Wyoming (izgovorⓘ; skraćenoWY) jestamerička savezna država u planinskom dijelu zapadnog dijela SAD-a. On je deseta savezna država po ukupnoj veličini[1], a po gustoći naseljenosti druga najrjeđe naseljena savezna država, poslijeAljaske. Dvije trećine u zapadnom dijelu Wyominga su uglavnom planinsko područje u podnožju istočnihStjenovitih planina, dok su trećina zemlje u istočnom dijeluprerije sa visokom nadmorskom visinom poznate kaoVisoke ravnice. Glavni grad jeCheyenne koji je ujedno i najmnogoljudniji grad sa oko 60.000 stanovnika.
Kako je određeno zakonskim uređenjem teritorije Wyominga, granice Wyominga su određenegeografskom širinom i to 41. i 45 sjevernom paralelom tegeografskom dužinom između 104°3'Z i 111°3'Z meridijana (odnosno 27° Z i 34° Z od Vašingtonskog meridijana), što saveznoj državi daje četvorougaoni oblik po meridijanima i paralelama.[2] Wyoming je jedna od tri savezne države (poredColorada iUtah) koja ima granice duž ravnih linija geografske dužine i širine, za razliku od drugih država čije su granice određene prirodnim obilježjima. Zbog netačnosti mjerenja koja su vršena tokom 19. vijeka, zvanične granice Wyominga su na nekim mjestima odstupale od stvarnih linija geografske dužine i širine oko pola milje (0,8 km). To je naročito bilo primjetno u planinskim područjima duž 45. paralele.[3] Wyoming se na sjeveru graniči saMontanom, na istoku saNorth Dakotom iNebraskom, na jugu sa Coloradom, na jugozapadu sa Utahom a na zapadu saIdahom. Po površini zemljišta Wyoming je deveta savezna država[4] SAD-a sa ukupno 253.350 km2 i sastavljen je iz 23 okruga. Od sjeverne do južne granice država se proteže na 444 km dok je od istočne do zapadne granice 587 km (na južnoj granici) odnosno 550 km (na sjevernoj granici).
Velika visoravan iStjenovite planine sesusreću u Wyomingu. Država je zapravo velikavisoravan prekinuta brojnim planinama i planinskim vijencima. Nadmorska visina se kreće od vrhaGannett Peak u planinskom lancu Wind River (4.207 m) do doline rijeke Belle Fourche u sjeveroistočnom uglu države na 953 metra. Na sjeverozapadu su planinski lanciAbsaroka,Owl Creek, Gros Ventre, Wind River iTeton. Na samom sjeveru je planina Big Horn, na sjeveroistoku Black Hills, dok su u južnom području planine Laramie, Snowy i Sierra Madre.
Planinski lanac Medicine Bow (ili Snowy) na samom jugu Wyominga je produžetak Stjenovitih planina koje se pružaju iz Colorada, posmatrano geološki i vizuelno. Lanac Wind River u srednjem zapadnom dijelu države je dosta udaljen i uključuje više od 40 planinskih vrhova iznad 4000 metara, pored najvišeg vrha državeGannett Peaka. Planine Big Horn na sjeveru države su u određenoj mjeri izolirane od ostalog dijela Stjenovitih planina.
LanacTeton na sjeverozapadu proteže se oko 80 km, a njegovi dijelovi uključuju i Nacionalni park Grand Teton. U parku se nalazi i Grand Teton, drugi najviši vrh u Wyomingu.
Karta Wyominga: Nacionalni parkovi i Parkovi prirode
Više od 48% zemljišta u Wyomingu je u vlasništvu Vlade SAD-a, čime je Wyoming šesta država u SAD-u po veličini državnog zemljišta mjereći po ukupnoj površini, a peta po procentu.[5] To iznosi 121.808,1 km2 zemlje kojom upravlja savezna vlada. Pored toga, savezna vlada posjeduje i dodatnih 6% ukupne površine Wyominga odnosno još 15.640 km2[5]
Najviše državnog zemljišta se odnosi na zaštićena područja državnih šuma i nacionalnih parkova kao i zemljišta u posjedu vojske.
