Испани (испан:España), албан ёһоорИспаниин хаанта улас (испан:Reino de España) болболПиренейн хахад аралда, баруун урдаЕвроподо оршодогулас юм. Испаниин эхэ газар бараг бүхэлеэрээ урда, зүүн талаараагазарай дундада тэнгистэй хилэлдэг. Маша бага зайда урда талаарааГибралтар, хойто талаарааФранци,Андорра,Бискайн булан, баруун талаарааАтлантын далай,Португалтай хилэ залгана. Испаниин эзэмшэл газарта мүн Газар дундын тэнгисдэхиБалеарай аралнууд,Африкын эрье оршомойАтлантын далайдахиКанарай аралнууд,Мароккотой хилэ нэгэтэй хойто АфрикынСеута,Мелилья гэһэн хоёр автономито хотонуудшье мүн ородог. Испаниин газар нютаг 504 030 км² болоод баруун дэбисхэрээр Европодо хоёрто (Франциин дараа) жагсадаг. Мүн дундажа үндэрынь 650 м болон энэ үзүүлэлтэньШвейцариин дараа Европодо хоёрто ороно.
Испани Европодо түрүүшынгоминидууд ерэһэн тухай болон энэ түбиин түүхын үмэнэхи үеын байдалые шудалхада шухала ажа холбогдолтой орон юм.Римэй эзэнтэ гүрэнэй дооро Һиспаниа (лата:Hispania) ехэдэ хүгжэжэ, эзэнтэ гүрэнэй эгээн шухала хэһэгүүдэй нэгэ болобо. Харин дунда зуунай үедэ германшуудай ударидалга дооро ороһон байна. ХожомыньИбериин хахад арал бараг бүхэлеэрээлалашуудай ударидалга дооро оробо. Харин удаан хугасаанай туршада Европын хойто хэһэгэйхристосой шажанта уласууд доошо түлихэжэ, 1492 ондо лалашууд дарагдаһан болон мүн үеэр олоневрейшүүд хөөгдэхэ гү, али христосой шажанда хүсөөр оруулагдажа байба. Мүн 1492 ондоКолумбАмерикэдэ хүрэжэ, дэлхэйн хэмжээтэй гүрэнэй эхилэл табигдаа һэн. XVI-һаа XVII-р зуунай эхин үе хүрэтэр Испани Европын эгээн хүсэрхэг гүрэн болоһон болобошье үргэлжэлһэн дайн зэргэ олон асуудалнуудай үрэ дүндэ хүсэн нүлөө багадхаһан байна. XX-р зуунай дунда үедэ дарангылалда үртэжэ эдэй засаг тогтонги байдалда хүрэһэн болобошье һүүлдэ хурдасатайгаар һэргэбэ. 1978 ондо Үндэһэн хуулита хаанта засагай дооро арадшалал дахин тогтохо болоһон. 1986 ондоЕвропын холбоондо оролсожо, эдэй засагай болон соёл уралигай һэргэн мандалтатай ушараа һэн.
Испани парламентын засаглалтай арадшалһан ороноор байгуулагдаһан Үндэһэн Хуулита хаанта улас болон 1986 онһооЕвропын холбооной гэшүүн орон болонхой. Худалдан абаха шадабариин паритетаар тоосоһонҮНБ-р тоособол Испаниин эдэй засаг дэлхэйдэ 11-да, Европын холбоондо 5-да ороно.
Эхэ газарай (континентальна) Испани хойто зүгПринейһээ баБискайн буланһаа урда рууГибралтарай хоолой болотор нэмжынэ. Испаниин зүүн ба эгээн зүүн урда эрье Францитай хилэһээ Гибралтарай хоолой хүрэтэрГазарай дундада тэнгисээр угаагдана. Испаниин баруун зүгтэАтлантын далайда баПортугалда хилэлдэг.Мороккодо Испаниин табан анклавууд байнга эзэнтэ гүрэнэй гансахан үлэгдэлнүүд мүн.Сеута баМелилья хоёр анклавууд болбол Испаниин нютаг засагай байгууламжа мүн. Морокко Испаниин анклавуудые үмсэлэлые маргаан тэмсэжэ 2002 ондо Сеутын хажуугаархи аралые богони сагай эзэмдэбэ.
