Zapadni, evropski dio države je dosta gušće naseljen, sa višim stepenom urbanizacije i u njemu živi oko 77% stanovništva Rusije.Glavni i najveći grad Rusije jeMoskva, jedan od najvećih gradova svijeta dok su veći gradovi:Sankt Peterburg,Novosibirsk,Jekaterinburg,Njižni Novgorod iKazanj.Protežući se preko cjelokupne sjeverne Azije i većeg dijelaIstočne Evrope, Rusija se dijeli najedanaest vremenskih zona i uključuje širok spektar okruženja i oblika reljefa.
Većina površine, stanovništva i industrijske proizvodnje SSSR-a, nekada jedne od dvije svjetskesupersile, otpada na Rusiju. Zbog toga, i po raspadu Sovjetskog saveza, Rusija igra značajnu ulogu na svjetskoj sceni. Ova uloga, iako značajna, još nema ulogu nekadašnjeg SSSR-a.
Ruska ekonomija je prema vrijednosti nominalnogBDP-a rangirana kao 11. najveća na svijetu i 6. po paritetu kupovne moći u 2015. godini.[4] Ruske rezerve mineralnih i energetskih resursa su najveće takve rezerve na svijetu,[5] što je čine jednim od vodećih proizvođača nafte i prirodnog plina na svijetu.[6][7]
NazivRusija potiče od naziva Rus', srednjovjekovne države naseljene uglavnomIstočnim Slavenima. Međutim, naziv se ustalio tek u kasnijem periodu kada se prozvalo po svojim stanovnicima.Русская Земля se u prijevodu na bosanski jezik može nazvati kaoruska zemlja ilizemlja Rusa. Da bi se ova država razlikovala od drugih država koje su proizašle iz nje, u modernoj historiografija označena je kaoKijevska Rusija. Ime Rusi dolazi od stanovnika srednjovjekovnog Rus'a, švedskih trgovaca i ratnika koji su se preselili sa Baltičkog mora i osnovali državu sa centrom uNovgorodu koja je kasnije postala Kijevska Rusija.
Stara latinska verzija naziva Rusija bila je Rutenija i uglavnom se odnosila na zapadne i južne regije Rusa koji su bili u blizini katoličkog dijela Evrope. Sadašnje ime države, Rusija potiče iz bizantijsko-grčke oznake za Rus'.
U antičko doba, Pontijsko-kaspijska stepa ili Ukrajinska stepa bila je poznata i pod nazivomSkitija. Od početka 8. vijeka p.n.e. grčki trgovci su svoju kulturu donijeli u ove krajeve trgujući s gradovima Tanais i Fanagorija. Drevni grčki istraživači, naročitoPitije, tokom svojih istraživanja stigli su čak do područja današnjeKalinjingradske oblasti, na obaliBaltičkog mora. Rimljani su se naselili na zapadnim obalamaKaspijskog jezera, gdje se njihova carstvo širilo prema istoku. Tokom 3. i 4. vijeka, gotsko kraljevstvo Auja egzistiralo je na području današnje južne Rusije sve dok nije pregaženo od straneHuni. Između 3. i 6. vijeka, Bosforsko kraljevstvo koje je naslijedilo grčke kolonije također je preplavljeno nomadskim invazijama koje su vodile ratna plemena, poput Huna ieurazijskih Avara.
Turkijski narodi, poputHazara, zagospodarili su stepama u donjem slivuVolge, područjem između Kaspijskog iCrnog mora i vladali tim krajem sve do 10. vijeka.
Područja na kojima su živjeliIstočni Slaveni prvi su u jedinstvenu državu ujediniliVarjazi, vjerovatno doseljenici izSkandinavije. Prvi zabilježeni varjaški vladar bio jeRjurik, okrunjen oko 860, a njegovi su nasljednici prenijeli prijestolje izNovgoroda na sjeveru današnje Rusije uKijev, danas glavni gradUkrajine. Kijevska Rusija bila je jedna od najvećih država tadašnje Evrope sa privredom baziranoj na trgovini međuSkandinavijom iBizantijskim carstvom. Odlučujućim za kasniju historiju Istočnih Slavena pokazalo se prihvatanjepravoslavlja kao državne religije 988. u doba velikogkneza Vladimira I, koje je za posljedicu imalo snažnu vezu crkve i države i izolaciju odkatoličkog, a kasnije iprotestantskog dijela Evrope.
