Украина[ 11] (укр. Україна ДАА :[ukrɑˈjinɑ] ⓘ ) —Малхбален а, цхьаццанхьаЙуккъера Европин апачхьалкх . Бахархой — гуттара веха вахархо40 997 699 стаг, волуш волу вахархо41 167 336 стаг[ 12] (дуьненахь 34-гӀа меттиг) . Йерриг майда — км²(дуьненахь 44-гӀа меттиг) ; ЙерригЕвропехь йолу майданца уггаре йоккху пачхьалкх.
Коьрта шахьар а, уггаре йоккха гӀала а —Киев . Пачхьалкхан мотт —украинийн .
Украина —унитаран пачхьалкх а,ийна республика .Президентан дарж 2019 шеран 20 майхь дуьйна дӀалоцуЗеленский Владимир ,премьер-министран дарж 2020 шеран 4 мартехь дуьйна ду —Шмыгаль Денисехь .
Мохкбекъало 27 административан-мехкан декъе, 24 царехобласть йу, 1 —автономин республика йу (ГӀирма ), 2 гӀала (Киев ,Севастополь [ lower-alpha 2] ) башха статусца.
Доза дуБелоруссица къилбаседехь,Польшица ,Словакица ,Мажарчоьнца — малхбузехь,Румыница а,Молдавица а[ lower-alpha 3] — къилба-малхбузехь,Россица — малхбалехь а, къилбаседа малхбалехь а. Къилбехахь а, къилба-малхбалехь аӀаьржа а,Азовн а хӀордаш ду; хӀордаца дозанаш ду Румыница,Болгарица ,Туркойчоьнца ,Гуьржийчоьца [ lower-alpha 4] Ӏаьржа хӀорд чухула, Россица — Ӏаьржа а, Азовн а хӀордаш чухула.
Украининмехкан дакъа дола деш дац цуьнан Ӏедало,украинин законашца , уьш буцхьаьна ханна оккупации йина мехкаш . 2022 шеран декабран хьелашца Российс факт хилладӀалецира 18 % гергга Украинин мохк[ 13] Кеп:Переход .
Дин лелочеран доккхаха долу дакъаправославин новкъахь бу, кхин а бужелтойн- а,руман а католицизман ,йахӀудийн динан ,исламан тӀехьабозурш.
2022 шеранДЧС чухоам, леринаэцадаларан паритетца , иза хилира 441 млрд $ (12660 $ бахархойн цхьаьна синна). Номиналан ДЧС 2022 шарахь хилира 151,5 млрд $ (4350 $ бахархойн цхьаьна синна), ДЧС цхьаьна синан гайтамца (номиналан а,НЭТан а) Европехь тӀаьххьара меттигехь йу[ 14] .Ахча —гривна (UAH).
МехканСоветийн Социалистийн Республикийн Союзах маршо, ткъа Украина цуьнан союзан республика йара1922 шеран декабрехь дуьйна ,Маршо кхайкхийна 1991 шеран 24 августехь. Пачхьалкхан-къоман ламастан а,УНР а когаметта йу[ 15] ,УССР когаметта йолу пачхьалкх[ 16] , ССРС когаметтайерг[ 17] ,ВКъКх ,ЛПД ,ГУАМ ,ӀЭЦКх , кхин дуьненайукъара кхолламаш кхуллуш дакъалаьцна,Европин барт йукъайаха официалан кандидат . Лелаш болчу дуьненайукъара берташца а, конвенцешца а,ӀаьржахӀордан хидоькъешна чухула атта дина лела бакъо йу[ 18] ,Антарктидехь Ӏилманан-талламан гӀуллакхаш леладо[ 19] .
ГеографиУкраина йу Европина малхбален агӀорахь. 48,4 миллион адам дара цигахь Ӏаш2001 шарахь (45,4 миллион2012 шарахь). Пачхьалкхан майда йу 603 628 км². Иза шен регионехь уггара йокха пачхьалкх йу. Дуьненахь цуьнан адамийн дукхалла 30-гӀа меттехь ю, йоккхалла 40-гӀа меттехь йу.