Газараар табан уласуудта хилэлдэг:
Альтамира агын шулуулиг зурагМүнөөгэй Испанидахи соёлшулуун зэбсэгэй үеһөө (палеолитһоо) эхилнэ.МЭҮ 15 мянган оной үедэАльтамира мэтэ стилизовалһанагын хада дээрэ амитадай зурагууд бии болобо[6].МЭҮ 6-5 мянган оной үедэ Испаниин эрьекардиум шаазангай соёл хүрэжэ ерэбэ[7].
Хүрэл зэбсэгэй үедэИбериин баруун урда эрье дээрэфиникиинхидтэй наймаалһанТартесс гэжэ соёл бии болобо[8][9][10]. Шахтануудай дууһаһанай һүүлдэ Тартесс мүхэбэ.
МЭҮ III мянган жэлдэ Испаниин зүүн эрьеэ даханибер аймагууд ерэбэ.МЭҮ II мянган жэлдэ ибернүүд мүнөөгэйКастилиин нютаг дэбисхэртэ бэхилэлһэн һуурин газарта таархажа болобо. Ибернүүд ехэбшэлэн таряашад, малшад ба ангуушад байгаа,хүрэлзэдһээ ажалай зэбсэгүүдые хэрэглэжэ, Газарай дундада тэнгисэй газарта эгээн мэргэн дархадай алдартай байгаа. Ибернүүд тартесиинхидэй бии болгоһонхуушан испани бэшэгые хэрэглэбэ.Ибер хэлэнтартесс хэлэтэй хамаагүй байгаа.Римэйхидэй ёһоор Испанидалигурнууд арад зон ажаһууһан гэжэ бэшэһэн, харин түүхын үедэ тэдэ тухай мэдэгдээгүй байна. Хүрэл зэбсэгэй үеын оройдо Иберидэталын булшангай урнын соёл нэбтэржэ таархаһан[11] (түүхын үедэлузитанууд энэ соёлой үлэгдэл байгаа магад),МЭҮ I мянган жэлдэ Иберидэкельт арад зон һууришаһан байна.
МЭҮ 1100 оной оршомдофиникиинхид Испанида һууришажаМáлака,Гадир (Кадис),Кóрдово колонинуудые байгуулба.Эртын грекүүд Испаниин зүүн эрьедэ (мүнөө үеын Коста-Брава) колонинуудые байгуулба.МЭҮ 680 оной һүүлдэКарфаген финикиин соёлой гол түб боложо, Гибралтар хоолой соо наймаанай монополи байгуулба.МЭҮ V—IV зуун жэлдэКарфагенэй нүлөө ехэдхэжэ, Андалусиин ехэнхи хубиие,Балеар аралнуудые ба газар дунда тэнгисэй эрьеэ эзэмдэбэ. Пиренейн хахад аралда Карфагенэй эгээн томо хотоШэнэ Карфаген (мүнөө үеын Картахена) байгаа.Нэгэдүгээр Пуни дайнай үрэ дүндэҺамилькар баҺаннибал хахад аралай урда ба зүүн хэһэгые добтолжо мэдэлдээ абаба (МЭҮ 237—219 он).
411 ондо Римэй Ибериин дотор свев, алан ба вандал обог аймагуудай байдалХоёрдугаар Пуни дайнда римэйхид Һаннибалые диилэһэнэй үрэ дүндэ (МЭҮ 218–201 он) карфагенэйхид үлдэһэн байна.Аха Сципионой илалтын һүүлдэ карфагенэйхид бүхы эзэмдэлгэеэ алдаба (МЭҮ 206 он). Римэйхид зүүн ба урда Испаниие эзэмдэһэншье һаа Испаниин ондоо газарта, илангаяа хойто зүгтэ, баатарлиг эсэргүүсэлые тулаһан байна.Нуманциин уналтын һүүлдэ (МЭҮ 133 он) эсэргүүсэл түгэсэһэн байгаа. МЭ I зуун жэлһээ бүхы орон Римэй хиналта доро оробо.Баскуудай гадна Ибериин хүн зон римжуулһан болобо. Римэй засаг уласай түрын талаар нэгэдэлые асарба.