InvazijaMongola u 12. vijeku dovela je do raspada već oslabljene Kijevske Rusije na veći broj neovisnih kneževstava, među kojima se u 14. vijeku počinje isticatiMoskovsko kneževstvo. Moskva je, oslanjanjući se na svoje dobre odnose s tatarskim osvajačima, započela širenje na okolna područja. Ekspanzija je ubrzana pod velikim kneževimaIvanom III (1462–1505) koji je udvostručio državni teritorij na račun susjednih država i oslobodio Moskvu od Tatara, iIvanom IV Groznim (1547–1584), prvim ruskim vladarem koji se okrunio za cara.
Država je nakon smrti Ivana Groznog potonula u borbu za njegovo naslijeđe koja je trajala sve do1613. kada na vlast dolazi dinastija Romanov. Rusija je doživjela preporod za vladanjaPetra I Velikog (1682–1725), koji je u mladosti putovao po Zapadnoj Evropi i odlučio reformirati Rusiju po zapadnim uzorima. Velike promjene doživjela je državna uprava, obrazovanje, vojska, osnovana je mornarica, a glavni grad je umjesto Moskve postao novoosnovaniSankt Peterburg (1703.) na ušću rijekeNeve uFinski zaliv.
U sljedeća dva vijeka Rusija je nizom ratova proširila svoju teritoriju kolonizirajući, za razliku od zapadnoevropskih država, susjedna područja. Na zapadu je zauzelaFinsku, baltičke zemlje,Poljsku,Bjelorusiju i najveći dio Ukrajine. Na jugu je svoje područje proširila naZakavkazje do sjeverneArmenije, te na najveći dio srednje Azije. Na istoku je ruska kolonizacija doprla do sjevernoameričkeAljaske, koja je 1867. prodana SAD-u. Naročito je širenju državne teritorije pridonijelaKatarina II Velika (1762–96) vještim kombiniranjem diplomatije i ratovanja.
Devetnaesti vijek obilježen je i sve jačim zahtjevima srednje klase za udjelom u vlasti, s povremenim izljevima političkog nasilja: pobunadekabrista 1825, atentat na caraAleksandra II 1881. praćenim valovima državne represije. Nakonrevolucije 1905. Rusija je dobila predstavničko tijelo,Dumu, što je donekle ublažilo političke tenzije.
Položaj Ruske SFR 1922. godine, u momentu formiranja SSSR-a
Loše stanje na ratištu uPrvom svjetskom ratu, prijeteći kolaps privrede i pad popularnosti prisilili su caraNikolaja II na abdikaciju i u februaru 1917. Rusija je postala republika. Vlade kneza Lvova i Aleksandra Kerenskog nisu se uspjele učvrstiti na vlasti pa je iste godine državnim udarom vlast preuzela strankaboljševika – komunista predvođena Vladimirom IljičemLenjinom (Oktobarska revolucija). Uslijedio je četverogodišnji građanski rat u kojem su boljševici uspjeli pobijediti opoziciju. Moskva je 1918. ponovo postala glavni grad, a 1922. sovjetska Rusija postala jeSavez sovjetskih socijalističkih republika (SSSR).
Nakon Lenjinove smrti 1924. vlast je postupno preuzeoJosif Visarionovič Staljin, vladajući do 1953. i koji je pokrenuo ubrzanu industrijalizaciju i nasilnukolektivizaciju poljoprivrede. U drugoj polovini tridesetih godina započeo je i velike čistke u vodstvu komunističke partije, vojske i države u kojima su mnogi u montiranim procesima osuđeni na smrt ili dugogodišnju robiju.