РегионашХӀост ЦӀе ЦӀеукр. КӀошт Статусаш ерш[ 20] гӀаланаш Майда, эзар. км² Бахархой берш, 01.03.2011, эзар. адам.[ 21] Центр Центрукр. КодISO 3166-2 Автономин Республика ГӀирма (БаккъаллаРоссийн Федераци тӀехьожуш ю) Автономна Республіка КримгӀирман гIез. Qırım Muhtar Cumhuriyeti, Къырым Мухтар Джумхуриети 14 11 26,200 1963,0 Симферополь [ 22] СімферопольгӀирман гIез. Aqmescit, Акъмесджит UA-43 Винницан область Вінницька область 27 6 26,513 1639,8 Винница Вінниця UA-05 Волинан область Волинська область 16 4 20,143 1037,1 Луцк Луцьк UA-07 Днепропетровскан область Дніпропетровська область 22 13 31,914 3333,4 Днепропетровск Дніпропетровськ UA-12 Донецкан область Донецька область 18 28 26,517 4427,0 Донецк Донецьк UA-14 Житомиран область Житомирська область 23 5 29,900 1277,9 Житомир Житомир UA-18 Закарпатьен область Закарпатська область 13 5 12,777 1247,6 Ужгород Ужгород UA-21 Запорожьен область Запорізька область 20 5 27,180 1799,5 Запорожье Запоріжжя UA-23 Ивано-Франковскан область Івано-Франківська область 14 5 13,928 1379,6 Ивано-Франковск Івано-Франківськ UA-26 Киеван область Київська область 25 13 28,131 1717,3 Киев [ 23] Київ UA-32 Кировоградан область Кіровоградська область 21 4 24,588 1008,7 Кировоград Кіровоград UA-35 Луганскан область Луганська область 18 14 26,684 2287,8 Луганск Луганськ UA-09 Львован область Львівська область 20 9 21,833 2543,4 Львов Львів UA-46 Николаевн область Миколаївська область 19 5 24,598 1182,1 Николаев Миколаїв UA-48 Одессан область Одеська область 26 7 33,310 2388,0 Одесса Одеса UA-51 Полтаван область Полтавська область 25 5 28,748 1485,8 Полтава Полтава UA-53 Ровнан область Рівненська область 16 4 20,047 1152,7 Ровно Рівне UA-56 Сумин область Сумська область 18 7 23,834 1159,9 Суми Суми UA-59 Тернополан область Тернопільська область 17 1 13,823 1083,2 Тернополь Тернопіль UA-61 Харькован область Харківська область 27 7 31,415 2752,2 Харьков Харків UA-63 Херсонан область Херсонська область 18 3 28,461 1087,2 Херсон Херсон UA-65 Хмельницкан область Хмельницька область 20 6 20,600 1325,9 Хмельницки Хмельницьки UA-68 Черкассин область Черкаська область 20 6 20,900 1284,1 Черкасси Черкаси UA-71 Черниговн область [ 24] Чернігівська область 22 3 31,865 1096,5 Чернигов Чернігів UA-74 Черновцин область Чернівецька область 11 2 8,097 904,2 Черновци Чернівці UA-77 Киев Київ 10[ 25] 1 0,839 2800,4 гӀала[ 26] UA-30 Севастополь (БаккъаллаРоссийн Федераци тӀехьожуш ю) Севастополь 4[ 25] 1 1,079 380,8 гӀала[ 26] UA-40
СпортФутболех ловзаран Украинин гулйина команда Украинашна йукъахь европин спортан тайпанаш даржа доладелла XX бӀешеран йуьххьехь. Маьрша Украинин Ӏедало, доккха маьӀна лора спорт кхиарна а, йаржарна а, кхочушйора йогӀуш йолу пачхьалкхан программаш, масала, Кегийрхойн а, спортан а гӀуллакхийн министраллин структурашкахула.
XXI бӀешо кхочуш махкахь дукха а, кӀезиг а тӀегӀанехь йаьржира йерриг ала мегар долуш аьхкенан спортан тайпанаш — божарийн а, зударийн а дисциплинаш.2012 шеран аьхкенан Олимпийн ловзаршкахь Украинин командо йаьккхира 6 дешин, 5 детин, 9 борзанан мидал.
2019 шарахьФутболех ловзаран Украинин гулйина команда (20 шо кхачанза) йаьккхираКегийрхойн командашна йукъара футболех ловзаран дуьненан чемпионат 2019 , доьналлица толам баьккхираКъилба Корейн командегара 3:1 жамӀаца, иштта дуьххьара дуьненан чемпион хилира.