Римэйхидэй засаг хуулиин, хэлэнэй баРимэй замай аргаарҺиспаниие захирба.[12] Эдэй засагай талаар, Испанидалатифунди гэжэизагууртанай газар эзэмшэлгэнүүд бии болобо[13]. Испани Римэйзааха зээлиин таряанай орон болоод, Испаниин боомто портуудалтамүнгые,нооһые,оливын тоһые бадарһа архиие экспортировалба. Римэйхидуһажуулгын түсэлнүүдэй ашаар таряалангай ургаса дээшэлүүлбэ.Адриан,Траян,I Феодосий эзэн хаашуул,Сенека гүн ухаантан Испанида түрэбэ.Мартиал,Квинтилиан баЛукан ирагуу найрагшад баһа Испанида түрөө.Христосой шажан манай эринэй I зуун жэлдэ Испанида оруулагдаба.[13] Испаниин мүнөө үеын хэлэн аялгуунууд ба шажан энэ үеһөө үргэлжэлбэ.[12]
Манай эринэй 409 ондогермансвевүүд бавандалнуудсарматалануудтай сугтаа Испаниие добтолбо. Свевууд мүнөө үеынГалисида ба хойтоПортугалда хаанта уласые байгуулба. Вандалнууд урда Испанида уласаа байгуулаад, 429 ондо Хойто Африкада нүүжэ 439 ондо Карфагенииеэзэмдэбэ. 419 ондовестготуудТулуза ниислэлтэйгээр Испанида ба урдаГаллида хаанта уласаа байгуулба.Вуйе байлдаандаI Хлодвигой ударидаһанфранкууд 507 ондоII Аларихые диилэжэ, Галлиие эзэмдэбэ. 554 ондоВизантиин эзэнтэ гүрэнэйВелизарий жанжан урда Испаниие эзэмдэһэншье һаа, вестготууд удангүй урда Испаниие дахин дайлан эзэлээд 585 ондо Галисидахи свевүүдэй гүрэниие эзэмдэбэ. Тулузые алдаһан һүүлдэТоледо вестготуудай ниислэл хото болобо.Арианис христосой шажантай байһан герман вестготууд ба римжуулһан түрэл арад зон зэргэсэн ажаһуужа хоёр хуули ёһые амяараа хэрэглэбэ. 589 ондо вестготI Реккаред хаан арианизмые орхижокатолик шажантай болобо.
711 ондоТарик ибн Зиядай ударидаһанлалын шажантан бербер сэрэгүүд Гибралтарай хоолойе хүндэлэн гаража Испанида хүрэжэ ерэбэ. Һүүлшын вестгот хаанРодерих илагдажа вестгот хаанта улас мүхэбэ.
1000 ондо Пиринейн хахад аралай газарай зурагУдангүй бербершүүдАстури болонБаск ороной гадна бүхы хахад аралые дайлан эзэлбэ.Кордово хотоАббасидБагдад халифта уласайэмирэй (амбанай) ниислэл хүреэн болобо. 756 ондоОмейяд обогойI Абд ар-Рахман ад-Дахил Кордоводо ниислэлтэйгээр бэеэ даанги эмиртэ уласые байгуулба. Тус лалын шажантай уласIII Абд ар-Рахманай хааншалалай үедэ һалбаран бадаржа, 923 ондо албанай ёһоорхалифта улас болобо.
