ГIала ХIинжа-ГIaла жӀай. Махӏачхъала ,Магьачкъала ,даьргӀ. Мяхӏячкъала ,гӀум. Анжикъала гӀазгӀум. Махӏачкъала ,лаьзг. Магьачкъала ,ногӀ. Махачкала ,рут. Магьачкъала ,таб. Мягьяжгъала ,татийн Махачкъала ,цахур. Магьачкъала ,нох. ХӀинжа-ГӀала Сахьтан цамзан дуьхьала, долало лакхарчу аьтту сонера: «Джума-маьждиг »,Правительствон цIа ,Гамзатов Расулан проспект ,Сийлахь-Успенскан килс ,Оьрсийн театр , ГIалан беша воьдийла Байракх[d] ХӀост
42°59′ къ. ш. 47°30′ м. д. H G Я O Пачхьалкх Росси Республика ДегӀаста ГӀалин гуо ХIинжа-ГIaла Йукъара йекъайалар 3 кIошт Куьйгалхо Мусаев, Муса Асхабалиевич [ 1] Истори а, географи а Йиллина 1844 шарахь Хьалхара цӀерш 1857 кхаччалц —Петровское 1921 кхаччалц —Петровск-Порт[ 2] Майда 468,13 (гӀалин гуо)[ 3] Центран локхалла 135 м Климатан тайпа Барамера континенталан Сахьтан аса UTC+3 Бахархой Бахархой ↗ 603 518[ 4] 2020 )Къаьмнийн хӀоттам жӀай ,даьргӀой ,гӀумкий ,лаьзгий ,гӀазгӀумкий ,оьрсий ,табасаранаш ,рутулаш ,агулаш ,азербайджанаш ,цахураш ,гӀезалой ,эрмалой ,ногӀий ,нохчий Динан хӀоттам бусулба-суннийш ,православни , кхин а.Идентификаторан терахьаш Телефонан код +7 +7 8722 Поштан индексаш 367000-367999 Код ОКАТО 82401000000 Код ОКТМО 82701000001 mkala.ru (оьр.) Картин тӀехь
Викиларми чохь медиафайлаш
ХӀинжа-ГӀала — Кавказера,Российн къилбехарагӀала , лаьттаКаспий-хӀордан бердашца[ 5] Республика ДегӀастанан коьрта шахьар. Бахархойн барамцаКъилбаседа Кавказ регионан кхоалгӀа гӀала а,Къилбаседа Кавказан Федералан гуонан уггаре йоккха гӀала. КхуллугӀалин гуо ХӀинжа-ГӀала . ТӀум йу миллион гергга йолчуХӀинжа-ГӀалин-Каспийн агломерацин .
«ДегӀастанан некъ» баккхарх къийсамаш латтийна гуннаша, гӀажарша, Ӏаьрбаша. Исторехь кӀезиг ладаме роль ловзийна ца Ӏа и некъ къуьйсушТаркхи эвлано, иза лаьтта хӀинцалера ХӀинжа-ГӀалин гена йоццуш. «Таргу» цӀарца иза дуьххьара хьахайо VIII бӀешарахь эрмалойн историкаГевонда [ 6]
Таркхи йевзаш йара XV бӀешарахь дуьйна махлелоран йукъ санна, цунна чухула чекхболураДербент гӀала боьду къепалан некъ. Ткъа иза йара дуьненан ширачех гӀала. Инджи (гӀум. Инжи [ 7]
1844 шарахь Анджи-Арка[ 8] [ 9] гӀумкийн меттара гочдича «Анджи букъ (дукъ)»[ 10] ГӀажарчу боьлхуш оцу меттигехьПётр I -ра хиларна лерина[ 11] [ 12]
1870 шарахь йира говзаллийца гавань а, порт[ 13]
1894—1896 шерашкахь гӀала цӀерпоштнекъацаБуритӀе а,Бакох а гӀаланашца вовшех тесира.