Erupcija gejzira Castle u Nacionalnom parku Yellowstone
Klima Wyominga je općenitostepska ikontinentalna (Köppenova klasifikacija klime:BSk) i nešto je sušnija i vjetrovitija od prosjeka Sjedinjenih država sa većim i izražajnijim temperaturnim ekstremima. Razlog tome je njegova topografija. Ljeta u Wyomingu su topla, sa julskim temperaturama koje se u prosjeku kreću od 29 do 35 °C (dnevne maksimalne) u najvećem dijelu države. Rastom nadmorske visine, prosječne temperature naglo opadaju, u mjestima sa nadmorskom visinom iznad 2700m prosječna ljetna temperatura iznosi oko 21 °C. Ljetne noći su u većim dijelu države karakteristične po brzom hlađenju čak i u mjestima sa najvišom dnevnom temperaturom, spuštajući se na 10–16 °C tokom noći. U većem dijelu države, većina padavina se dešava krajem proljeća i početkom ljeta. Zime su hladne, ali promjenjive, sa periodima ekstremne hladnoće i povremenim prodorima relativno blagih temperatura, sa takozvanimChinook vjetrovima koji donose neuobičajeno visoke temperature u nekim gradovima. Wyoming je suha zemlja gdje najveći dio države primi manje od 250 mm padavina godišnje. Padavine zavise od nadmorske visine, gdje u nižim područjima u bazenu Big Horn padne od 130 do 200 mm padavina godišnje (što daje području pustinska obilježja). Niža područja na sjeveru i pašnjaci na istoku dobijaju od 250 do 300 mm padavina godišnje što je daje tom području polustepsku klimu. Neka planinska područja dobijaju znatno više padavina godišnje, od 510mm i više, najviše u obliku snijega kojeg ponekad padne i preko 5 metara godišnje. Najviša ikad izmjerena temperatura u Wyomingu iznosila je 46 °C, izmjerena uBasinu 12. jula 1900. godine, dok je najniža temperatura bila -54 °C uRiversideu 9. februara 1933. godine.
Klima u svim područjima Wyominga je znatno određena geografskom širinom, nadmorskom visinom i lokalnom topografijom. Kada se uzmu zajedno, ovi faktori mnogo utječu na tokove zraka, varijacije temperature, padavine i vlažnost, koju donose zračni sistemi tokom premještanja na istoku. Zimi, Wyoming je često ispod snažnih strujanja zraka koje uzrokuju jake i česte vjetrove, prodore arktičkog zraka i padavina, uz sve neophodne elemente za obilne snježne padavine u sjeverozapadnim dijelovima Wyominga gdje se nalaze brojnaskijaška turistička mjesta. Ljeti, strujanja zraka se vraćaju prema Kanadi, ostavljajući državu pod utjecajem blagog i toplog vremena.
Broj olujnih dana varira širom Wyominga, gdje jugoistočne ravnice imaju najveći broj olujnih aktivnosti. Olujne aktivnosti u državi u najčešće tokom kasnog proljeća i ranog ljeta. Jugoistočni ugao države je najviše i najčešće pogođentornadima. Idući zapadno i sjeverno, broj i učestalost tornada značajno opada. Inače, snaga i brzina tornada su relativno mala u usporedbi sa područjima istočnije i južnije od Wyominga.
Klima gradaCasper.Prosječna maksimalna i minimalna temperatura i prosječne padavine.