Ехэ Карл хаан 778 ондо Переней хахад аралай зүүн хойто зүгые добтолон эзэмдэжэ,Испаниин марка гэһэн можые байгуулба. «Роланд тухай дуунай» гол герой Роланд энэ дайнда үхэбэ. 781 ондо лалашууд энэ нютаг дэбисхэрые дахин эзэлээ. 785 ондо франкуудЖироно хотые эзэлээд, 801 ондоБарселоные эзэлбэ. Барселонын графта улас (Каталолни) Испаниин маркын эгээн шухала нютаг байгаа. Пиреней уулын баруун зүгтэ баскууд франкуудай ба лалашуудай добтолгые һүнөөжэ,Наварра хаанта уласые байгуулба.
Дунда үеын Испани христосой шажантан ба лалын шажантанай хоорондо саг үргэлжын дайнай газар болобо.Аль-Мансур 985 ондо Барселоные эзэлээд һандаргаба. Тэрэнэй хүбүүниинь христосой шажантан хотонуудые дарайн добтолоо[14].Омейяд эзэнтэ гүрэн XI зуун жэлдэ бишыхан хаанта ба эмиртэ уласуудта задаран унаһан байгаа. Кордовогой эмиртэ улас эдэ обогуудай дунда эгээн шухала байгаа. КастилиинVI Альфонсо хаан лалын шажантаниие добтолһон ушар, лалын шажантан Африкаһаа альморавидуудые дуудаба. 1147 ондоАльмохад уласАльморавид уласые добтолон Магриб ба аль-Андалусые эзэлбэ. 1212 ондоЛас-Навас-де-Толоса байлдаанай үрэ дүндэ VIII Альфонсо альмохадуудые диилэбэ.Гранадын эмиртэ улас һүүлшын лалын шажантай улас байгаа.
Вестгот Испаниин гансахан үлэгдэл байһан Астури хаанта улас христосой шажантан реконкистын эхилэл байгаа. ВестготПелайогой удам байһан Астуриин хаашуул баруун хойто Испание эзэлжэЛеон хаанта уласые байгуулба. Астуриин обог удамай ударидаһан НаварраIII Санчо хааншалалай үедэ баһалАрагон баКастилиие мэдэлдээ асарба. Санчогой наһа бараһанай һүүлдэ уласынь Наваррада, Арагондо ба Кастилида гурбуулан хубаагдаһан байгаа. Арагон 1137 ондо Барселоно графта уластай нэгэдэбэ. Кастили 1230 ондоIII Фердинандын хааншалгын доро Леонтой нэгэдэжэ, 1479 ондоI Изабелла баV Фердинандын гэрлэһэнэй үрэ дүндэ Арагонтой нэгэдэбэ.
1492 ондоГранада унаһанай һүүлдэ Реконкиста түгэсэжэ, Арагоной Фердинанд ба Кастилиин Изабелла Наваррын гадна бүхыиспаниин хаашуул болобо. Тэрэ жэлдэ католик хаашуул Испаниһааеврейнүүдые үлдэбэ. 1492 оной болотор еврейнүүд ба лалашууд Андалусида ажаһуужа болобо. 1478 ондоаутодафе, тамалха, эд зөөри конфискацилха аргые хэрэглэһэнИспаниин инквизици эхилһэн.
1580 ондо Европодохи Испаниин эзэмшэл
II Филипп хааншалалай үедэ Испаниин эзэнтэ гүрэн
I Карл (1519 ондо V Карл нэрэтэйгээрАрюун Римэй эзэн хаанаар һунгагдаһан)V Фердинандые залгамжалжа,Һабсбург обогой түрүүшын Испаниин хаан болобо. Испани һаланги хаанта уласууд ба гүнтэ уласуудта хубаагдажа байһан. Хаанта улас бүри өөрынгөө кортес хуралтай ба хуули ёһотой байгаа. Римэй эзэнтэ гүрэнэй үеһөө өөрынгөө онсолигтой байһан хото һуурин олон эрхэ сүлөөтэй байгаа. Хаан болоходоо Карл тус бүри кортес хуралаар хүлеэн зүбшөөгдэхэ ёһотой байһан. Карлын эжыI Хиирэһэн Хуана наһа бараһанай хүрэтэр Карл эжытэеэ хамтаа Кастилиие захирба. Карлын үбгэнэр зарим орон нютагай, илангаяа Кастилида эрхэ мэдэлые хизгаарлаһан, харин Карлын түблэрүүлхэ бодолгын туршалга 1520—1521 ондоКомунерос буһалгаанда хүргэбэ. Засагай газарай сэрэгшэд буһалгааниие даруулжа буһалгаанай ударидагшаХуан Лопес де Падилья саазалан абаба.