Дуьххьарлера гӀалин промышленостан предприяти йира 1876 шарахь, иза йара йий доккху завод. 1878 шарахь болх бан йолайелира дуьххьарлера типографи. ТӀаьхьуо йира шиъ тонкан фабрика.
XIX бӀешо чекхдолуш а, XX бӀешо долалуш а гӀала жигара кхиа йолайелира. БиллираДон-тӀера-Ростов —Бакох цӀерпоштнекъ, цунна тӀехула дуьйладелира цӀерпоташ ХӀинжа-ГӀала кхаччалц.
1897 шарахь гӀалин бахархой деазза сов тӀекхийтира, 8,7 эз. сов бевлира бахархой.
Петровск-Порт (ХӀинжа-ГӀала) XX бӀешо долалуш 1900 шарахь йина йелира гӀалин уггаре йоккха предприяти акционерийн йукъараллин «Каспийн мануфактуран кехатан фабрика[ 14]
1914 шарахь йиллира жима мехкдаьтта кхехко завод. Бахархойн барам тӀекхийтира, 24 эз. сов велира, гӀала хьалхаелираДегӀастанан гӀаланашна йукъахь бахархойн барамца а, экономикин хьолаца а. ДегӀастанан областан административан-политикин йукъ йараШури-ГӀала .ХӀинжа-ГӀала — Шури-ГӀала, цуо гӀала йихкира ломан ДегӀастаца.
XIX бӀешо чекхдолуш а, XX бӀешо долалуш ХӀинжа-ГӀалахь йира мехкдаьтта кхехко а, черманаш ден а заводаш, кехатан а, тонкан а фабрикаш, цӀерпоштнекъан пхьолгӀанаш.
ХӀинжа-ГӀалахь 4 урам бен дацара — Барятински (хӀинцаБуйнакски ); Привольни (хӀинцаДанияловн ← Марковн ← Садови ← Привольни); Соборни (хӀинцаМанташевн ур. ← Оскаран ← Октябрьски ← Соборни), Инженерни (хӀинцаР. Гамзатовн ← В. И. Ленинан ← Комсомольски ← Инженерни)[ 15] Барятински — лаьттира 25 меттиг болу хьешан цӀа «Гуниб», масех туька, аптека, кинотеатр «Прогресс», ткъа хӀинца Пачхьалкхан банк (РФ Центробанк) лаьттачохь йара нах совцу керт. Вукха урамашкахь бара дехьа а ца валало хатт, ткъа аьхка — чан, мозийн а, чуьркийн а бода. 2004 шарахь Малыгинан ур. 1, лаьттина, йохийна бани тӀера, татол дара, боьха хи хӀордан чудохуьйтуш. ХӀинцаПравительствон цӀа лаьтта, килсан уллера майда а нехашшах йуьззина боьха меттиг йара. ГӀалахь цхьаъ бен библиотека йацара, цунна чохь кхо эзар жайна дара, амма ткъа сов малара молу меттиг йара. Хин биргӀа гӀалахь йацара, наха хи черманашна чохь кхоьхьура.
1921 шеран 14 майхь ДегӀастанан революцин комитетан № 59 йолу омарца Петровск-Порт гӀалин цӀе оьрсийн маттахь хийцира ДегӀастанан революционеранДахадаев Махачан (1882—1918) сийнна Махачкала аьлла. 1923 шеран 15 декабрехь ДАССР ЦКХК Президиумо кхайкхийра ХӀинжа-ГӀалаДАССРн коьрта шахьар[ 16]
«ХӀинжа-ГӀала». ССРС поштан марка 1930-гӀа шерашна йуккъехь гӀалех туьйхира гӀалин кепара эвлаПетровск-Кавказски (хӀинца мккӀ. ХӀинжа-ГӀала-1).