Prostor Wyominga je prvobitno bio naseljen od strane nekoliko sjevernoameričkihindijanskih plemena. Plemena Crow,Arapaho, Lakota iShoshone su samo neka od mnogih plemena koje su bijelci zatekli na ovom prostoru kada su prvi put došli do tog područja. Ono što je danas jugozapadni Wyoming je ranije bio dioŠpanskog carstva a kasnije dio meksičke teritorijeAlta California, sve dok se nije priključio SAD 1848. godine nakon završetkaAmeričko-meksičkog rata. Francusko-kanadski traperi izQuebeca iMontreala lutali su po Wyomingu krajem 18. vijeka, ostavljajući francuske toponime poput Téton, La Ramie i druge.John Colter, član ekspedicije Lewisa i Clarka, imao je također jednog vodiča Kanađanina sa svojom indijanskom ženom iz plemena Shohone. Colter je prvi opisao područje Wyominga 1807. godine tokom ekspedicije. U to vrijeme, njegov izvještaj o velikom Yellowstoneu su smatrali potpunom izmišljotinom. Istraživač Robert Stuart zajedno sa pet ljudi pri povratku iz Astoria, Oregon 1812. godine, otkrili sujužni prolaz (South Pass), planinski prevoj kojim se najlakše stiže do obala Tihog okeana. Taj prevoj je kasnije koristila iOregonska ruta, prevozeći brojne naseljenike prema zapadu. Godine 1850., Jim Bridger je pronašao prevoj koji se danas zoveBridger pass a koji je 1868. godine koristila željeznica Union Pacific. Istim putem, mnogo godina kasnije gradi se i autoputInterstate 80. Bridger je također istraživao oko Yellowstonea te je potvrdio izvještaje poput Colterovog da to područje zaista postoji.
Područje je dobilo imeWyoming 1865. godine, nakon što je predstavnik iz Ohio J. M. Ashley predložio Kongresu zakon da se osnujeprivemena vlada za teritoriju Wyominga. Ime Wyoming je izvedeno iz jezika plemena Munsee 'xwé:wamənk što značina velikoj riječnoj ravnici, ali također je i nazvano i po dolini Wyoming u Pennsylvaniji, koja je postala poznata po poemi iz 1809. godine, Gertrude iz Wyominga, koju je napisao Thomas Campbell.[7][8]
Nakon što je željeznica Union Pacifica došla do gradaCheyenne 1867. godine, broj stanovnika područja je počeo da polahko raste te je savezna vlada osnovala teritoriju Wyominga 25. jula 1868. godine.[9] Za razliku od mineralima bogatog Colorada, Wyoming nema značajnija nalazišta zlata i srebra, kao ni naknadnu ekspanziju stanovištva koja se desila u Coloradu. Međutim, gradićSouth Pass City je imao kratkotrajnuzlatnu groznicu nakon što je rudnik Carissa počeo sa iskopavanjem zlata 1867. godine.[10] Dalje, počelo se sa kopanjem bakra u nekim područijma Sierra Madre i lancu Snowy planina u bliziniGrand Encampmenta.[11] Nakon što su počele ekspedicije prema Yellowstoneu koje je finansirala vlada, izvještaji koje su ranije dostavili istraživači poput Coltera i Bridgera, smatrani apokrifnim i izmišljenim, preko noći su dokazani kao istiniti. Ovo je dovelo do formiranjaNacionalnog parka Yellowstone, koji je zapravo i prvinacionalni park na svijetu, osnovan 1872. godine. Gotovo cijeli Yellowstone park se nalazi unutar krajnjih sjevernozapadnih granica Wyominga.