Карл 1556 ондоII Филиппэй түлөө хаанай эрхэһээ татагалзаба. Испани хаанта улас түблэрһэн хизгааргүй бүрин эрхэтэ хаанта улас болохо замдаа байгаа. II Филиппэй ударидалга доро энэ үйлэ ябаса үргэлжэлһэн, хариншье Каталони, Наварра, Арагон, Валенси, Баск орон зэргэ нютагууд нилээн өөрөө засаха эрхые һахин хадагалжа болобо. XVI зуун жэлэй үедэкатолик сүмэ үлүү ехэ Испаниин ажамидаралые хинажа эхилбэ. XV зуун жэлэйТомас де Торквемадагай эмхидхэһэн Испаниин инквизици Филиппын ударидалга доро эгээн хүсэтэй болобо.Игнатий де Лойола,Тереса д'Авила,Хуан де ла Крус гансата Контрреформаци хүдэлөөнгые эхилбэ.
II Филипп Испанитай хамтаСицили,Неаполь,Сицили,Сардини,Милан,Милан,Франш-Конте,Нидерланд ба Испаниин бүхы колонинуудые залгамжалба. Нидерландын хойто можонууд Испаниин эзэмдэлые унагааһаншье,урда можонууд дахин Испаниин мэдэлдээ оробо. Испани Францида эсэргүү дайнда диилэжэ 1559 ондоКато-Камбрезиин хэрээндэ хүргэбэ. 1571 ондо испанишууд Лепантогой байлдаанда түрэгүүдые диилэбэ. Харин Испаниин сэрэгэй хүсэн унажа эхилбэ. ИспаниIV Анрида эсэргүүФранциин шажанай дайнда диилэжэ ядаа. Испани баАнглиин хоорондо далайда ноёрхолой түлөө атаа жүтөөн хүндэржэ 1588 ондо ИспаниинИлагдашагүй армада бута сохигдобо.
II Филиппэй залгамжалагшадIII Филипп болонIV Филипп хаашуулай үедэ ИспаниГушан жэлэй дайнда (1618–1648) татагдажа, 1659 он болотор Францитай дайлаба.Мюнстерэй хэрээнэй ёһоорНаян жэлэй дайн түгэсэжэ, Испани Нидерландын бэеэ даанги байдалые зүбшөөрөө.Вестфалиин энхэ тайбанай баПиринейн хэрээнэй үрэ дүндэ Франци Европын эгээн томо хүсэн болобо. Пиринейн хэрээнэй ёһоор Франци ИспаниһааРуссильон баКонфлан можонуудые оложо абаба. ФранциинXIV Людовик дахин Испанитай дайлажа,Деволюциин дайн,Һолландын дайн,Юһэн жэлэй дайнай (Аугсбургын лигын дайн) үрэ дүндэ үшөө үлүү Испаниһаа нютагые эзэмдэбэ. 1580 ондо II Филиппэй ударидалга доро Испаниин мэдэлдэ ороһон Португал буһалгаалжа 1640 ондо бэеэ даанги байдалые һэргээжэ шадаба. Гансахан ондо Каталони бэеэ засаха эрхын түлөө буһалгаалжа 1659 оной энхэ тайбанда эрхынгээ ехэнхи хубиие һахин хадагалжа шадаба.