Советийн заманахь ДегӀастанан коьрта шахьар сихха кхуьура, 1930-гӀа — 1980-гӀа шерашкахь бахархойн барам тӀекхийтира иттазза сов, кхоьллира коьрта социалан инфраструктура, хӀокху заман дешаран система, промышленностан бух тӀиера дакъош. Хи латторан бала а дӀабаьккхира, йира иттаннаш медицинан, оьздангаллин хьукматаш, дӀайиллира лакхара а, йуккъера а дешаран меттигаш. ХӀинжа-ГӀалин бахархойн хӀоттам кхуллуш дакъа лецира ДегӀастанан дерриг къаьмнаша.
1952 шо кхаччалц гӀалин Коьрта майданехь лаьттираСийлахь элан Невски Александран килс . Килс йазйира 1891 шеран 30 августехь. 1952 шарахь цунна хилира, советийн Российн динан гӀишлойн хилларг — килс йохийра. Тахана цуьнан меттигехь лаьтта ДегӀастанан Республикин коьртан а, правительствон а гӀишло.
Александро-Невски килс Сийлахь-Боккха Даймехкан тӀом болуш 5 хӀинжа-гӀалахочунСоветийн Союзан Турпалхо цӀе йелира[ 17]
ГӀалин дахаран йерриг сферашкахь баккхий хийцамаш хилира тӀемал тӀаьхьарчу 1950—1970-гӀа шерашкахь. 1969 шарахь ХӀинжа-ГӀалахь йара 4 лдм:ДегӀастанан пачхьалкхан университет , йуьртабахаман (хӀинцаДегӀастанан пачхьалкхан йуьртабахаман академи ), медицинан (хӀинцаДегӀастанан пачхьалкхан медицинан академи ), педагогикан (хӀинцаДегӀастанан пачхьалкхан педагогикан университет ) институт, 51 йукъарадешаран ишкол, йерриг фонд 1,4 млн сов жайна долу иттаннаш библиотекаш, 20 сов кинотеатр (дукхах йолчарна тӀаьхьуо хийцамаш бина). Лакхарчу боларца кхуьура гражданийн гӀишлошйар. Йира йаккхий промышленностан объекташ, царна йукъахь М.Гаджиевн цӀарах, Машенашйаран (хӀинца «Авиаагрегат»), «Шура чекхйоккху машенийн», «Дагэлектромаш», Приборашйаран, «Стекловолокно», Радиосурсатийн, «Эльтав» заводаш, III интернационалан а, Крупскийн а цӀарах фабрикаш, Революцин ТӀемлойн цӀарахь чӀеран-консервийн комбинат, кхин а.
1960-гӀа шераш чекхдовлуш ХӀинжа-ГӀалахьТаркхи-Тау ломан басехьфуникулёр хӀотто план йара, амма тӀаьхьа сацийра и проект.
ХӀинжа-ГӀалин чӀогӀа зуламаш хилира 1970 шеран 14 майхьмохкбегор бахьнехь.
ССРС йохар бахьнехь, экономикин хийцамаш буьйлабаларца а, базаран бахаме дехьадовларца а, коьртанигТӀПК заказашка йирзина йолу ХӀинжа-ГӀалин промышленность, йисира халачу хьолехь. Конверсин программаш кхочуш ца йан йелира.
1998 шарахь гӀала администрацин коьрте хӀоттийраАмиров СаӀид .