UDrugom svjetskom ratu Sovjetski Savez je dao najveći doprinos pobjedi saveznika s više od 20 miliona poginulih i gotovo potpuno razorenim zapadnim dijelom zemlje. Nakon rata zaoštrio se sukob s vodećom zapadnom demokratijom,SAD-om –Hladni rat. Rastući uticaj SSSR-a i uspjesi na mnogim poljima poput osvajanja svemira i nuklearnog naoružanja skrivali su neuspjehe i zaostajanje sovjetske privrede i rastuće društvene tenzije. Godine 1991. komunistički sistem je propao, a SSSR se raspao na 15 država, među kojim je najveća i najznačajnija upravo Rusija.
Postsovjetska Rusija je nakon nekoliko godina bolne tranzicije i krize koja je dosegnula dno 1998. krenula putem ekonomskog oporavka i ubrzanog rasta potpomognutog visokim cijenama nafte – glavnog ruskog izvoznog proizvoda. Prvog demokratskog predsjednikaBorisa Jeljcina čiji je mandat bio obilježena liberalizmom i porastom kriminala, naročito za vrijeme privatizacije, zamijenio je 1999.Vladimir Putin kojeg ruski građani i inozemni promatrači smatraju efikasnijim, ali i autoritarnijim od svog prethodnika. Od 1994. traje gerilski sukobčečenskih pobunjenika koji se bore za nezavisnost republike i oružanih snaga Ruske Federacije. Veći broj terorističkih napada u Čečeniji i ostatku Rusije dovodi se u vezu s ekstremističkim frakcijama gerilaca.
Rusija se obično dijeli na zapadni evropski (oko 3,5 miliona km2) i istočni azijski dio –Sibir (13,5 miliona km2). Prirodnu granicu ovih dvaju dijelova čini gorjeUral koje se prostire u smjeru sjever-jug u dužini od oko 2000km od Sjevernog ledenog mora do granice sKazahstanom.
Najveći dio evropskog dijela Rusije zauzima Istočnoevropska ravnica, s nizijskim reljefom koji samo ponegdje prelazi u uzvisine (Valdajska i Srednjeruska na zapadu, Privolžje uz srednji tok Volge) čiji vrhovi ne prelaze 200–400m. Kroz ovu niziju protječeVolga (3.688km), privredno i kulturalno najvažnija ruska rijeka. Prevladava kontinentalnaklima koja na krajnjem sjeveru prelazi u polarnu, a u uskom pojasu crnomorskog priobalja u sredozemnu. Od sjevera prema jugu redaju se pojasevi crnogoričnešume, miješane šume, prijelazne šumsko-stepske zone, testepa pokrivena plodnomcrnicom (černozemom). Uz obaleKaspijskog mora zbog jakog isparavanja prisutna je i polupustinja.
Na zapadu Sibira prostire se velikaZapadnosibirska ravnica, kroz koju protječe najduža ruska rijekaOb (s Irtišem 5568km, peta na svijetu). Između rijekaJenisej na zapadu iLene na istoku smještena je Srednjosibirska visoravan s vrhovima do 1700m. Srednjojakutska ravnica, kroz koju protječe Lena, dijeli ovu visoravan od planinskih lanaca istočnog Sibira.
Na jugu i istoku Sibira do obalaTihog okeana prevladava planinski reljef s lancima čiji su vrhovi uglavnom iznad 2000m (Beluha u Altajskom lancu – 4506m,Ključevska sopka, najviši međuvulkanima naKamčatki – 4750m). Ovdje je i najveće i najdublje rusko jezero –Bajkalsko (31.500km2, dubina 1637m, najdublje na svijetu).
U većem dijelu Sibira vlada vrlo oštra kontinentalna klima, koja na sjeveru prelazi u polarnu, a na većim nadmorskim visinama u planinsku. Prevladavaju guste crnogorične šume – tajge, sa zonama oskudne vegetacije – tundrama – i zonama trajnog leda na krajnjem sjeveru. Ruski daleki istok ima monsunsku klimu.
