Movatterモバイル変換


[0]ホーム

URL:


Перейти к содержанию
Wikipedia
Бэдэрхэ

Польшо

Сүлөөтэ Нэбтэрхы Толи — Википеэдиһээ
Бүгэдэ Найрамдаха Польшо Улас

Rzeczpospolita Polska (Польш)
Түрын дуулал: "Mazurek Dąbrowskiego"
«Домбровскиин мазур бүжэг»
Show globe
Show map of Europe
Нийслэл
ба томо хотонууд
Варшава
52°13′N21°02′E /52.217°N 21.033°E /52.217; 21.033
Албан хэлэнПольшо[1]
Арад түмэн
(2011[2][3])
98%Полягууд
2% Бусад
Шажан
(2019[4])
90%Христосой
6% Шажангүй
1% Бусад
3% харюулагүй
Түрэ засагНэгэдэмэл
Хахад
Юрэнхылэгшын

бүгэдэ найрамдаха
улас
Анджей Дуда
Дональд Туск
Уласай хуралПарламент
Сенат
Сейм
Түүхэ
 Христосой
улас болобо
966 оной
4 һарын 14
1025 оной
4 һарын 18
1569 оной
7 һарын 1
1795 оной
10 һарын 24
1918 оной
11 һарын 11
1939 оной
9 һарын 17
1947 оной
2 һарын 19
1989 оной
12 һарын 31[5]
Дэбиcхэр газар
 Бүхэлидөө
312696[6] км2(69)
 Уһанай хуби (%)
1.48[7]
Хүн зон
 Тоосоо 2020
Neutral decrease 38,268,000[8](38)
 Нягтарал
123
ДНБ (ХАШТ)2021 оной тоосоо
 Бүгэдэ
Increase $1.363
ехэ наяд[9](20)
 Нэгэ хүндэ
Increase $35,957[9](39)
ДНБ (нэрлэһэн)2021 оной тоосоо
 Бүгэдэ
Increase $642
тэрбүм[9](22)
 Нэгэ хүндэ
Increase $16,930[9](44)
ОТББЭ (2019)Negative increase 28.5[10]
бага
ХХИ (2019)Increase 0.880[11]
онсо һайн · 35
Мүнгэн тэмдэгтэЗлотый (PLN)
Сагай бүһэUTC+1 (CET)
 Зун (ЗС)
UTC+2 (CEST)
Телефоной код+48
Интернет домэйн.pl

Бүгэдэ Найрамдаха Польшо Улас (польшоорRzeczpospolita Polska) —Түб Европодо оршодогулас. Хойто талаарааБалтиин тэнгисээр хүреэлэгдэжэ, зүүн талаарааОрос (Калининградай можо),Литва,Беларусь,Украина, урда талаарааСловаки,Чехи, баруун талаарааГермани гэхэ долоон уластай газараар хилэлдэг. Польшын ниитэ газар нютагынь 312,679 км² болоод энэ дэлхэйдэ даланда, Европодо юһэндэ ороно. Хүн зониинь 38,5 сая үлүү болоод энэ дэлхэйдэ гуша дүрбэндэ жагсадаг.

Ниислэл хотонь —Варшава. Албан ёһоной хэлэниинь —польшо хэлэн.

Польшо болболнэгэдэмэл улас,парламентынбүгэдэ найрамдаха улас юм. Юрэнхылэгшэнь —Анджей Дуда. Юрэнхы-сайд —Дональд Туск. Засаг захиргаанай талаар 16 аймагта (воеводолиг) хубаагдана.

Газар зүй

[Заһаха |үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

Польшын эгээн үндэр сэг хадааТатра шэлэ нюруунда Словакиин хилэһээ хажууда оршодогРысы уула (далайн түбшэнһээ дээшэ 2499 м) юм. Татрын гадна баһаСудетэ уула,Малопольска үндэрлиг баЛюблинэй үндэрлиг байдаг. Польшын хойто ба түб хэһэгүүдыень Польшын доодо газар эзэлнэ. Польшын ехэ гол мүрэд (тэрэ тоодоВисла,Одер,Варта,Баруун Буг)Балтиин тэнгистэй холбоотой байгаад тээбэриин зам болоно. Польшо гурван шухала Балтиин порт боомтотой (Гданьск,Гдыня,Щецин) болон түмэр замай сүлжээтэй. Нютаг дэбисхэрэй 28 % ойгоор бүрхөөһэн газар байна.

Польшын хойто зүгтэБалтиин тэнгис оршодог болон газараар долоон уласуудта хилэлдэг[12]:

Тэрэнэй гадна, Польшо Балтиин тэнгисэй эдэй засагай бүһэ нютагаарДаниин баШвециин эдэй засагай бүһэ нютагуудта хилэлдэг.

Польшын хилын ниитэ утань — 3511 км, тэрэнэй дунда — 3071 км газарай хилэ болон 440 км далайн хилэ юм.