Билгалдахарш
Комментареш↑ 2014 шарахь Россис аннекси йина АР ГӀирмин а,Севастополан а , ткъа кхин а2022 шарахь Россис аннекси йина Херсонан ,Запорожьен ,Донецкан ,Луганскан областийн мехкийн чоьтаца↑ Данный объект расположен на территорииКрымского полуострова , бо́льшая часть которого является объектомтерриториальных разногласий междуРоссией , контролирующей спорную территорию, и Украиной. Согласнофедеративному устройству России , на спорной территории Крыма располагаютсясубъекты Российской Федерации —Республика Крым игород федерального значения Севастополь . Согласноадминистративному делению Украины , на спорной территории Крыма располагаются регионы Украины —Автономная Республика Крым игород со специальным статусом Севастополь . ↑ Молдавин-украинин доза дехьа агӀор лардеш дукъобалйанза йолуДнестрйистера Молдавин Республико ↑ цунна йукъахьцхьаццамма къобалйина Республика Абхазица
Хьосташ↑ Конституция Украины ,статья 10 (укр.) .Архивйина 2019 шеран 6 мартехь↑ Атлас мира: Максимально подробная информация / Руководители проекта: А. Н. Бушнев, А. П. Притворов. —М .:АСТ , 2017. — С. 28. — 96 с. — ISBN 978-5-17-10261-4. ↑ Цитатийн гӀалат:<ref>
тег нийса йац; кхуzelensky
тIетовжаран текст йазйина йац ↑ Владимир Зеленский вступил в должность Президента Украины //РИА Новости ↑ Цитатийн гӀалат:<ref>
тег нийса йац; кхуshmygal
тIетовжаран текст йазйина йац ↑ Постоянное население без учётаАвтономной Республики Крым иСевастополя ,аннексированных Россией в 2014 году (см.Чисельність наявного населення в Україні, за оцінкою, на 1 січня 2022р. (за оцінкою) (укр.) .Архивйина 2022 шеран 8 августехь ) ↑1 2 Источник (бил-боцу.) . ТӀекхочу дата: 2021 шеран 7 июнь.Архивйина 2021 шеран 16 октябрехь↑ Украина получила кириллический домен «. укр» (укр.) .Архивйина 2015 шеран 8 майхь //BBC Ukrainian ↑ Country Calling Codes — Telephone Area Codes For Ukraine (бил-боцу.) . ТӀекхочу дата: 2019 шеран 27 ноябрь.Архивйина 2020 шеран 14 февралехь↑ Перевод часов на летнее время 2017: когда и куда переводят стрелки в Украине (бил-боцу.) . Страна.ua (2017 шеран 24 март). ТӀекхочу дата: 2017 шеран 20 август.Архивйина 2021 шеран 16 декабрехьАрхивйина 2023-06-05 —Wayback Machine ↑ Карасаев А. Т., Мациев А. Г. — Русско-чеченский словарь — 1978 ↑ Чисельність наявного населення в Україні, за оцінкою, на 1 січня 2022р. (бил-боцу.) ТӀекхочу дата: 2022 шеран 18 август.Архивйина 2022 шеран 8 августехь↑ Цитатийн гӀалат:<ref>
тег нийса йац; кхуgov_uk_2022_12_20
тIетовжаран текст йазйина йац ↑ GDP based on purchasing-power-parity (PPP) per capita (инг.) .МВФ (2021 шеран 12 октябрь). ТӀекхочу дата: 2021 шеран 12 октябрь.Архивйина 2021 шеран 27 октябрехь↑ 1992 — президент УНР в екзилі Микола Плав’юк склав повноваження Державного Центру УНР (бил-боцу.) .Архивйина 2021 шеран 16 октябрехьАрхивйина 2021-10-16 —Wayback Machine //Украинский институт национальной памяти — Официальное заявлениеГЦ УНР : «Складаючи свої повноваження, ми заявляємо, що проголошена 24 серпня і утверджена 1 грудня 1991 року народом України Українська Держава продовжує державно-національні традиції УНР і є правонаступницею Української Народньої Республіки».Закон України «Про громадянство України», ст. 8 (бил-боцу.) .Архивйина 2021 шеран 11 февралехь — Украина признаёт право её бывших жителей и их близких родственников на своё гражданство поправу территориального происхождения ↑ Закон України «Про правонаступництво України», ст. 1-6 (бил-боцу.) .