IV Филиппые залгамжалжа ерэһэнII Карл үбэ залгамжалагшагүй байһан тула Испаниин улас түрын дутагдал хүндэрөө. Залгамжалалай гол претендентүүд Франциин XIV Людовик ба Австриин эрцгерцогКарл байгаа. II Карл XIV Людовикэй аша хүбүүнФилиппые залгамжалагшаар томилходоо Франциие дэмжэгшэд диилэһэншье һаа, Карлын наһа бараһанаарИспаниин залгамжалалай дайн (1701–1714) эхилбэ. 1713 онойУтрехтын энхэ тайбанай ёһоор Филипп хаанаар баталһаншье һаа, Испаниин Недерланд, Милан, Неаполь ба Сардини Австрида шэлжүүлээд,СавойяСицили оложо абаба. Дайнай үрэ дүндэ Филиппые эсэргүүсэһэн Каталони, Валенси ба Арагон автономито байдалаа алдаба.
Испаниин амбициозно хатанИзабелла Фарнезе ба тэрэнэй гол сайдХулио Альберони алдаһан эзэмшэлээ бусаан абажа туршаба. 1718 ондо ИспаниДүрбэлһэн холбоондо эсэргүү дайлажа, 1720 ондо илагдаба. 1733 онойбүлын хэлсээнэй (француз:pacte de famille) үрэ дүндэ Испани Франциин нүлөө доро орожо эхилбэ. Испани 1735 ондо Франциин туһаламжатайгаарПольшын залгамжалалай дайндаНеаполь баСицилиие дахин оложо абаба. Харин эдэ хоёр хаанта уласууд Испаниин амбанай захирагдаһан бэшэ аад, бэеэ даанги хаанта уласууд болоһон байна.III Карлын түрүүшын хүбүүнФердинанд Неаполиин ба Сицилиин хаан болоод, нүгөө хүбүүнииньКарл Испаниин хаан болобо.Долоон жэлэй дайнай һүүлдэ1763 оной Парисай хэрээнэй ёһоор Испани Флоридые Британида булигдажа, ФранциһааЛуизиана оложо абаа.Америкын хубисхалай үедэ Испани Францитай нэгэдэжэАмерикын Нэгэдэһэн Уласые дэмжэһэн тула Флоридые бусаажа шадаба.
Франциин хубисхалта дайнда баНаполеоной дайнуудта хабаадасаһан Испани илагдаһан ушар, 1808 ондо IV Карл ба VII Фердинанд хаанай эрхэһээ татагалзажа,Жозеф Бонапарт Испаниин хаан болоһон байна. Харин Испаниин энгын арад зон Франциин ноерхолдо эсэргүүсэжэПиренейн дайнда эзэмдэгшэдые үлдэжэ шадаба. 1814 оной болотор Испаниин эсэргүүсэлэй хүсэн баАртур Уэлсли Веллингтоной ударидаһан британишууд франциинхидые үлдэжэ, Кадисай хуралай бэшэһэн 1812 оной үндэһэн хуулиин дороVII Фердинандые хаан шэрээндэ табиба.
II Изабелла де Бурбон1830 ондо хүбүүгүй байһанVII Фердинанд басаганИзабелла хатан хаан болохын түлөө «прагматик санкциие» (испан:Pragmática Sanción) тунхаглажа,салик хуулие болюулба. 1833 ондо Фердинандын наһан бараһанай һүүлдэ гурбан наһатай байһан Изабелла хатан хаан боложо, эжыньМария Кристина регент болоһон. Фердинандын дүүДон Карлос ханхүбүүн өөрөө хаан гэжэ хэлээд эрхэтэнэй дайные эхилбэ. ТүүхэдэНэгэдүгээр карлис дайн гэжэ ерэһэн тус эрхэтэнэй дайн 1839 оной болотор үргэлжэбэ. Изабелла1868 ондо хаан шэрээнһээ татагалзаһанай һүүлдэ кортес хуралүндэһэн хуулита хаанта засагые тунхаглажа,Савой обогойИталиин хунтайжаАмадейе хаанаар тунхаглаба. 1872 ондоГурбадугаар карлис дайн эхилээ.1873 оной11 һарын 2 үдэртэ I Амадей хаан шэрээнһээ татагалзаһан ушар, кортес хуралай хоер танхим Испанииебүгэдэ найрамдаха уласаар тунхаглаба. 1876 ондо Изабелла хатанай хүбүүнXII Альфонсо хаан болоһон.