Түүхэ

[Заһаха |үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
Польшо 992—1025

Хүрэл зэбсэгэй үедэ мүнөө сагай Польшын нютаг дэбисхэртэунетицын,тшинецэй,лужицын соёлнууд тарааһан байгаа.МЭҮIV-III зуун жэлдэСилези баБага Польшо руукельт удхатан нүүжэ ерэбэ. Античнэ үедэ Польшодо кельт, герман ба балт арад түмэн ажаһууба. Эртэ үедэ Польшын дэбисхэр нютагта герман скирууд ба лугийнууд гэжэ яһатад ажаһууба. Һүүл античнэ үедэ Польшын дэбисхэртэславяншуудай этногенез үргэлжэбэ[13].Римэй үеын эсэстэ германшууд Польшые орхижо баян Баруун Европодо нүүжэ ошобо.

Дунда зуун жэлэй үе (877—1569)

[Заһаха |үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

VII зуун жэлэй һүүлдэ Польшодо гүнлигүүд ба бага хаанта уласууд бии болоно. Энэ үедэ Польшодополянууд ,лендзянууд,куявянууд,поморянууд,мазовшууд,вислянууд,слензянууд (Силезидэ) гэхэ мэтэ удхатан ажаһууба. IX ба X зуунда полянууд ондоо славян яһатаниие диилэжэ ерэһэн байна. 966 ондоI Мешкохристосой шажаниие баталжа, Европоһоо лама санваартаниие уриба[14].Пяст обогой дороГнезно Польшын түрүүшын ниислэл хото боложо, 1000 ондоПознань түрүүшын архиепискобой шэрээ болобо. 1025 ондо I Мешкогой хүбүүнI Зоригто Болеслав хаанай соло абаба. 999 ондо Болеслав Чехиһээ ерээдүйн Краковтой Бага Польшые эзэлэн абаба;Арюун Римэй эзэнтэ гүрэнтэй дайлажа Лужица ба Мильско эзэлбэ. БолеславКиевэй гүнХараалта Святополктой ураг түрэл боложо, Святополкын ахаСэсэн Ярослав Владимировичда эсэргүү тулаалжа 1018 ондоКиевые эзэлбэ.ХүбүүнииньII Һула Мешко гансата Германитай, Чехитэй ба Русьтай тулаалжа эсэгынгээ бүхы шахуу эзэлһэн газарые алдан, 1033 ондо хаан солоһоо татагалзан арсаба. Тэрэнэй наһа бараһанай һүүлээр эмхи гуримгүй анархиин үе эхилээд, буһалгаашадай Польшоһоо үлдэһэн тэрэнэй хүбүүнI Һэргээгшэ Казимир бэрхэшээлтэй эрхэ мэдэлээ һэргээбэ. Тэрэнэй хүбүүнииньII Үгөөмэр Болеслав (1058—1079) Польшын байнгын хүсэ һэргээжэ 1076 ондо дахин хаан соло абаба. 1068 ондо түрэлИзяслав Ярославичые дэмжэжэ Киев хотые эзэмдэбэ. Тэрэ нюуса хэлсээнэй үрэ дүндэ унагааһан байгаа; харинIII Годигор аматай Болеславай (1102—1138) хааншалгын үедэ эртэ Польшо хаанта улас һүүлшынхиеэ һалбаран бадараа. 1109 ондо Болеслав герман эзэн хаанай добтолон оролгые сохижо, 1122 ондо бүхы шахууПоморье эзэмдэбэ. Гэһэншье һаа, тэрэнэй наһа бараһанай һүүлээр Польшодо феодалой хубаагдалай үе эхилбэ. «Годигор аматай Болеславай захидалай» ёһоор (1138), Польша дүрбэн ханхүбүүдэй дунда хубаагдаба. Аха хүбүүниинь ехэ гүнэй соло абажа ехэ хаанай газар нютагые (Гнезно агуулһан Ехэ Польшо болон Краковые агуулһан Бага Польшо) абаба. Үрэ дүндэ хэдэ хэдэн гүнлигүүд бии болоһон:Куяви,Мазови,Силези,Поморье,Сандомир гэхэ мэтэ. 1240 ондомонголшууд Польшые добтолжо, Польшын ба христосой шажантан хүсэнииеЛегницын тулалдаанда бутаран сохижоII Хенрик хааниие алаба[15].

Польшын нэгэдэн һэргээлтэI Владислав Локетекай хааншалгын үедэ (1320 — 1333 он) эхилбэ. Эмхи гуримгүй үедэТевтон орден хойто Польшодо баазые олобо. Тэдэнэй хүсэ шадалынь миин лэТанненбергын байлдаанда (1410)Польшо-Литвагай хүсэнэй гарта илагдан эбдэржэ сохигдошоһон;Торуниин хоёрдугаар хэрээгээр (1466) тэдэ Польшын хаашуулай вассалнар болобо.III Ехэ Казимирэй наһа бараһанай һүүлдэ Пяст хаан обогой гол лини һүнэжэ мүхэбэ. III Казимирэй һүүлдэ Польшын хаан титим тэрэнэй зээ хүбүүндэ Унгарай хаанЕхэ Лайошто хүрэбэ[15]. 1374 ондо, ЛайошшляхтадаКошицын эрхэ үгэбэ.[15] Тэрэнэй одхон басаганЯдвига 1384 ондо хаан шэрээндэ титимлэгдэбэ (1384–1399 хүрэтэр хааншалба)[16].