Udaljenost između dvije najudaljenije tačke u Rusiji, mjereno pogeodezijskoj liniji, iznosi približno 8000km. Te dvije tačke su rijekaVisla na zapadu Rusije, koja odvajaGdanjski zaliv od lagune Visle, i najjužnija tačkaKurilskih ostrva. S druge strane, tačke najudaljenije jedna od druge, uzimajući u obzir njihovegeografske dužine također su Visla na zapadu i ostrvoVeliki Diomed na istoku. Teritorija Rusije prostire se kroz 11 vremenskih zona.
Ogromna površina Rusije i odvojenost mnogih područja od mora rezultiraju dominacijom umjereno kontinentalne klime, koja je prisutna u svim dijelovima zemlje, osim u području tundre i ekstremnog jugoistoka. Planine na jugu ometaju dotok toplih zračnih masa saIndijskog okeana, dok ravnica na zapadu i sjeveru države čini zemlju otvorenom za arktičke i atlantske utjecaje.
Veći dio sjevernoevropske Rusije i Sibira ima subarktičnu klimu, sa izuzetno jakim zimama u unutrašnjoj regiji sjeveroistočnog Sibira (uglavnom uRepublici Saha), gdje vlada polarna hladnoća, sa rekordno niskom temperaturom od -71,2°C i umjerenim zimama na drugim mjestima. Pojasom površine duž obale Arktičkog okeana i na ruskim arktičkim ostrvima vlada polarna klima.
Obalni dioKrasnodarskog kraja na Crnom moru, a naročito oko gradaSočija, je pod uticajem vlažne suptropske klime, sa blagim i vlažnim zimama. U mnogim regijama Istočnog Sibira i Dalekog istoka, zima je suha u odnosu na ljeto dok drugi dijelovi države imaju višu količinu padavina tokom sezone.
PremaUstavu Rusije od 12. decembra 1993. godine Rusija je demokratska federalna pravna država sa republikanskim oblikom upravljanja i polupredsjednička republika. Premijer je šef vlade. Ruska Federacija je u osnovi struktuirana kao višestranačka predstavnička demokratija, pri čemu je federalna vlada sastavljena od tri vrste vlasti:
Zakonodavnu vlast čini dvodomnaFederalna skupština. Dvodomna savezna skupština Rusije se sastoji od 450 članovaDržavne dume (donji dom) i 170 članovaSavjeta Federacije (gornji dom). Zakonodavna vlast je zadužena za usvajanje federalnih zakona, odobravanje državnih ugovora i sl. Zastupnike gornjeg doma, Savjeta Federacije, imenuju federalni subjekti (republike, oblasti, krajevi i dr.), a zastupnici donjeg doma,Dume, biraju se u direktnim izborima na mandat od četiri godine mješavinom proporcionalnog i većinskog sistema.
Izvršna vlast. Predsjednik Rusije je vrhovni komandant oružanih snaga, može uložiti veto na proračune prije nego što se isti usvoje. Predsjednik predlaže Dumi sastav vlade kojeg ona potvrđuje natpolovičnom većinom. Ako Duma tri puta odbije potvrditi vladu, predsjednik je može raspustiti i sazvati nove izbore. Vlada se sastoji od premijera i njegovih zamjenika, ministara i odabranih drugih pojedinaca. Osim toga imenuje i druge službenike koji upravljaju i primjenjuju savezne zakone i politike. Bira se direktnim izborima dvokružnim sistemom na četiri godine, a može na položaju provesti najviše dva mandata.
Sudska vlast. Ovu vrstu vlasti u Rusiji čineUstavni sud,Vrhovni sud i niži savezni sudovi, čije sudije imenuje Savjet Federacije po preporuci predsjednika, tumače zakone i mogu poništiti zakone koje smatraju neustavnim.
Federalna skupština Rusije (ruski: Федера́льное Собра́ние), prema Ustavu Ruske Federacije iz 1993. godine, je nacionalno zakonodavno tijelo Ruske Federacije.