Teritorijalni guvernerJohn Allen Campbell daje pravo glasa ženama 10. decembra 1869. godine, čime Wyoming postoje prva savezna država u SAD koja je dala pravo glasa ženama. Pored toga, Wyoming je bio i prva država koja je dopustila učešće žena u politici. Prva žena sutkinja u Wyomingu bila je u graduLaramie 1870. godine. Zatim, 1924. godine, Wyoming je postao prva savezna država koja je izabrala ženu na mjesto guvernera,Nellie Tayloe Ross. Zapravo, pored Wyominga i Texas je iste godine dobio ženu guvernerku, ali je mandat guvernerke Wyominga započeo nekoliko dana ranije u januaru 1925. godine.[12] Zbog tih činjenica i duge historije pružanja jednakih prava svim građanima, Wyoming je dobio nadimakThe Equality State (Država jednakih prava).[13]
Wyoming je primljen u Sjedinjene Države 10. jula 1890. godine kao 44. savezna država.[13] U Ustav Wyominga ugrađene su odredbe zagarantiranih prava glasa ženama i jedinstveni zakon o pravu na vodu.[14]
Po podacima američkog Saveznog ureda za popis, procjenjuje se da je broj stanovnika Wyominga na dan 1. juli 2011. godine bio 568.158 što predstavlja porast od 0,8% u odnosu na broj stanovnika po popisu stanovništva iz 2010. godine.[15] Središte naseljenog područja bilo je u okruguNatrona.[16] Prema podacima popisa stanovništva iz 2010. godine, 90,7% ukupnog stanovništva Wyominga su bijelci (od čega su 85,9% ne-latinoameričkog porijekla), 0,8% crnaca ili afroamerikanaca, 2,4% indijanskog porijekla, 0,8% azijskog porijekla, 0,1% havajskog dok je 2,2% miješanog stanovništva (dvije ili više rasa). Od ukupnog stanovništva, 8,9% su latinoameričkog porijekla (koji mogu biti bilo koje rase).[17]
Prema podacima iz 2005, Wyoming je imao procijenjen broj stanovnika od 509.293, što predstavlja porast za 3.407 ili 0,7% u odnosu na godinu prije te za 15.512 ili 3,1% od popisa stanovništva iz 2000. Ovo uključuje prirodni prirast od posljednjeg popisa od 12.165 osoba (33.704 rođenja minus 21.539 smrti) te porast od neto migracija od ukupno 4.035 osoba. Useljavanje izvan SAD je rezultiralo neto prirastom od 2.264 osobe, dok migracija unutar zemlje je uzrokovala neto prirast od 1.771 osobe. U 2004. broj stanovništva koje je rođeno izvan SAD-a bio je 11.000 (2,2%). U 2005. broj poroda u Wyomingu bio je 7.231 (stopa rađanja 14,04)[18] Wyoming je najrjeđe naseljena savezna država po ukupnom broju stanovnika i druga najrjeđe naseljena po gustoći naseljenosti poslije Aljaske. Također je jedina savezna država koja ima manje stanovnika odglavnog grada SAD-a,Washingtona. Najveća grupa stanovništva po porijeklu jesuNijemci (26%), zatimEnglezi (16%),Irci (13,3%), starosjedilački narodi (6,5%),Norvežani (4,3%) iŠveđani (3,5%)
Najveća religijska grupa po broju sljedbenika u 2000. godini su bili katolici sa 80.421 vjernika,Crkva Isusa Krista svetaca posljednjih dana sa 47.129 vjernika (2010. godine 63.069), te Južna baptistička konvencija Wyominga sa 17.101 vjernika.[19]
Prema izvještaju Američkog instituta za ekonomsku analizu iz 2005. godine,bruto domaći proizvod Wyominga iznosio je 27,4 milijardedolara. Stopa nezaposlenosti u državi prema podacima iz januara 2010. godine iznosila je 7,6%.[20] Komponente privrede Wyominga se značajno razlikuju od drugih saveznih država SAD-a.
Osnovni pokretači privrede Wyominga su industrija ekstrakcije minerala i sektor turizma i transporta. Savezna vlada posjeduje oko 50% ukupnog zemljišta, dok je 6% kontrolirano od strane države. Ukupna oporezovana vrijednost rudarskog sektora i proizvodnje u rudarstvu u Wyomingu u 2001. godini iznosila je 6,7 milijardi dolara. Turistička branša doprinosi sa prihodom od preko 2 milijarde dolara u korist države. U toku 2002. godine, nacionalne parkove i spomenike u Wyomingu posjetilo je preko šest miliona turista. Glavne turističke atrakcije uključuju Nacionalni park Grand Teton, nacionalni park Yellowstone,nacionalni spomenik Devils Tower inacionalni spomenik Fossil Butte. Svake godine, Yellowstone posjeti više od tri miliona posjetilaca.
U historijskom pogledu,poljoprivreda zauzima vrlo važno mjesto u privredi Wyominga. Međutim, općenita važnost za privredu Wyominga sve više slabi. Osnovni poljoprivredni proizvodi koji se ovdje proizvode su stoka (krave), sijeno, žito (pšenica) ivuna. Više od 91% zemlje u Wyomingu je klasificirano kao ruralno područje.