Ядвига Литвагай ехэ гүнII Владислав Ягеллотой гэрлэбэ. 1572 оной болотор ПольшодоЯгеллон обогой хааншалһан үе Польшын алтан үе гэжэ хэлэнэ. Унгар,Москва, Молдави,Османуудтай ходо дайлажа Балтиин тэнгисһээХара тэнгис болотор эзэнтэ гүрэниие бии болгобо.III Владислав Варненчик (1434–1344 хааншалһан, 1440 ондо баһа Унгарай хаан болоһон) осман түрэгүүдтэ эсэргүү дайлажа,Варнын байлдаанда алагдаба.V Казимир (1447–92) Польшо ба Литва эжэл болгожо, 1462 ондо тевтон рыцарьнуудые илагдан сохибо.I Сигизмундын хааншалгын үедэ (1506–1548)Һэргэн мандалтын соёл Польшодо ерэбэ.

Речь Посполитой 1635 ондо

II Сигизмунд Августын хааншалгын үедэ (1548–1572) Польшо ба Литва албанай ёһоор нэгэдэжэЛюблинэй униин үрэ дүндэПольшын титимэй ба Литва ехэ гүнлигэй Речь Посполитой гэжэ гүрэниие бии болгобо.1572 оной зунда II Сигизмунд Август наһан бараһанай һүүлээр Ягеллон хаан обог мүхэжэ һүйрээд[17], 1573 оной хуралдаан дээрэФранциин хаанай дүү хүбүүнҺенрик Валуа хаанаар һунгагдаа бэлэй. Һенрих хаанаар һунгагдахын тухай зарлигые үгыхын урда Польшын хурал об тэрэнһээ хэдэ хэдэн уялга абаһан байна. Тэрэ уялганууд хадаа Һенрик Речь Посполитойн гүрэнэй үри түлэхэ, жэл бүри гүрэнэй мүнгэн санда 40 мянганфлорин оруулха, хаанай засагые хизаарлаха «Зүйлнүүдые», баталха бэлэй[18]. Польшодо табан һара үнгэрһэн хойно, Һенрик Францида гүйжэ бууба. 1576 ондо Трансильваниин гүнСтефан Баторий (1575 – 1586) шэнэ хаанаар һунгагдаба[19]. 1582 оной 1 һарада Речь ПосполитойородуудтайЯм-Запольскийн хэрээ баталжа,Ливони баПолоцкын орониие эзэмдэбэ. 1590-ээд ондо Украинада ба Белорусьта арадай буһалгаан болобо (К. Косинскийн баС. Наливайкогой буһалгаан)[20]. 1596 ондоБрестын уни баталагдаба[21].

Стефан Баторийн баIII Сигизмунд хааншалгада Оросые диилэн эзэмдэжэ туршажа байгаа.Ян Замойский (1542 – 1605) тэдэнэй хааншалгын үедэ уласай түрын талаар шухала зүдхэлтэн байгаа. КраковтоВавелиин ордондо гал түймэр болоһоной һүүлээр 1596 ондо III Сигизмунд (1587 – 1632) хаан ордонтоёо Варшава руу зөөжэ ерэһэн. Варшава хото Польшын ниислэл хото болоһон байна[22].ШвециинВаза хаан обогой хунтайжа байһан III Сигизмунд баһал Швециин хаан болоһон, харин 1598 ондо Швецидэ унагааһанай һүүлдэ заргаяа үргэлжэжэШвецитэй дайн эхилбэ. Тэрэнэй гадна, 1606—1607 ондо шляхта изагууртанай буһалгааниие даража, османшуудта эсэргүү тэмэсбэ. Тэрэ хаан шэрээнээIV Владислав (1632–1648) баII Ян Казимир (1648–68) хүбүүдтэ дамжуулан залгажа үгэһэн юм.

Ян Казимир хааншалалай үень Польшын түүхэдэ «Үер» гэгдэнэ[23]. 1590—1630-аад онуудта феодалай дарлалтын дээрэһээ УкраинадаБоһдан Хмельницкийнн казагуудай буһалгаан болобо[21]. 1655 ондоX Карл Густав Польшые добтолжо Гданьскын Поморье, Ехэ Польшо ба Литвые эзэмдэбэ. Гансата ОросойАлексей Михайлович хаан зүүн зүгһөө добтолжоСмоленск,Вильно,Киевые эзэмдэбэ. 1656 ондо полягууд контр-добтолго эхилжэ, гүрэнөө задалжа хаяхаһаа аршалба. 1660 онойОливын энхэ тайбанай хэрээнэй ёһоор Польшо Хойто Ливониие агуулһан абарга томо нютаг дэбисхэрые Швецидэ үгэжэ,Андрусовой эблэрэлэй ёһоор Зүүн Украиные ородуудта алдаба[23]. II Ян Казимирай үхэһэнэй һүүлдэ Ваза хаан обог түгэсэбэ.III Ян Собеский 1683 ондоВеные осман түрэгүүдһөө хамгаалаад, саг зуура Польшын нэрэ хүндые һэргээһэн болобошье, тэрэнэй наһа бараһанай һүүлдэ Польшо бодитогоор бэеэ даанги улас байхаяа болёо һэн. 1686 ондо Польшо ородуудтай «Мүнхэ энхэ тайбангын хэрээ» баталба.

