Исла̄м (Ӏаьр. ُالْإِسْلَام — «Далла муьтӀахьхилар») — изаДела цхьаъ веш долу стигаланИбрахӀиман дин ду. Ислам динехь Дела цхьаъ бен вац — изаАллахӀ ву, ткъа Цуьнан тӀаьххьара элча —Мухьаммад ву. Оцу динна тӀаьхьахӀиттинчарахбусалбанаш Ӏаьр. مُسلِمُون ,[муслимун] ) олу. АгӀончийн дукхалла — 1,9 млрд гергга адам ду, 2022 шарахь лерича, дуьненан 125 сов пачхьалкхехь дехаш долу[ 2] суннатхой бу, биснарш —шийӀаш а,ибадхой а бу. ИшттамазхӀабашка а бекъало.
Ислам дино хьоьху АллахӀ — Къинхетамбийриг а, доллучунна Ницкъкхочуш а, Цхьаъ а ву аьлла. Цо адамаш нийсачу новкъадаьхнапайхамаршкахула а,элчанашкахула а, Сийлахьчу Жайнашкахула а, билгалонашкахула (аяташкахула) а. Исламехь динехь коьрта лоруш долу жайна —Къуръан ду, Дала Мухьаммаде ﷺ ша доссийна долу 23 шарахьМаккахь а,Мадинатехь а[ 3] суннате ) а, Мухьаммад пайхамарца ﷺ къаьсттина долухьадисаш чулоцуш долчу. Бусалбанаш тешаш бу ислам дино, шел хьалха бахкийтинчу пайхамаршка масийттаза доссийна, дела цхьаъваран Ӏакъийдат (динах тешар) кхоччуш чулоцу аьлла,Адаме санна,Нухье а,ИбрахӀиме а,ЯӀкъубе а,Юсуфе а,Мусага а,Давуде а,Сулаймане а,Юнусе а,Ӏийсага а[ 4] Макка а,Мадийнат а,Къудс-ГӀала (Урусалим) а.
«Ислам» боху дош — иза «аслама» (Ӏаьр. أَسْلَمَ ) бохучу, диъ элп долчу хандешан масдар ду. ЛугӀатехь (лексикехь) ислам «истислам» (Ӏаьр. الْإسْتِسْلامُ — «муьтӀахьхилар») бохург ду, цуьнах лууш дерг: Делан омранашна а, Цо цамагийначунна а муьтӀахьхилар ду.
Ткъа Ӏилманан маьӀнехь — иза Мухьаммад пайхамаро ﷺ деана дин ду, бусалбанаш тешаш болу, иза Дала шеца стигалан элчаналлаш чекхдаьккхина шариӀат ду аьлла.
570 шерашкахь,Маккахь болу Ӏаьрбий цӀунашна Ӏибадатдеш бара. АллахӀа воссийна царна тӀе шен элчаМухьаммад пайхамар, шовзткъа шо кхаьчча 610-чу шарахь цуьнга доссийна — аль-Ӏалакъ олу сурат,Жабраил маликехула.
Ислам дин къайлах лелош хилла Мухьаммада а, цуьнан накъосташа (асхьабаша ) а кхаа шарахь. Дала бакъо йеллачу хенахь, цара кхайкхош хилла шайн дин довзуьйтуш. Дуккха а таӀзардина хилла бусалбаначарна.
Дуьххьара ислам тӀеэцнарг а, Мухьаммад бакъвинарг а цуьнан зуда Хувайлидан йоӀХадижат хилла. ТӀаккхаАбу Бакр ас-Сиддикъ ,Имам Ӏали , Билал,Хьамзат ,Хьузайфат и. дӀ.кх. Мухьаммадан луьйра мостагӀ хилла волчуӀумара а иман диллина хилла, масийтта хан йаьлча. Исламна дуьхьала бара къурайшин куьйгалхой, уггаре а чӀогӀа дуьхьалваьлларгАбу ДжахӀль вара.
Мухьаммад даиман ларвеш хилларг цуьнан девашаАбу ТӀалиб вара, иза кхелхича Мухьаммад ларван цхьа а вацара. Маккара арабаьхна хилла уьш. Бусалбан нах тӀелаца кийча хиллаМадинатехь болу бахархой. ТӀаккха Маккара Мадинате бахана хилла бусалбан наха, уьш Мадинате дӀакхалхарх —ХӀиджрат олу.
