L'Himalaia, ditta ancuTettu di u Mondu, hè unacatena muntosa di l'Asia, chì siparaIndia,Pakistanu,Nepal èBhutan da aChina. Hè longa circa 2.400 km par una larghezza di circa 100-200 km; hè cunnessa versu l'uccidenti incù a catena di l'Hindu Kush afganu.
Ci sò cumpresi i più altivetti di u mondu, frà i quali i quattordici Ottumilla, com'è uMonti Everest (8848 m), uK2 (8611 m) è uKanchenjunga (8589 m). Inlingua sanscrita, Himalaia significheghja aDimora di i Nevi Eterni.
Faccia nordu di uMonti Everest Vista da u stradeddu par u campu basa inTibetu.
Sicondu atittonica à placchi, a catena di l'Himalaia hè u pruduttu di u cunfini cunvirghjenti tràplacca Indu-australiana èplacca euruasiatica. U cuntinuu muvimentu rilativu di sti placchi indicheghja ch'è a catena di l'Himalaia stà sempri aumintendu di diminsioni.
Giulugicamenti, si riteni ch'è l'Himalaia crisciaria à una vilucità di circa 8-10 millimetri à l'annu, s'è a dinamica di i placchi hè l'unicu fattori incidenti. Sò quantunqua attivi i forzi nurmalierusivi, chì ni riducini i diminsioni; a crescita netta di i muntagni di a catena hè dunqua stimevuli in circa 2,5-5 cm/seculu.
Uclima varieghja sicondu l'altitudina, da sub-trupicali à i penditi miridiunali finu à alpinu estremu in i vetti più elevati. Si poni distingua trè macru-staghjoni: dauttrovi àfrivaghju, incù bassi tampiraturi; damaghju àghjugnu incù tampiraturi più elevati; daghjugnu àsittembri, l'umita staghjoni mussonica, carattarizata da viulenti piuviti limitati parò à u sittori miridiunali di a catena, oltri u quali i venti mussonichi ùn poni micca spustà si par via di l'alti picchi.
I tuponimi usati par individuà i monti himalaiani sò in genaru furmati da radichi nipalesi, tibetani, turchistani è sanscriti, cumbinati calchì volta in modu ibridu trà eddi, è pussedini una capacità sprissiva è una cundinsazioni di significati à i quali l'uccidintali ùn sò micca avvezzi.
Parechji noma di monti ani un carattaru eminentamenti discrittivu, com'è par asempiu:
A vista di i monti himalaiani, di stipilastri di u celi chì s'innalzani limpidi è putenti da i nebbii è da l'imparfizzioni di u mondu, evoca à a mimoria u fiori di lotu, simbulu di afedi buddista. Ancu u fiori di lotu affonda i so radichi in a fanga chì hè simili à uSaṃsāra, l'eternu ciclu di i nasciti è di i morti; ma quandu sboccia, a so curolla, alzendu si alta annantu à u stelu, si apri bianca è immaculata par ripprisintà a salvezza di a cuscenza è l'eterna sirenità di unirvana.
Ùn hè cirtamenti micca un casu s'è antichi populi, annantu à tremindù i virsanti di a catena himalaiana, ani sempri idantificatu i più alti muntagni di u mondu com'è u sediu di i so dei. Sempri oghji, siguendu un'antica tradizioni, occorri calchì volta l'usanza in i spidizioni alpinistichi di firmà si un metru sottu a vetta par un sensu di misticu rispettu è di diferenti umaghju versu a casa di Diu.
Augusto Gansser, Andreas Gruschke, Blanche C. Olschak:A rigioni di u Himalaia. Cultura, storia, populi, edizioni taliana par Touring Club Talianu, Milano 1991.
Valerio Sestini: Himalaia.Architittura è ambienti in i Vaddi di u Nepal, Editori: Alinea Editrice s.r.l. 2006.ISBN 88-6055-086-6.