 | Ovom članku potrebna je jezička standardizacija, preuređivanje ili reorganizacija.Pogledajte kako poboljšatičlanak, kliknite na linkuredi i doradite članak vodeći računa ojezičkim istilskim standardima Wikipedije. Ako niste sigurni kako bi članak trebao izgledati, pogledajte neke oddobrih članaka. |
 | Ovaj članak nije preveden ili je djelimično preveden. Ako smatrate da ste ga sposobni prevesti, kliknite na "Uredi" i prevedite ga vodeći računa o enciklopedijskom stilu pisanja ipravopisubosanskog jezika. |
| Kameno doba |
|---|
| ↓Bronzano doba |
Vučedolska kultura pripadaeneolitu (bakarnom dobu). Nazvana je po lokalitetuVučedolu (5 km istočno odVukovara), gdje je otkriveno veliko naselje. Još se naziva i slavonska kultura i Zok-kultura (prema nalazištuZok uMađarskoj).
Rasprostranjena je na područjuSrijema, istočne i posavskeSlavonije te okolineBjelovara. Isto tako je rasprostranjena i uAustriji, Mađarskoj, južnojSlovačkoj iRumuniji.
Po prvobitnoj hronologiji bila je datirana u vrijeme od 2150. do 1800. g. pne (Stojan Dimitrijević). Nakon radiokarbonskih ispitivanje trajanje kulture pomaknuto je u period od oko 3000. do oko 2400. g. pne. (Aleksandar Durman). Predhodila joj jeKostolačka kultura, takođe eneolitska kultura.[1]
Dijeli se na tri faze, a smatra se da je nastala u slavonsko-srijemskom prostoru pod uticajemLenđelsko-sopotske ikostolačke kulture. U srednjoj fazi se proširila naBaranju iBanat, a u posljednjoj fazi se proširila na zapad, te je došlo do raspada na manje tipove.
Nosioci vučedolske kulture prodrli su i u Bosnu dolinomVrbasa. Brojna su nalazišta, prvenstveno u dolini rijekeSane. Na području Hercegovine otkriveno je do četrnaest eneolitskih lokaliteta, a naročito važni jesuVarvara na vreluRame, teRavlića pećina. Na osnovu arheoloških nalaza sa ovih lokaliteta utvrđena je genetska povezanost sa vučedolskom kulturom, ali se može govoriti i o podtipovimaVučedolske kulture u Bosni i Hercegovini.[2]
Vučedolska kultura bila je napredna civilizacija, koja sa svojom sofisticiranom kulturom, poimanjem svijeta i autentičnim kosmogenijem, predstavlja svojevrsno civilizacijsko dešavanje, koje se može predstaviti kao evropski pandan razvijenim civilizacijama. Ako bi se vučedolska kultura uporedila s drugim kulturama, onda bi se mogla smjestiti u period kao i ostale kulture iz perioda 3000–2400. pr. n. e., tj. sumerski period uMesopotamiji, u kojoj su se već pojavili gradovi i klinasto pismo, ili staro carstvo uEgiptu, gdje je došlo do stvaranja države i hijeroglifskog pisma[3].
Ona je dio etnogeneze budućih plemenskih zajednica na prostoru Bosne i Hercegovine.
Naselja vučedolske kulture se nalaze uglavnom na uzvisinama, obično uz rijeke (Vučedol,Vinkovci) imočvarno područje. Oblik vučedolske kuće je pravougaoni s predvorjem i središnjim ognjištem, napravljena s drvenim stubovima,pleterom i premazom odgline (Vučedol).
Grobova nije mnogo pronađeno, a pokojnici su pokapani ili unutar kuće ili ispred s ličnim predmetima. Bilo je isojeničkih naselja, međutim takva naselja su bila uglavnom privremena jer nisu bila pogodna za život, a negdje se čak stanovalo i u pećinama. Izradaoružja i oruđa bila je odkamena ikostiju, a već je bilo poznato i lijevanje bakrenih predmeta, kao što su kalup i sjekirica iz Vučedola.
Vučedolska kultura koristi prvi puta višedjelne kalupe za lijevanje metala. U tim kalupima se ne može lijevati više puta, ali može se izraditi serija identičnih glinenih kalupa. Time se postigla masovna, odnosno serijska proizvodnja, potvrđena nađenim ostavama s 50 metalnih predmeta.
Na lokalitetima vučedolske kulture nađeno je i finokeramičko posuđe crne boje (amfore, vrčevi, šoljice, trouglaste boce i nekoliko posuda neobičnog oblika), sa raznim pravilno organizovanim, urezanim ukrasima ispunjenim bijelom bojom – inkrustacijom. Ukrasi su uglavnom pravolinijski, a ima i krivuljnih (rozeta). Najbolji primjer ukrašavanja suVučedolska golubica i idoli izLjubljanskog barja.