Гадаада бодолгын талаар, Испаниин эзэнтэ гүрэн колониин буһалгаалжа бодоһоной үрэ дүндэ баруун хахад бүмбэрсэгтэхи эзэлһэн газарай ехэнхи хубиие алдаһан байна. 1898 ондоИспани-Америкын дайнай үрэ дүндэКуба,Пуэрто-Рико,Филиппина алдагдаһан бэлэй.
XIX болон XX зуун жэлэй эхин үедэ республиканистууд ороноо хизгааргүй бүрин эрхэтэ хаанта засаглалда эсэргүү шунал тэмсэлдэ бодхобо. ИспаниДэлхэйн нэгэдүгээр дайнда нейтральна байдалые һахиһаншье һаа, дайнай дараахи үедэ Мороккодохи колониин эзэмшэлээ хадагалхын түлөө үргэн сар хүреэтэй сэрэгэй үйлэ ажаллалгые ябуулжа байгаа. Мароккогой кампаниин эртын үеһөө сохиһон ушар 1923 ондоПримо де Риверагай дарангылалта дэглэмдэ хүргэбэ. Примо де Ривера 1927 ондо дайные амжалтатайгаар дууһаад 1930 оной болотор засагые бариһан байгаа. 1931 ондо нютаг захиргаанай һунгуулиин һүүлдэ хотын хүн зоной диилэнхи хуби бүгэдэ найрамдаха үзэлые дэмжэһэн ушарXIII Альфонсо Испани уласые орхижо, Испаниин хоёрдугаар бүгэдэ найрамдаха улас байгуулагдаба.
Шэнэ юрэнхылэгшэ либералАлькала Самора-и-Торрес улас гүрэндэ шэнэшлэлые дүүргэжэ эхилһэншье һаа, баруунтан ба радикальна зүүнтэн бүлэгүүдһөө эсэргүүсэлтэй тулгардаба. Каталонидо гайтай тусгаарлаха ба анархо-синдикалис буһалгаанууд боложо байһан. 1933 оной һунгуулиин һүүлдэ засагай газар баруунта шэлжэжэ эхилһэн ба 1934 ондо Астурида шахтёр уурхайшадай буһалгаан ехэ шуһа урдуулан даруулһан юм.
1936 оной һунгуулидаАрадай фронт (бүгэдэ найрамдаха үзэлтэн, социалистууд, коммунистууд ба синдикалистууд) диилэбэ.Мануэль Асаньягай засагай газар өөрынгөө улас түрын бодолго гүйсэдхэжэ эхилһэнэй урда сэрэгэй эрьелтэ боложо,Испаниин эрхэтэнэй дайнда олгобо.Франсиско Франкогой ударидалга доро байһан националистуудГерманиин баИталиин дэмжэһэн байгаа. Лоялистууд Арадай фронтын намай ба Каталониин, Баск ороной националистуудай дэмжэһэн байгаа. Британиин ба Франциин оросолдохогүй бодолгын дээрэһээ лоялистуудСССР-эй гадна ямаршье дэмжэгые оложо ядаба. Лоялистууд сэрэгэй хүсэнэй талаар һула байһан, дотоодын шуһата маргаантай байбашье, Испаниин түб хэһэгтэ горитой эсэргүүсэлые тогтообо. 1938 оной эхеэр лоялистнарай эзэмдэжэ байһан газар нютаг эрид хаһагдажа, 1939 оной нэгэдүгээр һарада Барселоно унаһанай һүүлдээ дайн бараг лэ дууһаһан байгаа. 1939 оной гурбадугаар һарада лоялистууд Мадридые алдаба. Лоялис засагай газар болон олон мянган тэрьедэгшэд Франци руу зугадажа, Франкогой засагай газар удалгүй СССР-һээ гадна бүхы томо улас орон хүлеэн зүбшөөгдэһэн.