1697 ондоI Пётрын дэмжэһэнСаксониин курфюрстII Август Польшын хаанаар һунгагдаба. Хүсэтэй АвгустXII Карлда эсэргүүОростой баДани эб холбоо байгуулба. УдаадахиХойто дайнда (1700–1721) XII КарлСтанислав Лещинскийе Польшын хаанаар томилһон. II Августын наһа бараһанай дээрэһээ болоһонПольшын залгамжалалай дайнай (1733 – 1735) үрэ дүндэ, Станислав хаан шэрээниие татагалзан арсажа Саксониин курфюрстIII Август (1734 – 1763) Польшын хаан болобо[23].

Оросой эзэн хатанайII Екатеринын баПруссиинII Фридрих дэмжэһэнII Станислав (1764 – 1795) Польшын һүүлшын хаанаар һунгагдаһан байгаа. 1768 ондо Оросой доминацида эсэргүүБарай конфедераци Франциин туһаламжатайгаар бии болоһон, харин 1772 ондо Оросой сэрэгэй хүсөөр дарагдаба[24].

Речь Посполитойн хубаарилганууд

1770 ондо[25],Орос-Түрэг дайнай үедэ (1768—1774)[24], II Фридрих II Екатеринатай Польшые гурбуулан хубаахаяа һанаа. 1772 ондоАвстри,Орос,Пруссиин хоорондо Речь Посполитойн нэгэдүгээр хубаарилга болоод, АвстриГалициие абажа, Прусси Зүүн Пруссие эзэлэн абажа, Орос Зүүн Беларусиие (Гомель,Могилёв,Витебск,Двинск) эзэлэн абаба. Һүүлдэнь үшөө хоёр хубаарилга (1793, 1795) боложо Полдшо Европын газарай зурагһаа алга болоо. Оросой эзэнтэ гүрэн эгээн томо хубиие эзэлээ.

1794 оной гурбадугаар һарадаКостюшкогой үндэһэнэй эрхэ сүлөөлгын бодолго эхилһэн. Костюшко Краковдо «буһалгаанай ударидагша» гэжэ томилогдобо. Рацлавицедэ Орос сэрэгүүдые добтолон сохижо, Варшава хото руу хүдэлэн ябаад, Вильно хотые эзэлээ. Зунай үедэ буһалгаан бодогшод Орос-Пруссиин сэрэгүүдые Варшавын бүһэлэлтэдэ эсэргүүсэбэ. Харин намарта Орос ба Прусси буһалгааниие даража 1795 ондо Польшын гурбадугаар хубаарилга хээд, Польшо улас үгы болобо.

Тильзитэй хэрээгэй ёһоор (1807),I НаполеонВаршавын ехэ гүнлиг гэжэСаксониин I Фридрих Август Польшын буфернэ уласые бии болгобо. Наполеоной илагдалай һүүлдэ,Венын конгресс (1814 – 1815) ОросойI Александр эзэн хаанай доро Польшо хаанта уласые (Конгрессэй Польшо) бии болгобо. Польшын баруун хэһэг Австри абажа, Австри Галициие абаад,Краков сүлөөтэ хото болобо.

Дэлхэйн нэгэдүгээр дайн

[Заһаха |үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
Ю. Пилсудский

Дэлхэйн нэгэдүгээр дайнай үедэ Польшын үндэһэнэй үзэлтэнүүдэй анханай хүсэн оролдолго Оросто эсэргүү шэглэһэн байгаа.Юзеф Пилсудскийн ударидаһан Польшын сэрэгүүд хоёр жэлэй туршаГермани,Австри-Унгар уласуудай сэрэгүүдтэй зэргэсэн тулалдажа байгаа. 1916 оной арбан нэгэдүгээр һарын 5 үдэртэ Германи ба Австри-Унгар Оросой Польшын хэһэгтэхаанта уласые тунхаглаһаншье һаа, үнэндөө Польшын засагай газар Германиин хиналта доро табигдаба. Пилсудский ажалһаа гаража, 1917 оной долодугаар һарада баригдаһан байгаа. Харин Польшые хубааһан хүсэнүүд илагдаһанай ушар, 1918 оной арбан нэгэдүгээр һарада Юзеф Пилсудский Польшодо засагые өөрын гарта абаба[26].

