Адаман дилхин сурт (Веннман Густаф, 1920) Дилханаш (лат. musculus нервийн импульсийн Ӏаткъамца хаба таро йолу,дилхин хьесах лаьттамеженаш .ГӀорторан-леламе системин дакъа. ДегӀ меттах даккхаран, кеп латторан,озан пхенийн хебарийн,садаӀаран , кхин леламаш бо дилхо. Дилхин хьаса онда а, сетташ а бу; лаьттамиоцитех (дилхин клеткех). Дилхин амалехь дукӀаддалар , иза гучудолу жигара болх бича а, ницкъ бича а.
Дилханаша таро ло дегӀан дакъош меттигехь меттаха даха. Адамо муьлхха а лелам бо —бӀаьрг теӀор йакъежар тӀера, нийса а, энергин а леламашка кхаччалц, масала дешин пхьераш йа спортхой — дилхан хьесий хеба таро хиларна. Кхаа коьрта тобанех лаьтта дилханаша дика болх барх дозу организман лелар а, йерриг физиологин процессийн функцеш а. дерриг дилхийн хьесийн урхалла донервийн системо , цара хьесийн зӀе латтайокоьртан хьеца а,букъан тӀамарца а, нисйохимин энергих механикин энерги йар.
Адаман дегӀехь 640 гоман дилханаш ду (дилхин дифференцин тобанаш лараран хьесапе хьаьжжина, церан берриг барам билгалбоккху 639 - 850). Уггаре кегийнарш латийна йу кегийраЛерсин биргӀанан даьӀахкан декъан тӀе . Уггаре йаккхийнарш —хонамаьӀиган йоккха оьзгаш , цара леладокогаш . Уггаре онда дилханаш —настарпхьидан а,Ӏовшаран а оьзгаш. Адаман уггаре деха дилха —асанан кепехь йолу коган пхьид — йолалоХоттаршан даьӀахкан тӀе́ман хьалхара лакхара кенан тӀера (Йухан даьӀахкан хьалхара лахара дакъош), спиралькепара дехьаоьккху варен дӀатосу хьорзамца буьгалгаш йолу бунастах (голан лакхара дакъой).
Шайн кепашца дилханаш чӀогӀа бес-бесара ду. Дукха хьолехь хаало урчакх кепара дилханаш а, уьш когийн-куьйгийн амалехь ду, шуьйра дилханаш а — царагӀодан чалх кхуллу. Нагахь дилханийн йукъарахьорзам йелахь, ткъа кортош шиъ йа сов белахь, царех олуш и-, кхо- йа биъкорта болу.
Дилханаша а,гомо а билгалйоккху адаман дегӀан кеп. Жигарадахаран кепо , барамехькхача бааро ,спорт лелоро дилханаш кхиош гӀо до,Махьаран хьесан чухоам жима бо. Коьрта йезаатлетикахойн дилхин масса совйолу дегӀан массел 60 %[ 1]
Дилхин хьесан тайпанаш (хӀоттамца):гоман ,шера а,деган аАдаман дилханийн хӀоттаман башхаллашка хьаьжжина декъало 3 тайпана йа тобана:
Дилхийн хьалхара тоба —гоман гӀорьоран-леламе система . Оцу дихан йукъара масса дегӀан дозаллин 40 % гергга йу, ткъа шайн дилханаш жигара кхиочу адамийн кхин а дукха хила тарло. Лерина упражненийн гӀоьнца дилхийн клеткийн барам боккха бан тарло, уьш даккхий а хилла, тӀедевлла хиллалц. Хебаш, дилха дацло, стоммало, лела лулара дилхашца хьаьжча. Дилханаш дацдаларца цхьаьна цуьнан йуьхьигаш а, уьш тӀетеснадаьӀахкаш а герга йоьду. ХӀора леламехь дакъа лоцу и лелош долу а, дуьхьала долу а дилханаша (агонисташ а, антагонисташ а), цуо болар нийса а, хаза а до.
Кийрара меженийн ,цӀийлела пхенийн ,чкъоьран клеткашна йукъадогӀу шолгӀа тайпана дилханаш, —шера дилхин хьаса миоцитех ). Шера дилхийн йоца урчакхкепара клеткаша кхуллу палстуш. Уьш хеба меллаша а, цхьаьнаэшшара а,вегетативан нервийн системин омарш кхочушдеш. Меллаша а, йехха а уьш хебар шайн лаамца ца хуьлу, адаман лаамца ца хуьлу.
Шен лаамехь боцу шера дилханаш леламаш, коьртаниг бохку кийрара меженийн деса пардонашкахь, масалатӀеда къамкъарггехь йахьоткъан ахкаргехь . Вайн кхетамах дозуш доцу хьесапашкахь цара ладаме роль ловзайо, масалакхача йуург охьу трактехула дӀатоттуш йа къаьрзарг шор йо, гатйо.
Дилхийн ша йолу (кхоалгӀа) тоба йодеган пурхмохан дилхин хьасано (миокард ). Иза лаьттакардиомиоцитех . Деган дилханаш хебар адаман хьекъале тидам балуш дац, цунна иннерваци йо вегетативан нервийн системо.
Берёзов Т. Т., Коровкин Б. Ф. Биологическая химия: Учебник. — 3-е изд., перераб. и доп.- М.: Медицина, 1998. — 704 с.: ил. — (Учеб. лит. для студентов мед. вузов).ISBN 5-225-02709-1 .Сапин М. Р., Билич Г. Л. Анатомия человека: учебник в 3 т. — М.: ГЭОТАР-Медиа, 2007. — Т. 1. — 608 с. —ISBN 978-5-9704-0600-7 (т.1).Тарханов И. Р. Мышцы СПб. , 1890—1907.Дошамаш а, энциклопедеш а Библиографин каталогашкахь
Дилхин система