1939 ондо Франко илаһанай һүүлдэ,фашис «фалангаһаа» гадна бүхы улас түрын нам хоригдоһон байна.Дэлхэйн хоёрдугаар дайнай үндэ Испани нейтралитедые һахиһаншье һаа,Зүүн фронтдо «Хүхэ дивизиие» эльгэбэ. 1947 ондо Испанида дахин хаанта улас тунхаглагдаһан байбашье, «каудильо»Франко регентлигэй доро хаан шэрээн эзээгүй сүлөөтэй байгаа[15].
1975 ондо Франко наһа бараһанай һүүлдэI Хуан Карлос хаан боложо, 1976 ондоАдольфо Суаресые юрэнхы сайдай тушаалда томилбо. 1977 оной 10 һарада улас түрын гол намууд «Монклоа хэлсээниие» (испан:Pactos de la Moncloa) баталжа, гүрэниие арадшалал засагта хүргэжэ эхилбэ. 1978 ондо Испаниин шэнэүндэһэн хуули хүсэндөө оробо.
1986 ондо ИспаниЕвропын холбооной (ЕХ) гэшүүн болобо. 1978 оной үндэһэн хуулиин ёһоорБаск орон баКаталони горитой автономито байдалые олоһоншье һаа, тэндэ мүнөө хүрэтэр сепаратис хүдэлөөнүүд эдэбхитэй байна.
- ↑Official Population Figures of Spain. Population on the 1 April 2010. Instituto Nacional de Estadística de España.the original on17 March 2012 үдэрһөө архивлагдаһан.5 July 2010 үдэртэ хандаһан.
- ↑2,02,12,22,3Spain. International Monetary Fund.5 November 2011 үдэртэ хандаһан.
- ↑CIA World Factbook.the original on13 May 2009 үдэрһөө архивлагдаһан.13 August 2008 үдэртэ хандаһан.
- ↑Human Development Report 2011. United Nations (2011).5 November 2011 үдэртэ хандаһан.
- ↑Medina García, Eusebio (2006).«Orígenes históricos y ambigüedad de la fronteraЗагбар:Not a typo (La Raya)»Архивировалһан 25 таба һара 2017 оной..Revista de Estudios Extremeños. Tomo LXII (II Mayo-Agosto). 0210-2854, pags. 713–723.
- ↑"Spain - History - Pre-Roman Spain - Prehistory",Britannica Online Encyclopedia, 2008, <http://www.britannica.com/EBchecked/topic/557573/Spain/214578/History#toc=toc70344>
- ↑Zilhão (2001), "«Radiocarbon evidence for maritime pioneer colonization at the origins of farming in west Mediterranean Europe»",PNAS Т. 98 (24): 14180–14185, DOI 10.1073_pnas.241522898
- ↑Арриан (Anab. II, 16, 7)
- ↑Авиен (Or. mar. 358—369)
- ↑Aubet М. Е. Tiro... Р. 239—241.
- ↑Пиренейн хахад аралда түмэр зэбсэгэй үе
- ↑12,012,1Payne, Stanley G. (1973).A History of Spain and Portugal; Ch. 1 Ancient Hispania. The Library of Iberian Resources Online.9 August 2008 үдэртэ хандаһан.
- ↑13,013,1Rinehart, Robert (1998).A Country Study: Spain. Chapter 1 – Hispania. Library of Congress Country Series.the original on22 September 2008 үдэрһөө архивлагдаһан.9 August 2008 үдэртэ хандаһан.
- ↑Brodman, James William.Ransoming Captives, Chapter One.
- ↑Революция в Испании
- Засагай газар
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
