Университе́т (схьадаьлланем. Universität, иза, шен рогӀехь, схьадаьллалат. universitas — цхьаьна, йукъарло) — фундаментан а, дуккха прикладниӀилманан а говзанчаш кечбаранлакхара дешаран меттиг. Цигахь бо Ӏилманан-талламан белхаш а. Дукхаха йолу хӀинцалера университеташ болх бо дешаран-Ӏилманан-практикан комплексаш санна. Университеташ цхьаьнатуху шена чохь масех факультет, царна йукъахь хуьлу цхьаьна тайп-тайпана говзаллаш, цара бух бо Ӏилманан дешаран.
859 шарахьМарокконФес гӀалахь, кхоьллираАль-Карауин университет[1][2]. ОццуIX бӀешарахь хилираСалернон университет[3], 1861 шо кхаччалц лаьттина йолу, ткъа иштта литературин ишколашВелики-Преславехь а,Охридехь[3] а, болгарин паччахьоБорис I-чо кхоьллина йолу (керсталлехь Михаил)[3][4][5][6].
1218 ш. кхоьллинаСаламанкера университетЮккъерабӀешерашкахь университеташ йукъайовлар доьзна гӀаланаш кхиарца. Уггаре хьалха, XI бӀешарахь, уьш йукъаевлира Италехь[7]. Цигахь дӀайиллираБолоньян университет, юьхьанцаруман бакъон тӀехь юрисдикцин нормаш еш йолу ишкол яра иза. Масех килсан ишколийн бух тӀехь XII бӀешо чекхдолуш кхиираПарижан университет.
XII бӀешарахь Парижехь, «шен дешархойн барам меттигерчу бахархойл алсама болу ирсе гӀалахь»,кафедран ишкол, сий. Женевьеван а, сий. Викторан а аббатийн ишколаш, «маьрша говзаллаш» шешша хьохуш болу дуккха а профессораш, цхьаьнакхийтира ассоциаце — «Universitas magistrorum et scolarum Parisensium». Университет йекъалофакультеташка: делан дош Ӏаморан, медицинан, юридически, «артистийн», ткъа уггаре дукха адам долу «артистийн факультетан» (цигахь ӀамайораВорхӀ «маьрша говзалла»:грамматика,риторика,логика,арифметика,геометри,музыка,астрономи)ректор — хӀоьттира университетан коьрте: цуьнан куьйга кӀела бара йисинчу факультетийндеканаш. Парижан университет хуьлу Европинделан дош Ӏаморан йукъ, дуьненан суьдах маьрша а йолуш, шен бакъонаш папийн Ӏедало чӀагӀйина а йолуш.
- Университет // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 86 томах (82 т. и 4 доп.). —СПб., 1890—1907.
- Суворов Н. Средневековые университеты. — М., 1898; 2013.
- Ощепков М. Ю. Академические свободы //Комиссия РАН по борьбе с лженаукой и фальсификацией научных исследований В защиту науки. — 2016. —№ 17.