Ugalj: Wyoming je proizveo oko 395,5 miliona tona uglja u 2004. godini. Ova savezna država je prva po proizvodnji uglja u SAD.[21] Procjenjuje se da Wyoming posjeduje oko 68,7 milijardi tona rezervi uglja. Glavna nalazišta uglja su u bazenu rijeke Powder i bazenu rijeke Green.
Prirodni gas: Wyoming je tokom 2007. godine proizveo 2,254 biliona kubnih stopa (63,826 biliona kubnih metara) prirodnog gasa. Po proizvodnji prirodnog gasa u 2007. godini, on zauzima 2. mjesto od svih saveznih država.[22] Gas se uglavnom proizvodi za potrebe industrijskog i komercijalnog grijanja prostora i za domaćinstva.
Sirova nafta: Wyoming je proizveo 53,4 miliona barela sirove nafte u 2007. godini. Država je pozicionirana na 5. mjestu od svih saveznih država po proizvodnji nafte u 2007. godini.[22]
Za razliku od većine drugih saveznih država, Wyoming ne ubireporez na dohodak od pravnih i fizičkih lica. U Wyomingu postoji državni porez na promet u visini od 4%. Svi okruzi imaju mogućnost da dodatno uvedu ubiranje poreza od 1% za opće prihode i 1% poreza za specifične namjene, ako to odobre biračko tijelo. Hrana za ljudsku ishranu nije subjekt oporezivanja poreza na promet.[23] Također, postoje okružni porezi koji iznose od 2 do 5%. Država prikuplja i porez na uvoz od 5% na stvari koje su kupljene negdje drugo i dopremljene u Wyoming.
Sviporezi na imovinu se zasnivaju na stvarnoj vrijednosti nekretnine, te državno ministarstvo podržava i daje instrukcije lokalnim vlastima za ravnomjerno vrjednovanje i oporezivanje lokalnih nekretnina. Lične nekretnine, odnosno nekretnine koje se koriste za stanovanje vlasnika su izuzete od oporezivanja. Oprema i alati koji drže za dalju prodaju, oprema za kontrolu zagađenja, gotovina,dionice iobveznice su također izuzeti od oporezivanja.
Transport u WyominguRegistracijske tablice Wyominga iz 1971. godine
Najvećiaerodrom u Wyomingu jeaerodrom Jackson Hole gdje je zaposleno preko 500 osoba.[24] Kroz državu prolaze tri međudržavna autoputa (interstate) i trinaest autoputeva (highways). Pored toga, putna infrastruktura obuhvata državneautoputeve unutar Wyominga.
Interstate 25 ulazi u državu južno od Cheyenne i ide prema sjeveru sijekući Interstate 80 u Cheyenne. Prolazi kroz gradCasper i završava uključivanjem u Interstate 90 u blizinigrada Buffalo.Interstate 80 prelazi preko granice sa Utahom zapadno odEvanstona i ide na istok preko južnog dijela države, prolazi kroz Cheyenne prije nego što uđe u Nebrasku u blizinigrada Pine Bluffs. AutoputInterstate 90 ulazi u Wyoming u bliziniParkmana, sijekući sjeverni dio države. Prolazi krozGillette i ulazi u Južnu Dakotu istočno odSundancea
Ustavom Wyominga uspostavljena su tri nivoa vlasti: izvršna vlast, zakonodavna i sudska vlast.
Zakonodavna vlast se sastoji izZastupničkog doma Wyominga od 60 članova i Senata Wyominga od 30 senatora. Izvršnu vlast čini guverner Wyominga, a uključuje, između ostalih, i državnog sekretara, revizora i ministra finansija. U slučaju ostavke, smrti ili opoziva guvernera, na njegovo mjesto dolazi državni sekretar.
Zbog malog broja stanovnika, Wyoming zastupa samo jedan zastupnik u saveznom Zastupničkom domu SAD, dok pri izborima zapredsjednika SAD, Wyoming daje samo tri glasa u izbornom tijelu. Zbog toga, pojedinačni glasovi glasača iz Wyomingavrijede relativno više od glasova iz saveznih država. Naprimjer, uMontani po popisu iz 2000. godine bilo je 902.195 stanovnika u odnosu na 493.782 stanovnika u Wyomingu, međutim, Montana i Wyoming su imali po tri glasa pri izboru za predsjednika SAD. Wyoming je jedna od 18 saveznih država u kojima država ima potpunimonopol na prometalkoholnih pića.