Najzastupljeniji tip keramičkih predmeta vučedolske kulture bila je terina, posuda s konveksno izvedenim donjim dijelom bikoničnim prijelomom, odvojenim od gornjega, konkavnoga dijela.
Važnu ulogu u životu pripadnika Vučedolske kulture, je imao kult poštovanja kovačabakra. Njegova kuća je redovno bila smještena u sredini naselja, a vjerovalo se da ima posebne moći, jer može iz zemlje izvaditi prašinu i od toga napraviti različite oblike. Vjerovalo se da imaju i mogućnost uticaja na prolazak vremena, i da su utjecali nagodišnja doba.
U nekoliko slučajeva uz pokojnika su pronađene terine s motivom Oriona, pa se zaključuje da su ostavljene kao dio zagrobnog rituala. Orion je, simbol Zime, koja označava kraj godine ili kraj životnog ciklusa. U vučedolskoj kulturi,Orion je gotovo ravnopravan Suncu.
Nalazi simbola golubice, dvojne sjekire i konsekrativnih rogova pronađeni su u prostoriji dužine 1,8 m i visine 1,9 m, sa podom pokrivenim pepelom (45 cm pepela), ukopanom u zemlju, u koju se ulazilo stepeništem, okarakterisani su kao religiozni simboli. Oblik i veličina ovih prostorija, kao i nađeni materijal, upućuju na to da se radi o kultnim mjestima za ritualno prinošenje žrtve.
Kultura je praktikovala i ljudske žrtve. U jednoj grobnici pronađena su tijela koja su žrtvovana najvjerovatnije zbog kultnog prolaskaMarsa iVenere, koji su bili najvažniji planeti te su imali svoje poštovaoce, kroz Plejade, što nam govori da su Vučedolani promatralinebo i bili upoznati sa promjenama na njemu. Pronađena su i tijela koja su na svojim glavama imala blaga udubljenja, za koja se pretpostavlja da su nastala ritualnim izlijevanjem tekućeg bakra na glavu žrtve.
Vučedolska golubica je najpoznatija keramička posuda sarheoloških iskopina naVučedolu. Modelirana u obliku golubice, postala je jedan od najprepoznatljivijih simbola gradaVukovara, u čijoj se blizini Vučedol nalazi. Imala je kultnu namjenu kao kadionica. Tamne je boje, ukrašena bijelom inkrustacijom (mašnice, ogrlica, niz valovitih i cik-cak linija na krilima) u urezanom ukrasu i ornamentu nastalom žigosanim ubadanjem. Iako je prozvanagolubica, arheolozi smatraju da se zapravo radi o pticijarebici.
U bliziniVinkovaca 1978. god. otkrivena je obojana keramička zdjela za koju se vjeruje da predstavlja najstarijikalendar. Na loncu su oslikane četiri vodoravne trake, a svaka je podijelenja na 12 polja, koji bi trebali predstavljati sedmice, a svaki drugi je prazan. U punim kvadratima su slike zviježđa koji se pojavljuju u određenom periodu, tako se npr. u prvom redu pojavljujeSunce te taj pojas predstavljaproljeće. Ovaj vrijedan nalaz nam kazuje da su pripadnici Vučedolske kulture posmatrali nebo, bilježili promjene te na taj način određivali prolaz vremena.
U samom Vučedolu živjelo je oko 2000 i 3000 stanovnika, pa je to bio jedan od najvažnijih centara tog vremena. Ljudi ove kulture u Vučedolu bavili su sestočarstvom, vjerovatno najstarijim uzgojemgoveda na svijetu, te je u prehrani govedina činila 85%, dok su se na području Vinkovaca, zbog prisutnosti šuma, bavili lovom i hranili su se pretežnojelenima (oko 75% hrane u prehrani bilo je jelenje meso). Nađeni su u Vučedolu i ostacipastrmke, koje uDunavu nije bilo, te su je nabavljali iz drugih krajeva. Ovo je prva kultura koja koristi tanjire za posluživanje hrane samo jedne osobe, dok su se dotada koristile zajedničke posude za hranu.
Vučedolska kultura završava oko 2500. p. n. e., a u samom Vučedolu oko 2400. p. n. e. Uzvinkovačku kulturu u unutrašnjosti tecetinsku u primorju, jedna od najznačajnijih kulturametalnog doba na prostoru Hrvatske.
| Jamna | Ruske stepe | 3300 pne | 2600 pne | |
| Vrpčasta keramika | Evropa | 2900 pne | 2350 pne | |
| Baden | Srednja Evropa | 3600 | 2800 | |
| Amfore | Evropa | 3400 pne | 2800 pne | |
| Kostolac | Podunavlje, Balkan | 3250 | 3000 | |
| Vučedol[4] | Podunavlje, Balkan | 3000 | 2400 | |
| Zvonasti pehari | Širom Evrope | 2800 | 1800 |
