| ڕووباری تەمز |
| River Thames |
 |
| جوگرافیا |
|---|
| وڵات | ئینگلتەرا |
|---|
| شارەکان | لەندەن،ئۆکسفۆرد، ڕێدینگ، ویندسۆر |
|---|
| تایبەتمەندییە فیزیکییەکان |
|---|
| درێژی | ٣٤٦ km (٢١٥ mi) |
|---|
| ڕووبەری حەوز | ١٢٬٩٣٥ km2 (٤٬٩٩٤ sq mi) |
|---|
| تێکڕای لێشاو | ٦٥٫٨ m3/s (٢٬٣٢٠ cu ft/s) |
|---|
| سەرچاوە |
|---|
| ناوی سەرچاوە | تێمز ھێد (Thames Head) |
|---|
| شوێنی سەرچاوە | گڵۆستەرشێر |
|---|
| ڕژێنگە |
|---|
| ناوی ڕژێنگە | دەریای باکوور |
|---|
|
ڕووباری تەمز (بە ئینگلیزی: River Thames) درێژترین ڕووبارە کە بە تەواوی لەناو سنووریئینگلتەرا دایە و دووەم درێژترین ڕووبارە لەشانشینی یەکگرتوو، دوایڕووباری سێڤێرن. ئەم ڕووبارە بە شێوەیەکی دانەبڕاو بە مێژووی شاریلەندەنەوە گرێدراوە، بەڵام ڕێڕەوەکەی بەناو چەندین شار و ناوچەی دیکەی گرنگدا تێدەپەڕێت. تەمز تەنھا ڕێڕەوێکی ئاوی نییە، بەڵکو شادەمارێکیبازرگانی،کەلتووری وگەشتیارییە بۆ وڵاتەکە.[١][٢]
ڕووباری تەمز لە گردەکانی کۆتسۆڵدز لەگڵۆستەرشێر سەرچاوە دەگرێت، لە شوێنێک کە بە "تێمز ھێد" (Thames Head) ناسراوە. لە سەرەتایدا، تەنھا جۆگەیەکی بچووکە کە لەوانەیە لە وەرزی ھاوینی وشکدا بە تەواوی دیار نەمێنێت. ڕووبارەکە بە درێژایی ٣٤٦ کیلۆمەتر (٢١٥ میل) بەرەو ڕۆژھەڵات دەڕوات تا دواجار دەڕژێتەدەریای باکوور.[٣][٤][١]
ڕێڕەوی ڕووبارەکە بە شێوەیەکی گشتی دابەش دەبێت بۆ دوو بەشی سەرەکی:
بەشی شیرین (Non-tidal): ئەم بەشە لە سەرچاوەی ڕووبارەکەوە تابەنداوی تێدینگتۆن (Teddington Lock) لە ڕۆژاوای لەندەن درێژ دەبێتەوە. ئاستی ئاوی ئەم بەشە لە ڕێگەی ٤٥ دەروازەی ئاوی و بەنداوەوە (locks) کۆنتڕۆڵ دەکرێت، کە ڕێگە بە کەشتی و بەلەمەکان دەدات بە ئاسانی بە درێژایی ڕووبارەکە ھاتوچۆ بکەن.[٤]
بەشی سوێر (Tidal): لە بەنداوی تێدینگتۆنەوە تا دەمی ڕووبارەکە، ئاوەکەی دەکەوێتە ژێر کاریگەریی دیاردەی ھەڵکشان و داکشانی ئاوی دەریا (tides). ئەم بەشە گرنگترین بەشی ڕووبارەکەیە لە ڕووی بازرگانییەوە و بەناو دڵی شاری لەندەندا تێدەپەڕێت.[٢]
ڕووباری تەمز لە نزیک گوندی پانگبۆرن لە بێرکشێر.ڕووباری تەمز ڕۆڵێکی سەرەکی لەمێژووی بەریتانیادا گێڕاوە. لە سەردەمی داگیرکاریی ڕۆمانەکاندا، ئەوان شاری "لۆندینیۆم"ـیان لەسەر کەنارەکانی ئەم ڕووبارە دامەزراند، چونکە شوێنێکی ستراتیژی بوو بۆ بازرگانی و گواستنەوە. لە سەدەکانی ناوەڕاستدا،کۆشکی وێستمینستەر وتاوەری لەندەن لە کەنارەکانی دروست کران و بووە شادەماری سەرەکیی بازرگانیی شانشینەکە.[١][٢]
