Ovaj članak ili neki od njegovih odlomaka nije dovoljno potkrijepljenizvorima (literatura, veb-sajtovi ili drugi izvori). Ako se pravilno ne potkrijepepouzdanim izvorima, sporne rečenice i navodi mogli bi biti izbrisani. Pomozite Wikipediji tako što ćete navesti validne izvore putemreferenci te nakon toga možete ukloniti ovaj šablon.
Rimsko carstvo (latinski: Imperium Romanum,grčki: Βασιλεία τῶν Ῥωμαίων) označava period državnog uređenjaantičkog Rima nakonRimske republike. Rimsko carstvo je upravljalo svim heleniziranim državamaSredozemlja i keltskim područjemsrednje Evrope. Tokom ovog perioda gradRim je proširen i postao je najveći grad na svijetu (period između 100. p.n.e. i 400. godine) da bi Konstantinopolj preuzeo tu ulogu oko 500. godine.[1][2]Rimska republika je bila teško destabilizovana u serijigrađanski ratova i političkih sukoba. Iz tih sukoba kao pobjednik izlaziJulije Cezar koji se imenujediktatorom. Nakon atentata na Julija Cezara 44. godine p.n.e. građanski rat i pogubljenja su nastavljena, što je kulminiralo pobjedomOktavijana, Cezarovog usvojenog sina, nadMarkom Antonijem iKleopatrom ubici kod Akcija 31. godine p.n.e. i aneksijeEgipta. Nakon toga, Rimski senat mu daje svu moć i novu titulu August, obilježavajući krajRimske republike.
Rimsko carstvo je trajalo skoro 1.500 godina, uključujući i oko 500 godina ere republike. U prva dva stoljeća postojanja, carstvo je bilo politički stabilno i prosperitetno u periodu poznatom kao "Rimski mir". Poslije Oktavijanove pobjede, veličina carstva se dramatično povećala. Nakon atentata naKaligulu 41. godine, Senat je razmatrao vraćanje republike, ali jepretorijanska garda proglasilaKlaudija za rimskog cara. Za vrijeme Klaudija, carstvo je započelo osvajanjeBritanije. Nakon samoubistva Klaudijevog nasljednikaNerona 68. godine, carstvo je ušlo uperiod kratkih građanskih ratova ipobune u Judeji, tokom kojeg su se četiri generala borila za titulu cara.Vespazijan je izašao kao pobjednik 69. godine uspostavljajućidinastiju Flavijevaca. Njega je naslijedio sinTit koji je otvorioKoloseum nakonerupcije Vezuva. Njegovu kratku vladavinu je nastavio njegov bratDomicijan koji je ubijen. Senat tada postavlja prvog odpet dobrih careva. Carstvo je dostiglo svoj vrhunac za vrijeme caraTrajana, drugog u liniji dobrih careva.
Period problema i opadanja moći je započeo za vrijeme caraKomoda. Atentat na cara Komoda 192. godine završio je vladavinupet dobrih careva. Naslijedio ga jeSeptimije Sever čije je ubistvo dovelo do krize tokom 3. stoljeća u kojem je 26 ljudi proglašeno za cara. Kako bi poboljšao situaciju.Dioklecijan uvoditetrarhiju koja je bila neuspješna što dovodi do građanskog rata. Rat se završava pobjedomKonstantina I koji je porazio svoje rivale i postao jedini vladar Rimskog carstva. Konstantin osniva novi gradKonstantinopolj. On postaje glavni grad Rimskog carstva sve do njenog raspada. Konstantin usvajakršćanstvo koje kasnije postaje službena religija carstva. Ovaj istočni dio carstva (kasnije poznat kaoBizantijsko carstvo) postaje jedna od vodećih sila na svijetu pored rivalskogSasanidskog carstva. Nakon smrtiTeodozija I, posljednjeg cara ujedinjenog carstva, carstvo se raspada zbog zloupotrebe vlasti, građanskih ratova, barbarske migracije i invazije, vojne reforme i ekonomske depresije.Uništenje Rima od Vizigota iVandala je ubrzalo propadanje Zapadnog Rimskog carstva, dok se ubistvo caraRomula Augusta 476. godine prihvaća kao kraj carstva na zapadu. Istočno rimsko carstvo je trajalo još hiljadu godina, dok ga nisuosvojili Osmanlije 1453. godine.