Sastoji se od Državne dume, donjeg doma, i Savjeta Federacije koji je gornji dom skupštine. Sjedište oba doma se nalazi u glavnom ruskom gradu Moskvi. Oba doma ukupno broje 620 zastupnika (donji dom 450 i gorni dom 170).Nakon parlamentarnih izbora održanih 2016. godine u Rusiji, trenutnu većinu u donjem domu ima politička strankaJedinstvena Rusija sa 339 zastupnika.Komunistička partija Ruske Federacije ima 42 a nacionalističkaLiberalno-demokratska partija Rusije 40 zastupnika. Aktuelni saziv skupštine uspostavljen je 18. septembra 2016. godine.
U Državnoj dumi postoji 29 komiteta dok je u Savjetu Federacije aktivno 10 komiteta i 3 komisije.
Predsjednik Rusije je šef države, koji se bira direktnim glasanjem na mandat od šest godina. Zakonom je ograničen izbor predsjednika na maksimum dva uzastopna mandata. Kada je predsjednik Ruske Federacije, zbog bilo kojeg razloga, spriječen u obnašanju svoje dužnosti te nadležnosti će biti privremeno delegirane Premijeru Rusije koji postaje vršilac dužnosti predsjednika Rusije.[8] Predsjednik Savjeta Federacije je treća najvažna politička pozicija nakon predsjednika i premijera. U slučaju da je i premijer spriječen da vrši dužnosti predsjednika Rusije onda ulogušefa države preuzima upravo Predsjednik Savjeta Federacije.[9][10]Prema aktuelnom Ustavu Rusije iz 1993. godine, Predsjednik nije dio Vlade Rusije (kao što je to bio slučaj dotada)[11] i nema upravu nad trodjelnom raspodjelom vlasti, nego izvršava svoje obaveze po neutralnom sistemuPouvoir neutre, te osigurava djelovanje institucija vlasti i njihovo djelovanje. S obzirom napolupredsjednički oblik vladavine, Predsjednik ima različite ovlasti. Glavni oblik vladavine su predsjednički dekreti, kojima se pravnim djelovanjem osigurava sprovođenje dekreta. Predsjednik određuje osnovne pravce vanjske politike i može potpisivati međunarodne ugovore. Ujedno je i vrhovni komandantoružanih snaga Rusije, te imenuje i smjenjuje vrhovnu komandu oružanih snaga.
Trenutni predsjednik jeVladimir Putin, izabran naPredsjedničkim izborima u Rusiji održanim 18. marta 2018. godine osvojivši 56.411.688 glasova, što predstavlja 76,69% od ukupno broja glasača koji su izašli na izbore.
Moskovska proslava 70 godina od pobjede nad fašizmom uz slogan u prvom planuBesmrtna regimenta (rus:Бессмертный полк) u spomen na poginule u 2. svjetskom ratu
Osim toga, sastavu ruskih oružanih snage pripadaju i još neki nezavisni vidovi oružanih snaga, a to su:
Strateške raketne trupe,
Vazdušno-kosmičke odbrambene snage i
Zračnodesantne snage
Prema podacima za 2017. godinu oružane snage Rusije su brojale oko 1 milion aktivnih pripadnika i prema tome svrstavaju se na 5. mjesto u svijetu.[12] Osim toga, oružane snage broje i oko 2,5 miliona pripadnika u rezervi iako se aktivno brojno stanje procjenjuje na oko 20 miliona pripadnika.[13] Služenje vojnog roka je obavezno sa sve muškarce životne dobi između 18 i 27 godina i traje jednu godinu.
Ruske oružane snage posjeduju najveću količinu oružja za masovno uništenje na svijetu, drugu po brojnosti flotu nuklearnih podmornica i uz SAD jedini posjeduju modernu stratešku avijaciju.[14][15] Osim toga, posjeduju najbrojnije tenkovske snage dok su ruska mornarica i zračne snage među najbrojnijima na svijetu.
Prema važećemUstavu, Rusija se sastoji od 85federalnih subjekata,[16] uključujući i spornu Republiku Krim i savezni grad Sevastopolj.[17] Od 1993. godine, kada je usvojen Ustav, uvršteno je osamdeset devet federalnih subjekata s tim da je bilo slučajeva da su se federalne jedinice i spajale. USavjetu Federacije svi federalni subjekti su ravnomjerno zastupljeni sa po dva delegata.[18] Međutim federalni subjekti se iz ostalog razlikuju i po stepenu autonomije koji uživaju.