1919 онойВерсалиин хэрээгээрПольшо Балтиин тэнгистэ гаралга хүртэжэ ГерманиһааПольшын коридор гэжэБаруун Пруссиие эзэмдэбэ.Данциг сүлөөтэ хото болоод, Силезиин зарим хэһэгүүд һанал асуулгын үрэ дүндэ Польшодо ябаа. Парисай энхэ тайбанай бага хуралда дурадхаһан Польшо-РСФСР хилэ диилэнхибелорусууд баукраиншууд ажаһууһан Польшын зүүн хэһэгые РСФСР-тэ үгэмээр байгаа. Гэһэншье һаа, Польшо улас 1772 оной хилые шаардаһан ушарЗүблэлтэ-Польшын дайн боложо, 1921 онойРигын хэрээгэй ёһоор ПольшоКерзоной шугамай зүүн тээ байһан оронуудые эзэмдэбэ.

Хоёрдугаар Речь Посполитой (1918—1939)

[Заһаха |үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

1919 оной нэгэдүгээр һарада хуули тогтоохо хуралда һунгуули боложо, тэрэ хурал 1921 оной гурбадугаар һарада Польшо уласай Үндэһэн хуулие баталжа, парламентын системые байгуулба. 1922 оной арбан хоёрдугаар һарадаГабриель Нарутович түрүүшын юрэнхылэгшээр һунгагдаһаншье һаа, нүгөө һарада баруунрадикал экстремистын алагдаһан байгаа. Тэрэнэй орондоСтанислав Войцеховскийн һунгагдаба. 1923-1924 ондоВладислав Грабскийн засаглалай хэһэн эдэй засагай шэнэшлэлнүүд эдэй засагай стабилизацида нэмэри оруулба. 1926 оной табадугаар һарада сэрэг армиин туһаламжатайгаар Юзеф Пилсудский түрын эрьелтэ хэжэ авторитарна дэглэмые бии болгоһон. Пилсудскийтан хуралаар дамжуулан шэнэ үндэһэн хуулиие баталба. 1935 ондо Пилсудский наһа бараһанай дараа тэрэнэй залгамжалагша маршалЭдвард Рыдз-Смиглы эрхэ мэдэлээ хадагалжа шадаба. Гадаада бодолгодо Польшын ударидагшад өөһэдын зүүн болон баруун хүршын хоорондо «тэнсэбэри хүсэнэй» тактикые дагаһан. Харин 1939 оной наймадугаар һарын 23 үдэртэНацис Германи,Сталинай СССР-эй хоорондоүлэ добтолхо хэрээ баталһан һүүлдэ 1939 оной юһэдүгээр һарын 1 үдэртэ ба 17 үдэртэ Нацис Германи ба СССР Польшые добтолоод эзэмдэбэ.

Дэлхэйн хоёрдугаар дайн

[Заһаха |үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
Керзоной шугам ба Польшын нютаг дэбисхэрэй хубилалта (1945)

1939 оной юһэдүгээр һарын 1 үдэртэ Гурбадугаар Райхай сэрэгүүд Польшо добтолһон. Юһэдүгээр һарын 16-нда германшуудОсовец —Белосток —Бельск —Каменец-Литовск —Влодава —Владимир-Волынский —Замосць —Львов —Самбор шугамда хүрэжэ, Варшавые хүреэлбэ. Юһэдүгээр һарын 17-ндоАжалшадай ба таряашадай улаан арми Польшо добтолжо, Баруун Беларусь болон Украиные эзэлбэ. Юһэдүгээр һарын 27 үдэртэ Варшава унаһан болон Польшын арми бараг эсэргүүсэлээ зогсоһон. Арбадугаар һарын 5-ндаКлееберг жанжанай һүүлшын сэрэгүүд баригдаба.Станислав Миколайчикай ударидаһан Польшын засагай газар Францида, һүүлдэнь Лондондо сүлэлгэдэ гүйбэ.

1940 оной хабарта СССР-эй НКВДКатыниин алалгада 21 857 Польшын эрхэтэдые буудаһан[27]. Зүблэлтын сэрэгүүд Польшодо ерэхэдэ Люблинда түр засагай газар болохо «Польшын үндэһэтэнэй сүлөөлгын хороониие» байгуулагдаһан (1944 оной долодугаар һарын 21). Лондондо сүлэлгэдэ байһан Польшын засагай газар Варшавада бодолго эмхидхэһэн, харин германшууд тэрэниие дараһан байга. Һүүлшын Германиин сэрэгүүд 1945 оной эхеэр Польшоһоо үлэһэн бэлэй.

Ялтын хуралай хэлэлсээрээр (1945 оной 2-р һара) Миколайчик Люблинэй засагай газартай нэгэдээд, шэнэ засагай газарЕхэ Британиин баАНУ-гай хүлеэн зүбшөөрһэн байгаа. Польшо-Зүблэлтын хилэ Керзоной шугамһаа баруун тээ тогтоһон байгаа болон Германиин репарациин 15% Польшодо хубаарилагдаһан бэлэй.Потсдамай хуралай һүүлдэ Польшо-Германиин хилэОдер-Нейсе шугамда тогтоһон, Польшо Германиин дэбисхэрэй 101 010 км2 хүртэнхэй. Эдэ нютаг дэбисхэрһээ германшуудые үлдэн гаргаһан.