Rimsko carstvo je bila najmoćnija ekonomska, kulturna, politička i vojna snaga u svijetu toga vremena. To je bilo najveće carstvo tokomantičkog perioda i jedno od najvećih carstava u svjetskoj historiji. Na svom vrhuncu za vrijeme caraTrajana, prostiralo se na 5 miliona kvadratnih kilometara u kojem je živilo između 50 i 90 miliona ljudi što je u to vrijeme iznosilo oko 20% ukupne svjetske populacije.[3][4] Na dugovječnost i ogromnu razmjeru carstva uticao je latinski i grčki jezik, kultura, religija, izumi, arhitektura, filozofija i pravo. Tokomsrednjeg vijeka, bilo je pokušaja da se uspostave nasljednici Rimskog carstva, kao što jeFranačko carstvo iSveto rimsko carstvo. Zahvaljujući teritorijalnoj ekspanzijiŠpanskog,Francuskog,Portugalskog,Holandskog,Italijanskog,Ruskog,Njemačkog,Britanskog iBelgijskog carstva, grčko-rimska kultura se proširila na globalnom nivou igrajući značajnu ulogu u razvoju modernog svijeta.
Rim je započeo širenje nakon osnivanjaRepublike u 6. stoljeću p.n.e., ali se nije mogao proširiti izvanApeninskog poluostrva sve do 3. stoljeća p.n.e. Rimska republika nije bila nacija-država u modernom smislu, jer su postojali gradovi koji su vladali samostalno (sa različitim stepenom nezavisnosti odRimskog senata) i pokrajine pod upravom vojnih zapovjednika. Zbog raznih razloga u 1. stoljeću p.n.e. dolazi do političkih i vojnih previranja, koje je dovelo do stvaranja Rimskog carstva.
Od 2. stoljeća p.n.e. Rim doživljava seriju unutrašnjih sukoba, zavjera i građanskih ratova dok znatno proširuje svoju moć izvan Italije. Na kraju ovog perioda, Julije Cezar se proglašavadiktatorom ali ga ubijaju 44. godine p.n.e. Njegove ubice bježe iz Rima ali ih ubijaju Marko Antonije i Cezarov usvojeni sin Oktavijan ubici kod Filipa 42. godine p.n.e. Podjela carstva izmeđuMarka Antonija iOktavijana nije dugo trajala i Oktavijanove snage pobjeđuju Marka Antonija iKleopatru ubici kod Akcija 31. godine p.n.e. Senat i narod Rima su 27. godine p.n.e. Oktavijanu dali ime August i proglasili ga carem, čime počinjePrincipat (prva epoha Rimske imperijalne historije). Njegova vladavina je završila stoljeće građanskih ratova i započela razdoblje mira i prosperiteta. Tokom svoje vladavine donio je novi ustavni poredak, tako da je nakon njegove smrtiTiberije prihvaćen za novog cara. Tokom narednih 200 godina započelo je razdoblje koje se tradicionalno naziva "Rimski mir". U tom periodu, kohezija carstva je donijela period društvene stabilnosti i ekonomskog prosperiteta koji Rim nikada ranije nije imao a pobune u provincijama su bile rijetke.
Za vrijeme vladavine caraKarakale,rimsko građansko pravo 212. godine dobijaju svi slobodni stanovnici carstva. Uprkos tom gestu univerzalnosti, ovaj period je bio buran - vladavina cara je završila njegovim ubistvom, a Rimsko carstvo je zahvaćenoKrizom trećeg vijeka. Ova kriza se ponekad posmatra kao prelazak izklasične antike ukasnu antiku. CarAurelijan (270. - 275.) je stabilizirao carstvo, a carDioklecijan je potpuno obnovio carstvo i postao prvi rimski car koji se oslovljavao kao "Gospodar" (domine). To je označilo krajprincipata i početakdominata. Za vrijeme Dioklecijanove vladavine se desioprogon kršćana.Apsolutna monarhija koja je počela za vrijeme Dioklecijana je izdržala sve do padaIstočnog rimskog carstva 1453. godine.
Dioklecijan je podijelio Rimsko carstvo na četiri regije u kojoj su vladali ko-carevi -Tetrarhija. Vidjevši da ova ideja opterećuje Rim, on je abdicirao zajedno sa svojim ko-carem, a tetrarhija je ubrzo propala. CarKonstantin ponovo ujedinjuje carstvo, postajeprvi hrišćanski car i osnivaKonstantinopolj kao novi glavni grad Istočnog rimskog carstva. TokomKonstantinove iValentinijanove dinastije carstvo je bilo podijeljeno na istočni i zapadni dio sa dvojnim centrima moći (Konstantinopolj i Rim). CarJulijan je pokušao da povratiklasičnu rimsku ihelenističku religiju, i samo je nakratko prekinuo niz hrišćanskih careva. Nakon smrti caraTeodozija, posljednjeg cara istočnog i zapadnog dijela carstva, 395. godine carstvo se dijeli naIstočno iZapadno rimsko carstvo.
