràGibilterra è l'Istmu di Suez nantu à a strada par l'Indii Uriintali.
Campu di rifughjati à Hal Fà: à causa di a so vicinanza incù a Tunisia è a Libia, Malta soffri in particulari à causa di l'immigrazioni ed hè distinazioni di rifughjati da u cuntinenti africanu.
Dopu a guerra, suvitata da un brevi periodu d'instabilità pulitica, Malta ottensi l'indipindenza da aGran' Britagna u 21 sittembri1964, divintendu membru di uCommonwealth. In a custituzioni mantensi u munarcu britannicu com'è probbiu capu di u Statu, incù u titulu di Righjina di Malta (Rèġina ta' Malta), incù un Guvarnadori chì ditinia i puteri esecutivi.
U 13 dicembri1974 divintò una ripublica, incù uPrisidenti à capu di u Statu.U 31 marzu1979 ebbi terminu ancu l'accordu di difesa militara (rinnuvatu l'ultima volta in 1972) trà a ripublica è u Regnu Unitu. Da tandu a difesa di Malta, in l'imprubabili casu di attaccu, hè garantita da i Forzi Armati Maltesi è da a Ripublica Taliana.
L'8 marzu2003 unreferendum appruvò, incù u 53,65% di i cunsensi, l'adesioni à l'Unioni Aurupea.Malta hè u più picculu Statu di l'Unioni Aurupea in tarmini di diminsioni.Di ghjinnaghju2008 hà aduttatu l'euru com'è muneta naziunali.
Dopu a dicisioni di i Capi di Statu o di Guvernu, i Ministri di l'Ecunumia è di i Finanzi (Ecofin) abrogani a deroga di a quali Malta gudia par l'aduzzioni di a muneta fissendu u siguenti tassu irrevuchevuli di cunvirsioni: 1euru = 0,4293liri maltesi.
ACamara di i diputati, assamblea lighjislativa monucamarali cumposta da 65 membri, cunnisciuta com'èKamra tad-Diputati, hè eletta à u suffraghju univirsali par via divotu singulu trasfiribili ogni 5 anni. Pò essa sciolta prima di a scadenza di alighjislatura solu da uPrisidenti, annantu à u cunsigliu di uPrima Ministru. S'è u partitu chì hà a maiuranza di i voti ùn otteni micca a maiuranza assuluta di i sedii, ricevi sedii supplimintarii attribuiti à i migliori pirdenti. U partitu chì cunquista a maiuranza forma u guvernu.
Sicondu aCustituzioni maltesa u Prisidenti numineghja u Prima Ministru, chì hè in generali u leader di u partitu, chì forma u cabinettu.
Dimugraficamenti l'isula si prisenta divisa trà un unicu grandi agglumeratu urbanu in a zona custiera uriintali è una zona più disabitata in a parti interna è uccidintali. In rialità, nonustanti a limitata pupulazioni, l'urdinamentu amministrativu ferma suddivisu in 91 cità.I più nutevuli sò:
A Valetta fundata in 1566 hè a capitali di Malta bench'edda aghji solu6 315 abitanti. Hà u titulu di "Cità Umilissima". Sta cità pò essa chjamata simpliciamenti Valletta o ancu "U-Belt" (A Cità). A nova capitali barocca di Malta, cunsidarata patrimoniu Unesco, hè u centru nivralgicu di l'attività cummirciali è amministrativi di l'isula. A cità-furtezza nasci nantu à a roccia di a penisula di u Monti Sceberras, à piccu annantu à u mari, incù dui prufondi porti naturali, Marsamxett è Grand Harbour. U nomu u devi à u Gran' Maestru di l'Ordini di San Ghjuvanni, Jean Parisot de la Valette.