Исламан деза жайнаКъуръан . Хьалха бахкийтина пайхамарш болчу хенахь, АллахӀ-дала цаьрга доссийна хилла масех жайнаш. ТӀаккха керстан Ӏеламнаха оцуинжилан а,товратан а жайнийн дешнаш дӀа а дохуш, шайгара тӀе а детташ яздеш хилла. Оцу цара кхоьллинчу жайнах —Библи олу. Оцу хенахь болу нах тилабелла хилла. Цундела АллахӀ-дала шен бакъ долу жайна доссийна хиллаМухьаммад пайхамаранﷺ . Оцу жайнах —Къуръан олу. Къуръан тӀехь АллахӀ-дала ша хилар гойтуш дуьйцу. Массо Ӏалам а, дуьне а кхоьллинарг ву ша боху АллахӀ-дала.
Ислам дин лелочарах бусалбанаш олу. Бусалбанаш шина декъе бекъалуш бу:суннатхой а,шийӀаш а. Дуьненахь дукхахберш суннатхой бу. Суннатхоша массо асахьабаш а, Ӏеламнах а къобалбо. Суннатхой баьржина бу:СаӀудийн Ӏаьрбийчохь а,ӀЦЭ -хь а,Кувайтахь а,Кавказехь а и. дӀ. кх. ШиийӀаш къобал ца бо дукхахболу сахьабаш а, халифаш а, Ӏеламнах а. ШийӀиташ баьржина бу:Иранехь а,Азербайджанехь а,Ӏиракъехь а и. дӀ. кх.
КаӀбат Исламехь дуьххьарлера АллахӀ-делан маьждиг дуМаккахь долуКаӀбат (ХьаьжцӀа), шолгӀаниг ду Мадинатехь долуПайхамаран маьждиг (Масджиду-н-Набави). Оцу маьждигийн лардархо ву таханлерачу дийнахь СаӀудийн Ӏаьрбийчоьнан паччахьСалман ибн Ӏабдул-Ӏазиз ибн Ӏабдуррахьман Аль СаӀуд .
ТӀулгах дина зезаг санна, стаг цецвоккхуш, хаза ду ХьаьжцӀа. Юккъехь лаьтташ ю, массо а агӀор шена тӀебирзина ламазаш деш йолу КаӀбат. Цуьнан пена чубиллина бу АллахӀ-дала ялсамани чуьра баийтина болу Ӏаьржа тӀулг. Хьалха-м иза шура санна, кӀайн хилла боху, тӀаьхьо адамийн къинош дӀахуьйдина, кӀора санна, Ӏаржбелла. Мичча хена вахча а, оцу КаӀбатан гонаш дохуш эзарнаш хьаьжой хуьлу: Америкера, Африкера, Азера, Европера, Австралера — Ӏаьржанаш, кӀайнаш, можанаш, цӀенаш. Иссмомсар йолчу маьждиг чу а, цунна гонах а ламазана дӀахӀутту 300-500 эзар стаг.
КаӀбат лаьттачу маьждиган майданахь йистехьуо лаьтта буха воьссича,Замзам хи ду. Цхьана хенахь кхузахь кӀорга Ӏин хилла.ИсмаьӀил карахь шен хӀусамнана йитина, хи лаха вахана хилла боху кхузахьИбраьхӀим пайхамар (салам-маршалла хуьлда цунна). Иза схьавогӀург а ца хилла, хьогалла леш доллучу берана орца доьхуш, цигарчу лома тӀера вукху лома тӀе дӀасаидда боху беран нана. Кхин хи ца карош, дог а диллина, юхаеанчу нанна ИсмаьӀилна уллехь лаьтта бухара хьаладетташ хи гина.
— Зим-зим, зим-зим, - аьлла цо, оцу хино ИсмаьӀил верна кхераелла. Ӏаьрбашна «Замзам» бохург хӀун ду ца хаьа. Церан маттахь цуьнан маьӀна дан а ца ло. ХӀора хьаьжочуннапарз хилла дӀахӀоьттинаСафа лам тӀераМарват лома тӀе дӀа а, юха схьа а ворхӀазза вахар.
↑ Mirza U.,AA.VV. Encyclopedia of Islam, Volume 7 (фр.) — 1986. — Vol. 7. — P. 361. ↑ Muslim Population by Country 2022 ↑ لماذا نزل القرآن على النبي في 23 سنة؟ 6 أسباب لا يعرفها الكثير ↑ Reeves, J.C. (2004). Bible and Qurʼān: Essays in scriptural intertextuality. Leiden [u.a.: Brill. p. 177 