Federalni subjekti Rusije su sljedeći:
Oblasti, najčešća vrsta federalnog subjekta Rusije. Trenutno je 46 takvih administrativnih jedinica. Oblasti imaju vlastito izabranog guvernera i zakonodavstvo.
Republike, nominalne autonomne jedinice koje se od ostalih federalnih subjekata razlikuju po tome što imaju pravo na vlastiti Ustav i izbor službenog jezika, uz službeni ruski. Osim toga, Republike direktno biraju Predsjednika Republike i pretpostavlja se da su Republike administrativne jedinice u kojima većinu imaju neke od etničkih manjina Rusije. Trenutno je 22 republike.
Krajevi predstavljaju administrativne jedinice Rusije i u pogledu prava identični su oblastima ali uz razliku što predstavljaju historijsku kategoriju jer su se ovim terminom tokom historije označavale granične oblasti. 9 je takvih krajeva u Rusiji.
Autonomni okruzi su prvobitno bili autonomni entiteti unutar oblasti ili krajeva, formirani za etničke manjine koje su ih naseljavali. Status autonomnih okruga je tokom 1990tih bio izjednačen sa nivoom federalnih subjekata. Trenutno ih je 4 i sa izuzetkomČukotskog okruga, svi ostali autonomni okruzi su potčinjeni kraju ili oblasti čiji su sastavni dio.
Autonomna oblasta je administrativna jedinica koja je tokom historije bila podređena nekom od krajeva. Svim takvim administrativnim jedinicama, izuzevJevrejske autonomne oblasti, status je 1990. godine promijenjen u status republike.
Petnaest godina nakon propasti komunizma ruska ekonomija se približila ekonomiji srednje razvijenih zemalja slobodnog tržišta. Danas ona ima relativno nisku stopu rasta BDP-a (u 2017: 1,4% godišnje)[19] i prosječnuinflaciju od oko 5,38% (stanje: 2016).[20] Ipak, i danas su u Rusiji uočljivi ostaci starog, komunističkog sistema.
Na današnju sliku ekonomije je uticala i brzaprivatizacija nekih unosnijih državnih poduzeća početkom devedesetih. Njih je preuzela nekolicina poduzetnika povezana s tadašnjom političkom elitom (oligarsi). U posljednje vrijeme neki su oligarsi bili prisiljeni odreći se kontrole nad svojim preduzećima, a neki su i zatvoreni ili su emigrirali. Veliki koncerni i dalje dominiraju ruskim privrednim krajolikom, a država najavljuje mjere za poticanje malog i srednjeg poduzetništva.
Danas se ruska ekonomija uglavnom zasniva na dvama stubovima: izvozu energenata (nafte izemnog plina) i sirovina te rastućoj domaćoj potrošnji. Tradicionalna sovjetskametalurgija i s njom povezana proizvodnja mašina, automobila i aviona preživljavaju zahvaljujući visokim carinama koje sprječavaju uvoz jeftinijih i kvalitetnijih inozemnih proizvoda. Mnoge tvornice preorijentirale su se na saradnju sa zapadnim kompanijama i licenčnu proizvodnju stranih proizvoda (inomarke).
Propast sovjetskog centralnog planiranja dovela je i do izrazite neravnoteže u razvoju pojedinih regija. Najviše stranih investicija i najbrži privredni rast imaju Moskva i Sankt Peterburg. Razlike u prosječnom dohotku stanovnika prijestolnice i provincija su i do deset puta.
Velike udaljenosti i često surovi klimatski uvjeti uveliko su uticali su na razvoj transportne infrastrukture u Rusiji. U prevozu roba, a i putnika još uvijek dominantnu ulogu imaželjeznica. Željeznička mreža ima oko 85.500km pruga u javnoj upotrebi,[21] od čega je 43.400km elektrificirano, te oko 63.000km industrijskih pruga. Udio željeznice u ukupnom prevozu robe je 83,2%, a putnika 40,9%. U Rusiji se nalazi i najduža svjetska željeznička pruga, 9.289km dugaTranssibirska pruga koja povezuje Moskvu iVladivostok na obalamaTihog okeana.