Istočno rimsko carstvo (poznato kaoBizantijsko carstvo) je imalo drugačiju sudbinu. Preživjelo je skoro hiljadu godina nakonpada Zapadnog rimskog carstva i postalo najstabilnije hrišćansko carstvo u srednjem vijeku. Tokom 6. stoljeća, carJustinijan I je nakratko osvojiosjevernu Afriku iApeninsko poluostrvo, ali nakon Justinijanove smrti Bizantijsko carstvo gubi Apeninsko poluostrvo iSiciliju. Na istoku, Bizantijsko carstvo je bilo ugroženo od islamske ekspanzije čiji su sljedbenici brzo osvajali teritorijeSirije,Armenije iEgipta tokomArapsko-bizantijskih ratova. Arapi su predstavljali direktnu pretnju i za sam grad Konstantinopolj. U narednom stoljeću, Arapi su osvojilijužnu Italiju i Siciliju, a slavenska plemena su prodrla na Balkansko poluostrvo.
Rimljani su, međutim, uspjeli da zaustave dalju islamsku ekspanziju tokom 8. i početkom 9. stoljeća. Istočno rimsko carstvo je 1000. godine bilo na svom vrhuncu;Basileus II je ponovo osvojio Bugarsku i Armeniju, a kultura i trgovina je cvjetala. Međutim, ubrzo nakon toga ekspanzija je naglo zaustavljena 1071. godine porazom ubici kod Mancikerta. Nakon poraza, carstvo je započelo dugi period opadanja moći. Nakon dvije decenije unutrašnjih sukoba i osmanlijske invazije carAleksej I Komnenus je zatražio pomoć od zapadnih evropskih vladara 1095. godine.
Nakon propastiGrčke, nahistorijsku scenu stupa jedan značajan vojskovođaAleksandar Makedonski, koji je bio učenikAristotelov, te koji će kroz vojne pohode pokoriti značajan dioAzije iAfrike te na taj način stvoritiMakedonsko carstvo. Aleksandar je bio strastveni zaljubljenik u grčkukulturu ifilozofiju, te je nastojao da tu kulturu učini planetarnom, da je poveže na jedandijalektički način, sa drugim kulturama icivilizacijama. On nije kroz osvajanja negirao tradiciju i kulturu drugih civilizacija, nego je pravio jedan dijalektički, stvaralački spoj tih kultura sa kulturom i duhovošćuGrka. To dijalektičko spajanje sa drugim kulturama i civilizacijama u historiji se definira kaohelenizam.
Ovdje je na djelu bio jedan stvaralački i historijski odnos. Pošto su grci razvili RACIO, do krajnjih konsekvenci bila je na dijelu liberalna racionalizacija svijeta, života, u interkontinentalnim razmjerima. Nakon propasti Makedonskog carstva, misiju helenizma su preuzelirimljani, i oni su u ovoj sferi sa historijskog aspekta naši savremenici. Rimska imperija je stvorila, i po tome su originanlni, novu misao o pravu države irimskog privatnog prava koje će postati fundamentom savremenog građanskog prava.
Rimljani su također do krajnjih granica razvili stoičku filozofiju koja ima svoje rodno tlo u socijalnoj zbilji Rimskog carstva. U Rimskom carstvu su se konstantno javljali ustanci robova, plebejaca, poniženih i potlačenih. Ali, rimska država je bila itekako bila racionalno organizovana i ovi ustanci su završavani vlastitim neuspjehom. Tako da se egzistencijalni izlaz uniženih nije mogao vidjeti u realnoj socijalnoj zbilji, te se čovjek okreće unutrašnjoj kontemplaciji, dakle promišljenosti svog vlastitog bića. Unutar sebe negirajući socijalnu zbilju, čovjek nastoji da pronađe mir, harmoniju jedinstvo duše i tijela, a to je upravo i temelj učenjastoičke filozofije.
Rimljani su svojim pohodima upoznali druge kulture i narode, te su njihove vojskovođe u svojim dnevnicima opisali običaje, tradiciju, kulturu i način života tih ljudi, naroda. Tako da s pravom možemo reći da su oni kroz te opise stvorili i nove naučne discipline,etnologiju,antropologiju, koje će postati osnovom za kostituciju savremenesociologije. Današnja savremena zapadna kultura je utemeljena na grčkoj kulturi ikršćanskomteološkom pricipu, na teoriji i praksi rimske države i prava i dakako, savremena građanska država je utemeljena na ovim racionalnim priznanjima rimske države i prava.