U pogledu historijskog određenja politike u Wyomingu, moguća je jednostavna klasifikacija. Država je prva među svim saveznim državama dala glasačko pravo ženama te prva savezna država koja je izabrala ženu na mjesto guvernera. Dok su tokom1960tih i1970tih Wyoming u saveznim organima predstavljali ugledni demokrati, tokom 1980tih politika Wyominga postaje sve konzervativnija, čimeRepublikanci počinju dominirati zakonodavnim organima države. Danas, Wyoming u državnom Senatu SAD predstavljaju dva senatoraMike Enzi iJohn Barrasso te jedan predstavnik u Predstavničkom domu SAD, kongresmenkaLiz Cheney. Sve troje su Republikanci. Wyoming nije glasao za demokratskog kandidata na predsjedničkim izborima u SAD od 1964. godine, a samo pet puta od osnivanja savezne države. Danas samo u okruzimaTeton iAlbany demokrati imaju relativno veliku podršku. Na predsjedničkim izborima 2004. godine,George W. Bush je u Wyomingu ostvario drugu najvišu pobjedu za Republikance sa gotovo 69%. Bivši Potpredsjednik SADDick Cheney je stanovnik Wyominga, a predstavljao je državu u Kongresu od 1979. do 1989. godine.
Ni na državnom nivou Wyominga, Republikanci nisu ništa manje dominantni. Drže većinu u Senatu Wyominga neprekidno od 1936. godine, a u Predstavničkom domu Wyominga od 1964. godine. Međutim, demokrati su držali poziciju guvernera u cijeloj historiji savezne države osim tokom osam godina između 1975. i 2011. godine. Interesantno je da je demokratska kandidatkinjaNellie Tayloe Ross bila prva žena u historiji SAD koja je izabrana za guvernerku neke savezne države. Bila je na toj poziciji od 1925. do 1927. godine nakon što je pobijedila na posebnim izborima nakon što je njen muž, u to vrijeme guverner, iznenada umro.[26]
Registracijske automobila u Wyomingu sadrže broj na lijevoj strani koji označava okrug u kojem je vozilo registrirano. Brojevi okruga na registracijskim tablicama vozila su sljedeći:
Javnim obrazovanjem upravlja državni ministar za javne instrukcije, kao izabrani funkcioner. Politike obrazovanja donosi državni Odbor za obrazovanje, kojeg čini devet članova postavljenih od strane guvernera. Ustav zabranjuje da država određuje nastavni plan i program te da odabire udžbenike; te nadležnosti imaju odbori u lokalnim školama.Vajominška škola za gluhe je bila jedina državna škola koja je bila posvećena obrazovanju gluhih studenata i studenata sa problemima sa sluhom, ali je zatvorena na ljeto 2000. godine.
Wyoming ima samo jednu javnu visokoškolsku ustanovu,Univerzitet Wyominga u graduLaramie, na kojem obrazovanje traje četiri godine. Pored toga, postoji sedam visokih škola u kojima obrazovanje traje dvije godine, a nalaze se širom savezne države.
Prije stupanja na snagu novog zakona iz 2006. godine, u Wyomingu su postojale nelicencirane školske institucije, koje su dodjeljivale diplome koje nisu bile valjane.[28] Zakon iz 2006. godine je nametnuo da nelicencirane škole načine izbor među tri mogućnosti: da se isele iz Wyominga, da se zatvore ili da podnesu zahtjev za licencu. Državni ured Oregona za autorizaciju diploma predviđa da će problem nelegalnih diploma u Wyomingu biti riješen za nekoliko godina.[29]
^Sodaro Craig; Adams, Randy (1996).Frontier Spirit: The Story of Wyoming. Johnson Books. str. 136–139.ISBN1-55566-163-7.CS1 održavanje: više imena: authors list (link)