Дэлхийн хоёрдугаар дайнай үеэр Польшо 6 сая гаран эрхэтэнээ алдаһан байгаа. Коммунист хүн байһан зүблэлтын эрхэтэнБолеслав Берутые юрэнхылэгшээр һунгагдаба. 1949 ондо СССР-эй маршалКонстантин Рокоссовский Польшын армиин дээдэ командовалагша болон хамгаалхын сайдаар томилогдоһон. 1952 оной Үндэһэн хуулиин ёһоор Польшо зүблэлтын загбар дээрэБүгэдэ Найрамдаха Польшо Арад Улас (БНПАУ) болоһон байна.

1956 оной зургадугаар һарада Познаньда хотын ажалшадай ба ажаһуугшадай эсэргүүсэл хүдэлөөн ябагдажа байгаа. 1949 ондо репрессировалһанВладислав Гомулка 1956 оной арбадугаар һарадаПольшын ажалшадай нэгэдэһэн намай түб хорооной толгойлогшоор һунгагдаһан байна. Коммунистууд хүсэн шадалаа хадагалжа шадаһан, харин хүдөө ажахын коллективизациие зогсоожо, полягууд үмэнэхи дэглэмһээ үлүү эрхэ сүлөөтэй болгобо. Жээшэнь, Гомулкакардинал Вышинскийе шоронһоо сүлөөлбэ.

1968 оной наймадугаар һарада БНПАУ ондоо Зүүн Европын уласуудтай сугаарааЧехословаки добтолһон. 1970 оной арбан хоёрдугаар һарада үргэн хэрэглээнэй бараанай үные дээшэлһэнээр Гданьск, Гдыня, Щецин хотодо болоһон ажал хаялта, бодолгын үедэ Гомулкын орондоЭдвард Герекые ПАНН-ай түрүүшын нарин бэшэгэй даргаар томилһон юм. Краковой епископкардинал Войтыла 1978 ондоримэй папаар һунгагдаһан болон 1979 ондо тэрэ Польшодо айлашалһанда олон зон суглараа.

1980-аад ондо хоол хүнэһэнэй ба гэр байрын хомсодолой ушар Гданьскта Ленин нэрэмжэтэ верфиин ажалшад засагай газарта эсэргүүсэн ажал хаялта хэбэ. ЭлектрикЛех Валенсагай ударидаһан ажал хаялта хэһэн ажалшад «Солидарнощч» (Хамтын ажаллалга) гэжэ хүдэлөөнгые бии болобо. Ушар дээрэһээСтанислав Каня Герекые ПАНН-ай түрүүшын нарин бэшэгэй даргаар һэлгэбэ. Харин засагай газар нүхэсэн байдалые хинажа шадаагүй. 1981 оной хоёрдугаар һарада хамгаалахын сайд генералВойцех Ярузельский юрэнхы сайдаар, намай юрэнхы нарин бэшэгэй даргаар томилогдоһон байгаа.

1989 ондо «Солидарнощч» дахин хуулишалһан бэлэй. 1989 ондо сүлөөтэй һунгуули эмхидхэгдэбэ. Һунгуулиин үрэ дүндэ «Солидарнощч» сенатда һууриин 99 % болон сеймдэ һууриин 35 % абаба[28]. Ярузельский улас ороной юрэнхылэгшэ болобо. 1989 оной арбан хоёрдугаар һарын 29-ндэ Польшын үндэһэн хуулиие хубилгаһан ба БНПАУ албан ёһоор Бүгэдэ найрамдаха Польшо улас болобо.

Мүнөө үе (1989 онһоо хойшо)

[Заһаха |үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
Польшо 2004 ондоЕвропын Холбооной гэшүүн болобо

1990 оной юрэнхылэгшын һунгуулида Валенса Польшын юрэнхылэгшээр һунгагдаба.

1996 ондо ПольшоOECD-иин гэшүүн болоһон болонЕвропын Холбооной бүрин гэшүүншлэлдэ зорюулһан уридшалһан баримта бэшэгые ерүүлбэ. 1999 оной гурбадугаар һарын 12-һооНАТО[29], 2004 оной табадугаар һарын 1-нһээЕвропын Холбооной гэшүүн болобо. 2007 оной арбан хоёрдугаар һарын 21-нһээШенгенэй оронуудай нэгэ болоһон.

2003 ондо «ГРОМ» гэжэ Польшын сэрэгэй тусхай нэгэжэ (польшоорWojskowa Formacja Specjalna GROM)Ирактакоалициин хүсэнэй добтолгодо хабаадалсаба. 2,9 мянган хүнтэеэ Польшо коалициин табадахи ехэ контингентые эльгээбэ. 2008 ондо Польшо сэрэгшэдээ Иракһаа гаргаба[30].