2013 шеран июнехь ХӀинжа-ГӀалин администрацин коьртераАмиров СаӀид лецира бакъо ларйечу меженаш. Цуьнан меттиге хӀоттийра ДПУ ректорРабаданов МуртазӀали . 2014 шеран апрелехь Рабаданов шен лаамца дӀавелира ХӀинжа-ГӀалин мэран декхарш кхочушдаран даржера, ткъа цуьнан меттиге ДегӀастанан коьртерчуАбдулатипов Рамазана хӀоттийраСулейманов Мохьмад . 2015 шеран июлехь Сулеймановн меттана мэран декхарш кхочушдан волавелираМусаев Муса . ХӀинжа-ГӀалин Гуламан депутаташа сацам бира хан тӀекхачале мукъа ваккха, ДегӀастанан коьрта шахьран мэран даржера курхалла дарна колонин диъ шо а тоьхна чувоьллина, Мусаев Муса. Иза хаийтина 2018 шеран 27 декабрехь мэрин пресс-гӀуллакхо. Январера ноябрь кхаччалц ХӀинжа-ГӀалин мэран декхарш кхочушдийриг вараГасанов Абусупьян . 2018 шеран 7 ноябрехьГасанов Абусупьян лецира, гӀалин мэран декхарш кхочушдечу заманахь, 40 млн сом лачкъорах шеко йолуш[ 18] Гасанов Абусупьян цӀахь сацийначул тӀаьхьа, 2019 шеран 31 январь кхаччалц цхьаьна ханна ХӀинжа-ГӀалин мэран декхарш кхочушдираАлиев Мурада .[ 19]
↑ http://www.mkala.ru/authorities/administration/struktura/Musaev/ ↑ Петровск // Военная энциклопедия : [в 18 т.] / под ред.В. Ф. Новицкого [и др.]. —СПб. ; [М .] :typus И. Д. Сытина , 1911—1915.↑ Подсчитано по базе данных муниципальных образований РФ на 2008 год ↑ Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2020 года (оьрс.) . ТӀекхочу дата: 2020 шеран 24 апрель. Архивйина 2020 шеран 24 апрелехь↑ Муханов В.М., Павлинов П.С. Махачкала́ / председ.Ю.С. Осипов и др., отв. ред. С.Л. Кравец. —Большая Российская Энциклопедия (в 30 т.). — Москва: Научное издательство «Большая российская энциклопедия », 2012. — Т. 19. Маниковский - Меотида. — С. 409—410. — 766 с. —60 000 экз. —ISBN 978-5-85270-353-8 .↑ ГЕВОНД->ИСТОРИЯ ХАЛИФОВ->ЧАСТЬ 1 ↑ М. И. Артамонов. Очерки древнейшей истории хазар. Л. 1936. С. 97. ↑ БСЭ (Большая Советская Энциклопедия); статьи на (МА). — М. под ред. Прохорова А. М. 1969—1978 ↑ Города и сёла Дагестана: Махачкала Архивйина 2020-06-22 —Wayback Machine ↑ Сказание о городе Анжи ↑ История Архивйина 2016-08-06 —Wayback Machine ↑ Н. И. Воронов, Сборник статистических сведений о Кавказе, Том I, с. 7 ↑ Селиванов А. Ф. Петровск, город Дагестанской области СПб. , 1890—1907.↑ ОАО „Каспийская Мануфактура“. (бил-боцу.) ТӀекхочу дата: 2008 шеран 23 декабрь. Кху чуьра архивйинаоригиналан 2009 шеран 19 сентябрехьАрхивйина 2009-09-19 —Wayback Machine ↑ Махачкале — 160: И Бродвей, и Арбат. Прогулка по проспекту Р. Гамзатова ↑ Петровск — ХӀинжа-ГӀала: история возникновения и развития Архивйина 2020-11-28 —Wayback Machine ↑ Махачкалинцы — Герои Советского Союза Архивйина 2019-10-22 —Wayback Machine ↑ ХӀинжа-ГӀалин ↑ [1] ХӀара йаззам табарна бакъхьа ду?
.png)
![Байракх[d]](/mt/?noimg=&dark=on&url=https%3a%2f%2fce.wikipedia.org%2fwiki%2f%25D0%25A4%25D0%25B0%25D0%25B9%25D0%25BB%3aFlag_of_Makhachkala_(Dagestan).svg)
._%25D0%259D%25D0%25B0%25D1%2587%25D0%25B0%25D0%25BB%25D0%25BE_XX_%25D0%25B2%25D0%25B5%25D0%25BA%25D0%25B0.jpg)
