Башкирийчоь (башк.Башҡортостан Республикаһы, йоца цӀерш:Башкортоста́н,Башки́ри, кхин лелош йу аббревиатураРБ) — Российн субъект,республика (пачхьалкх).Ийдалйистан федералан гуо,Уралан экономикин кӀоштан дакъа. Коьрта гӀала —Уфа.

Кхоьллина 1917 шеран 15ноябрехь [28 ноябрехь]къоман-территорин автономи Башкурдистан аьлла, 1919 шеран 20 мартехь, центран Советийн Ӏедало Башкирийн Правительствоца биначу бартаца, цӀе йараБашкирийн АССР цул совнах таханлерчу Россехь дуьххьара къоман автономин республика йу. 1990 шеран 11 октябрехь дуьйна Башкирийн Советийн Социалистийн Республика — Башкортостан йара, 1992 шеран 25 февралехь дуьйна Республика Башкортостан аьлла цӀе йу. Российн республикашна йуккъахь бахархойн барамца хьалхарчу меттигехь йу.

Башкирийчоь цӀе йолу историко-географин мехкан дакъа ду. Дозанаш дуПермийн мехкаца,Свердловскан а,Челябинскан а,Оренбурган а областашца,ГӀезалойчоьца а,Удмуртица а.

↪ кхин дӀа›››

Мухьаммад (Ӏаьр.ٌمُحَمَّد‎‎;570 шеран22 апрелехь,Макка —632 шеран5 июнехь,Мадийнат,Хьижаз,Ӏаьрбийн ахгӀайре) — изаДеланпайхамар а,элча а ву,ислам дин даржо а, дӀакхачо а массо адамашка а, жинашка а ваийтина волу. Изаулул-Ӏазм олучу пхеа элчанех хьалхарниг ву. Иза ӀаламашДела цхьаъваре а, Цунна Ӏибадат даре а йухадерзо ваийтина ву. Цуьнан гӀуллакх массо пайхамарийн а, элчанийн а гӀуллакх хилла, царах тӀаьххьарниг а ву иза. Дала доссийна цуьнгаЖибрил маликехула Сийлахь долуКъуръан. Мухьаммад ﷺ нахалахь уггар везаниг а, адамийн эла а ву. Дала къинойх ларвина ву иза. ↪ кхин дlа›››

Вайнах махкахбахар йа (нохчий а, гӀалгӀай а махкахбахар) (операци «Чечевица») —1944 шеран23 февралехь долина9 март кхаччалцНохч-ГӀалгӀайн а,ДегӀастанан а АССР-шкара вайнахЙуккъера Азе а,Кхазакхстане а бахийтар.

↪ кхин дlа›››

• 1241 —монголашйасйираКраков.
• 1314 —тамплиерийн орденантӀеххьара воккхачу магистро шен веран кхел кхочушйале наьӀалт кхайкхийнаКапетингийн 13 голана.
• 1522 —Хуан Себастьян ЭльканосХӀиндин Ӏапказ чуьраАмстердам гӀайре дӀадиллина.
• 1868 —Д. И. Менделеевс йовзийтинабелхан накъосташна шенмуьран таблица.
• 1871 —Парижан коммуна кхолларехпрокламаци зорбане даьлла.
• 1915 —Йоккха Британи а,Франци аРоссийнадӀайала реза хилираИстамбул гӀала.
• 1921 — охьатаӀийнаБалтийн флотан хӀордахойнКронштадтан гӀаттам.
• 1922 —ингалсан колонин ӀедалоМахатма Гандин(сурт тӀехь) 6 шо чохь даккха кхелйина.
• 1965 —космонавтЛеонов Алексей исторехь дуьххьараараваьлла йиллинчу космосе.
• 1990 — хӀинца а гучудаккханза долуБостонераГарднер Изабеллин музейн талор дина.
• 2014 —ГӀирман референдуман жамӀашцаГӀирма Республика Российн Федерациндекъа эцаранбарт кӀела куьг йаздина.

Шена нохчийн маттахь йазйан хуучо кхоллийша цхьанхьа хӀумнах лаце йаззам, ишта чулацаман йоцо коьрта цӀе йолуш кхолла, масалла:

• Нохчийчоьнан нах беха меттигаш
• Нохчийчоьнан физикин географи
• Массо а маттахь хилайеза 1000 агӀо
• ГӀарабевлла нах: йаздархой, Ӏилманчаш, и. к. д.