Уласай түрын бодолго

[Заһаха |үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
style="text-align:center;"style="text-align:center;" |
Анджей Дуда
Юрэнхылэгшэ
Матеуш Моравецкий
Юрэнхы сайд

Польшо улас 1997 оной Үндэһэн хууляар захирагдана. Польшынтүрын тэригүүн болбол табан жэлэй хугасаатайгаар хоёрһоо дээшэгүй удаа һунгагдадаг юрэнхылэгшэ юм. Засагай газарай толгойлогшо болохо юрэнхы сайд засагай газартаяа юрэнхылэгшын томилогдожо, хуралай баталагдана. Хуули тогтоохо болохо хоёр танхимтай Үндэһэнэй Шуулган 460 һуудалтай Сеймһээ (доодо танхим) ба 100 һуудалтай Сенатһаа (дээдэ танхим) бүридэнэ. Хоёр байгуулгын гэшүүд дүрбэн жэлэй хугасаагаар һунгагдадаг.

Эдэй засаг

[Заһаха |үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

Польшо хадаа ажаүйлэдбэриин ба хүдөө ажахын гүрэн юм.Дотоодын ниитэ бүтээгдэхүүн худалдажа абаха шадабариин паритедэй талаар, жэлдэ нэгэ хүндэ 31 430доллар болоно (2018). 2018 ондо Польшын ХАШ ДНБ 1193 ехэ наяд доллар болобо[31]. 2007 оной III-дахи кварталай эсэстэ Польшын гадаада уялга 204 ехэ наяд 967 сая доллар байгаа[32].

Засаг захиргаанай хубаари

[Заһаха |үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

Польшо 16 аймагуудһаа (польшоорwojewództwo) бүридэнэ. Аймагууд ээлжээндээ 380хошуунһаа (польшоорpowiat) бүридэдэг, тэрэ тоондо 65 хошуунай эрхэтэй хотонууд байна. Хошуунууд 2478сомонуудта (польшоорgmina) хубаагдана[33].

ТугҺүлдэАймагНэрэНиислэл
Мазови
MazowieckieВаршава
Доодо Силези
DolnośląskieВроцлав
Куяви-Поморье
Kujawsko-PomorskieБыдгощ,Торунь
Люблин
LubelskieЛюблин
Любуш
LubuskieГожув-Великопольський,
Зелена Гура
Лудзь
ŁódzkieЛудзь
Бага Польшо
MałopolskieКраков
Ополе
OpolskieОполе
Үбэр Карпата
PodkarpackieЖешув
Подляшье
PodlaskieБелосток
Поморье
PomorskieГданськ
Свентокшиск
SwiętokrzyskieКельце
Силези
ŚląskieКатовице
Ехэ Польшо
WielkopolskieПознань
Варми-Мазури
Warmińsko-MazurskieОльштын
Баруун Поморье
ZachodniopomorskieЩецин

Хүн зон

[Заһаха |үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
1900–2010 оной хоорондо Польшын хүн зоной тоо (сая хүн)

2008 ондо Польшын хүн зоной тоо 38 116 000 байгаа[34]. Ушар иимэһээ,Европын холбооной зургадахи олон хүнтэй улас юм. Хүн зоной дундажа нягта һиирэгынь нэгэ дүрбэлжэн километрдэ 122 хүн.

Мүнөөнэй Польшо хадаа дэлхэйн эгээн ниитэлиг, гомогеннэ уласуудай дунда нэгэ юм.2002 оной хүн зоной тоололгын ёһоор, Польшын ажаһуугшадай 96,74 % өөһэдөөполягууд гэжэ нэрлэбэ. 97,8 % гэртэхидтэйпольшо хэлээр зугаалдаг гэжэ харюусаба. Гүрэнэй 1,23 % процент ондоо арад түмэндэ харьяалдаг гэжэ хэлэһэн, тэдэнһээ эгээн томо арад түмэд хадаасилезууд (0,45 %),германишууд (0,4 %),белорусууд (0,1 %),украиншууд (0,1 %),цыганууд,еврейнүүд,польшо-литвагай татаарнууд байна.

Польшын ниислэл хото болохо Варшава, гурбан боомто хотонуудһаа гадна,Бялысток,Быдгощ,Бытом,Вроцлав,Гливице,Катовице,Краков,Лудзь,Люблин,Познань,Раном,Тарнув,Ченстохова гэхэ мэтэ байна.