Medina, cunnisciuta ancu com'è "Cità Silinziosa" fù l'antica capitali. Si tratta d'un furtinu incèu i mura arabi è incèu l'architittura mediivali chì cumporta palazzi in stili baroccu. Oghji ci stani solu 258 parsoni, par u più nobili è ecclesiastichi. Hà u titulu di "Cità Nutevuli"; infatti pò essa chjamata ancu simpliciamenti "Nutevuli" o "L-Imdina".
Cottonera (Kottonera) hè in rialità l'unioni diTrè cità (Tliet Ibliet):Vitturiosa ancu ditta "Birgu"(2 691 abitanti);Cospicua ancu dittaBormla(5 642 abitanti);Senglea ancu ditta "Invicta" o "Isla"(3 500 abitanti). Tutti è trè si poni visità via mari annantu à picculi barchetti (Luzzi è Dghajsa).
Birkirkara incù21 258 abitanti hè a cità più pupulosa di Malta.
U turisimu hè una di i fonti maiò di vadagnu par Malta. In l'imaghjini St. Peter's Pool, in i circonda diMarsaxlokk.
I risorzi maiori di Malta sò ucalcariu, una pusizioni giugrafica favurevuli è una forza travagliu moltu pruduttiva. Malta pruduci circa u 20% di i so probbii bisogni, hà risorzi idrichi d'acqua potabili limitati è nisciuna fonti di energia domestica. L'ecunumia dipendi di i scambii incù l'estaru, da usittori manifatturieri (in particulari tessili è elettronicu) è da u turisimu. St'ultimu hè aumintatu in manera trimenda in l'anni è hà purtatu à a custruzzioni di numarosi strutturi turistichi nantu à l'isula.
Par un periodu piuttostu brevi Malta hà avutu ancu utrasportu farruviariu è tranviariu, dismessi u prima in u1931 è u sicondu in u1929.A circulazioni stradali hè à sinistra com'è in u Regnu Unitu. I carattaristichiautobus di Malta sò stati sustituiti da autobus muderni, è fermani in usu annantu à sirvizii turistichi micca di linia.
L'Aeruportu Internaziunali di Malta (IATA: MLA, ICAO: LMML) hè l'unicu aeruportu di l'arcipelagu maltesu, è servi par quissa tuttu u Paesi. Truvendu si in u tarritoriu diLuqa, hè calchì volta chjamatu Aeruportu di Luqa o ancu Aeruportu di a Valetta, datu chì hè distanti solu 8 km da a capitaliA Valetta. I culligamenti marittimi sò uparati da a cumpagnia talianaGrimaldi Lines è da a cumpagnia maltesaVirtu Ferries Limited chì cullega à uportu di Pozzallo in Cicilia.I trasporti tràGozo è Malta sò assicurati da aGozo Channel Company Limited chì furnisci un sirviziu di traghetti trà i dui isuli mentri da l'eliportu di Gozo sò attivi buli charter in elicottaru.
↑Archaeology and prehistory, Aberystwyth, The University of Wales.URL cunsultatu u 31 marzu 2009.Parametro sconosciuto|titulu= ignorato (aiuto);Parametro sconosciuto|accessu= ignorato (aiuto);Parametro sconosciuto|editori= ignorato (aiuto)
↑Ancient mystery solved by geographers, Port.ac.uk, 20 aprili 2009.URL cunsultatu u 14 nuvembri 2010.Parametro sconosciuto|accessu= ignorato (aiuto);Parametro sconosciuto|titulu= ignorato (aiuto);Parametro sconosciuto|editori= ignorato (aiuto)
↑ Mottershead, Derek; Alastair Pearson & Martin Schaefer,The cart ruts of Malta: an applied geomorphology approach in «Antiquity», (318), 2008, pp. 1065–1079.Parametro sconosciuto|annu= ignorato (aiuto);Parametro sconosciuto|autori= ignorato (aiuto);Parametro sconosciuto|pagini= ignorato (aiuto);Parametro sconosciuto|titulu= ignorato (aiuto);Parametro sconosciuto|vulumu= ignorato (aiuto);Parametro sconosciuto|numaru= ignorato (aiuto)