لە سەدەی ١٨ و ١٩دا، بەندەری لەندەن بووە قەرەباڵغترین بەندەری جیھان و ڕووبارەکە پڕ بوو لە کەشتیی بازرگانی لە ھەموو لایەکی جیھانەوە. بەڵام ئەم گەشە پیشەسازییە بووە ھۆی پیسبوونێکی زۆری ڕووبارەکە، کە لە ساڵی ١٨٥٨ گەیشتە لوتکە و بەھۆی بۆنی ناخۆشییەوە ناونرا "بۆنی گەورەی بۆگەن" (The Great Stink). ئەم ڕووداوە وای لە حکومەت کرد کە سیستەمێکی پێشکەوتووی ئاوەڕۆ بۆ لەندەن دروست بکات، کە ھەنگاوێکی گرنگ بوو بۆ پاککردنەوەی ڕووبارەکە.[١][٢]
لە ساڵی ١٩٥٧، مۆزەخانەی مێژووی سروشتی ڕای گەیاند کە ڕووباری تەمز بەھۆی پیسییەوە "مردووی زیندەوانی"یە و ھیچ ئۆکسجینێکی تێدا نییە بۆ ژیانی گیانلەبەران.[٢] بەڵام بەھۆی ھەوڵە چڕەکانی پاککردنەوە و باشترکردنی کوالێتیی ئاو، ژیان وردە وردە گەڕایەوە بۆ ڕووبارەکە. ئەمڕۆ، تەمز بە یەکێک لە پاکترین ڕووبارەکانی جیھان دادەنرێت کە بەناو شارێکی گەورەدا تێدەپەڕێت. ئێستا ماڵی زیاتر لە ١٢٥ جۆرماسی و چەندین جۆری باڵندەی ئاوییە وەک قاز، مراوی و قوبە سپی (swan)، تەنانەت لە بەشە خوارووەکانی ڕووبارەکەدا گیانلەبەری گەورەتری وەک فوک (seal) ودۆلفین بینراون.[٤][١]
یەکێک لە دەروازە ئاوییەکان (Sluices) کە بۆ کۆنتڕۆڵکردنی ئاستی ئاوی ڕووباری تەمز بەکاردێت.بەکارھێنانی ھاوچەرخ و گەشتیاری
[دەستکاری]ڕووباری تەمز ھێشتا ڕۆڵێکی گرنگ لە ژیانی ئابووری و کولتووریی بەریتانیادا دەگێڕێت.
گواستنەوە: خزمەتگوزارییەکانی گواستنەوەی گەشتیاری و ھاتوچۆی ناوخۆیی بە بەردەوامی لەسەر ڕووبارەکە کار دەکەن، بەتایبەتی لەناو لەندەن.
گەشتیاری: کەنارەکانی ڕووبارەکە چەندین شوێنەواری بەناوبانگی لەخۆگرتووە، وەک کۆشکی وێستمینستەر، چاوی لەندەن و تاوەری لەندەن. گەشتیاران دەتوانن بە بەلەم گەشت بەناو دیمەنە سەرنجڕاکێشەکاندا بکەن.[٥]
وەرزش و کات بەسەربردن: ڕووبارەکە شوێنێکی بەناوبانگە بۆ وەرزشە ئاوییەکان وەک پێشبڕکێی بەلەمڕانی (rowing)، کە بەناوبانگترینیان پێشبڕکێی ساڵانەی نێوان زانکۆکانیئۆکسفۆرد وکامبریجە (The Boat Race). ھەروەھا ڕێڕەوی نیشتمانیی تەمز (Thames Path) کە درێژییەکەی ١٨٤ میلە، ھەلێکی نایاب بۆ پیاسەکردن و چێژوەرگرتن لە سروشتی کەنار ڕووبارەکە دابین دەکات.[١][٣]
ڕووباری تەمز لە تەنیشت قەڵای ویندسۆر.