Варшава

Краков

Лудзь

Вроцлав

НэрэХотоПольшоорХүн зоной тоо


Познань

Гданьск

Щецин

Быдгощ

1ВаршаваWarszawа1 700 612
2КраковKraków757 611
3ЛудзьŁódź728 892
4ВроцлавWrocław630 131
5ПознаньPoznań 554 696
6ГданьскGdańsk460 276
7ЩецинSzczecin 410 131
8БыдгощBydgoszcz363 926
9ЛюблинLublin349 103
10КатовицеKatowice310 764
11БелостокBiałystok294 001
12ГдыняGdynia249 139
13ЧенстоховаCzęstochowa236 796
14РадомRadom221 287
15СосновецSosnowiec216 420
16ТоруньToruń204 954
17КельцеKielce202 196
18ГливицеGliwice187 474
19ЗабжеZabrze181 128
20БытомBytom176 902
2011 оной байдалаар

Зүүлтэ

[Заһаха |үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
  1. Constitution of the Republic of Poland, Article 27.
  2. (2015)Struktura narodowo-etniczna, językowa i wyznaniowa ludności Polski. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011(pl хэлээр).Central Statistical Office.ISBN 978-83-7027-597-6. 
  3. (2013)Ludność. Stan i struktura demograficzno-społeczna. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011(pl хэлээр).Central Statistical Office.ISBN 978-83-7027-521-1. 
  4. Special Eurobarometer 493, European Union: European Commission, September 2019, pages 229–230(en).
  5. The Act of December 29, 1989 amending the Constitution of the Polish People's Republic..Internetowy System Aktów Prawnych.Загбар:In lang
  6. GUS.Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018 roku.
  7. Surface water and surface water change.Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD).
  8. demografia.stat.gov.pl/.Population. Size and structure and vital statistics in Poland by territorial division. As of December 31, 2019.the original onJune 18, 2020 үдэрһөө архивлагдаһан.June 28, 2021 үдэртэ хандаһан.
  9. 1234World Economic Outlook Database, October 2019.International Monetary Fund.
  10. Gini coefficient of equivalised disposable income – EU-SILC survey.Eurostat.
  11. Human Development Report 2020(en)(PDF).United Nations Development Programme(10 December 2019).
  12. Mały Rocznik Statystyczny Polski 2018
  13. U źródeł Polski (Origins of Poland), pp. 86-121.
  14. Archeologia Żywa (Living Archeology), special English issue 2005. Публикация по заказу Центра по защите археологического наследия в Варшаве.
  15. 123Davies 2005a
  16. Wyrozumski 1986, pp. 171–177.
  17. Дьяков, 1993, с. 56
  18. Дьяков, 1993, с. 57
  19. Дьяков, 1993, с. 58
  20. Дьяков, 1993, с. 59
  21. 12Дьяков, 1993, с. 68
  22. Медерский, Л. А. Варшава. — Изд-во литературы по строительству, 1967. — С. 15.
  23. 123Дьяков, 1993, с. 70
  24. 12Иллюстрированная энциклопедия «Руссика». История России. XVIII—XX вв. М.: ОЛМА Медиа Групп, 2004. — С. 378.
  25. Дьяков, 1993, с. 86
  26. Дьяков, 1993, с. 244
  27. «Катынь: хроника событий»Архивировалһан 11 найма һара 2009 оной.: Справка Международного общества «Мемориал» // Полит.ру, 19 марта 2008.
  28. Бухарин Н.Внутренние факторы польской революции 1989 г.Архивировалһан 13 арбан нэгэ һара 2014 оной. // Международный исторический журнал № 7, 2000.
  29. Polska przystępuje do NATO // Rzeczpospolita. — 12 marca 1999.
  30. Польша вывела свои войска из Ирака // Корреспондент. — 28 октября 2008.
  31. 5. Report for Selected Countries and Subjects.International Monetary Fund.21 April 2018 үдэртэ хандаһан.
  32. Агентство экономической информации ПРАЙМ
  33. Podział administracyjny Polski 2018(pl).the original on2018-06-27 үдэрһөө архивлагдаһан.2018-06-27 үдэртэ хандаһан.
  34. Concise statistical yearbook of Poland.Central Statistical Office.the original on2011-07-14 үдэрһөө архивлагдаһан.2015-11-25 үдэртэ хандаһан.

Ном зохёол

[Заһаха |үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
Европо
Австри ·Азербайджан ·Албани ·Андорра ·Беларусь ·Бельги ·Болгари ·Босни ба Герцеговина ·Ватикан ·Германи ·Греци ·Гүржи ·Дани ·Ирланд ·Исланд ·Испани ·Итали ·Казахстан ·Кипр ·Оросой холбоото улас ·Латви ·Литва ·Лихтенштейн ·Люксембург ·Мальта ·Молдави ·Монако ·Нидерланд ·Норвеги ·Нэгэдэһэн Хаанта Улас ·Польшо ·Португал ·Румыни ·Сан-Марино ·Серби ·Словак ·Словен ·Турк ·Унгар ·Украина ·Финланд ·Франци ·Хойто Македони ·Хорвати ·Черногори ·Чехи ·Швейцари ·Швеци ·Эстони
заатагүй байха үгүүлэл
"https://bxr.wikipedia.org/w/index.php?title=Польшо&oldid=72072" хуудаһанһаа абтаһан
Анги:
Нюуса зэргэ шата:

[8]ページ先頭

©2009-2025 Movatter.jp