Архивйина 2018 шеран 17 апрелехь — в вопросах:парламента ;конституции ; законодательства; органов государственной власти и управления, прокуратуры, судов и арбитражных судов (но, только сформированных на основе Конституции УССР);границы ; обязательств по международным договорам.Закон України «Про громадянство України», ст. 8 (бил-боцу.) .Архивйина 2021 шеран 11 февралехь — Украина признаёт право её бывших жителей и их близких родственников на своё гражданство поправу территориального происхождения ↑ Закон України «Про правонаступництво України», ст. 5, 7-9 (бил-боцу.) .Архивйина 2018 шеран 17 апрелехь — в вопросах: границы (части бывшей границы СССР, отделяющей Украину от государств не являющихся бывшимиреспубликами СССР ); прав и обязательств по международным договорам (не противоречащих Конституции Украины и интересам республики); обслуживания внешнего долга по состоянию на 16 июля 1990 года (в части, определённой отдельным межгосударственным соглашением);гражданства (для граждан СССР, постоянно проживавших на территории Украины на момент провозглашения независимости)↑ Конвенция Монтрё о статусе проливов ↑ Договор об Антарктике ↑ ГӀаланаш, имеющие статус областного или республиканского (автономной республики) подчинения ↑ Госкомстат Украины. Численность наличного и постоянного населения Украины на 1 марта 2011 года ↑ Коьрта гӀала ↑ В состав области не входит ↑ Территория вокруг городаСлавутича являетсяанклавом Киевской области на территории Черниговской области ↑1 2 ГӀалин кӀоштанаш ↑1 2 ГӀала, йолуш йолу леррина статус
ЛитератураОьрсийн маттахь
Украина // Большая советская энциклопедия. —М ., 1972. —Т. 10 . —С. 539—556 . Грушевский Михаил. Иллюстрированная история Украины. —К., 1995. Захаров В. М. Часть II. «Военные организации постсоветских государств». Глава 3. «Раздел советских вооружённых сил» // «Военное строительство в государствах постсоветского пространства». —М .: ИздательствоРИСИ , 2011. — С. 42—63. — 380 с. —300 экз. —ISBN 978-5-7893-0118-0 .Украинийн маттахь
Андрущенко В. П., Губерский Л. В., Михальченко Н. И. Культура, ідеологія, особистість: методолого-світоглядний аналіз. — Київ: Знання України, 2002. — 577 с. —ISBN 9667999076 .Енциклопедія українознавства : Словникова частина : [в 11 т.] / Наукове товариство імені Шевченка; гол. ред. проф., д-р Володимир Кубійович. — Париж—Нью-Йорк : Молоде життя, 1955. Літопис Руський. — Київ: Дніпро, 1989. — 591 с. —ISBN 5-308-00052-2 . Історія України : універсальний ілюстрований довідник / В. К. Губарев. — Донецьк : БАО, 2008. — 573 с. Ілюстрована енциклопедія історії України : у 3 т. — Вид. перероб., доп. — К. : Спалах, 2004. Руденко В. П. Довідник з географії природно-ресурсного потенціалу України — К. : Вища школа, 1993. — 180 с. Ингалсан маттахь Dalton M. Ukraine (Culture Shock! A Survival Guide to Customs & Etiquette) / Meredith Dalton. — 2001. (англ.) Ukraine: A Concise Encyclopedia / ed. by Volodymyr E. Kubijovyc. — University of Toronto Press, 1963. — Vol. 1. (англ.) Boshyk Y. Ukraine During World War II: History and Its Aftermath / Yuri Boshyk. — Canadian Institute of Ukrainian Studies, 1986. —ISBN 0-920862-37-3 . (англ.)
ХьажоргашТематикийн сайташ Дошамаш а, энциклопедеш а
Библиографин каталогашкахь
ГУАМ декъашхой ГУАМ тергончаш ГУАМ хилла декъашхой
Декъашхой Юкъара проекташ
Декъашхой Кхоьлламхой Тергончаш Хилла декъашхой Истори Спорт ТӀеман меженаш Экономика Меженаш
1 Ассоциацин декъашхо2 Декъалалла сацийна
10 млн. ст. сов 1 тӀера 10 млн. ст. тӀекхаччалц 200 эз. тӀера 1 млн. ст. кхаччалц 100 эз. тӀера 200 эз. ст. кхаччалц 30 эз. тӀера 100 эз. ст. кхаччалц 1 эз. тӀера 30 эз. ст. кхаччалц