Iako je cestovna infrastruktura u prilično lošem stanju, bez savremenih autoputeva,cestovni prevoz je u usponu.Automobil je danas u Rusiji sve manje statusni simbol, osobito u velikim gradovima što dovodi do velikih gužvi i jedne od najvećih stopa smrtnosti u cestovnim prometnim nesrećama u Evropi.
Zračni prevoz je u stalnom porastu pa ima dominantnu ulogu u putničkom prevozu na relacijama većim od 1.500km. Najveće zrakoplovne tvrtke suAeroflot (5,8 mil. putnika u 2003), zatim Sibir (Novosibirsk i moskovsko Domodjedovo, 3,4 mil.), Pulkovo (Sankt Peterburg) i KrasAir (Krasnojarsk).
Ruska dostignuća u oblasti svemirskih tehnologija i istraživanja svemira vuku korijene još odKonstantina Čiolkovskog, oca teorijskeastronautike. Njegovi pisani radovi bili su nadahnuće za vodeće sovjetske raketne inženjere poputSergeja Koroljova,Valentina Gluška i mnogih drugih koji su doprinijeli uspjehu sovjetskog svemirskog programa u ranim fazamaSvemirske trke i poslije.
Nakon raspada Sovjetskog Saveza, neki programi za istraživanje svemira koji su bili finansirani od strane vlade, uključujućiBuranov program za svemirski prijevoz su bili otkazani ili odloženi, a povećano je učešće ruske svemirske industrije u komercijalnim aktivnostima i međunarodnoj saradnji. Danas je Rusija najveći satelitski lanser. Nakon što je programSjedinjenih Američkih Država počeo sa radom 2011. godine,rakete Sojuz postale su jedini vid prijevoza za astronaute naMeđunarodnoj svemirskoj stanici.
Prema popisu stanovništva iz 2010. godine većinu stanovništva su činili etničkiRusi sa oko 81% od ukupne populacije države.[22] Ruska Federacija je također dom nekoliko značajnih manjina. U Rusiji živi oko 160 različitih etničkih grupa i autohtonih naroda.[23]Iako je stanovništvo Rusije relativno brojno, gustina naseljenosti njene teritorije je niska zbog činjenica da je Rusija najveća država na svijetu. Najgušće je naseljen evropski dio Rusije, područja oko planineUral i jugozapadSibira. Oko 73% stanovništva živi u urbanim sredinama dok je preostalih 27% stanovništva ruralno.[24] Prema istom popisu, u Rusiji je živjelo 142.856.536. stanovnika.[25]
Gledano historijski, najveću populaciju stanovništva Rusija je imala 1991. godine, neposredno prije raspada Sovjetskog Saveza i taj broj je iznosio 148.689.000 stanovnika. Broj stanovnika doživio je brzi pačev od sredine 1990tih da bi se usporio pa i prešao u stanje stagnacije zadnjih godina, uglavnom zbog smanjene stope smrtnosti kao i povećane stope nataliteta i imigracije.
Rusija je 2009. godine zabilježila godišnji rast stanovništva po prvi put u zadnjih 15 godina i taj iznos je iznosio 10.500 stanovnika. U istoj godini, u Rusiju je imigriralo 279.906 migranata od čega njih 93% dolazi iz zemalja Zajednice nezavisnih država. Broj ruskih emigranata je stalno opadao sa 359.000 u 2000. godini na 32.000 u 2009. godini. Također, procenjuje se da u rusiji ima oko 10 miliona ilegalnih imigranata iz bivših sovjetskih država. U Rusiji živi oko 116 miliona etničkih Rusa dok oko 20 miliona etničkih Rusa živi van Rusije u bivšim republikama Sovjetskog saveza, uglavnom u Ukrajini i Kazahstanu.
Prema popisu iz 2010. godine 81% stanovništva su etnički Rusi a 19% drugih naroda od kojih je najviše: 3,7%Tatara, 1,4%Ukrajinaca, 1,1%Baškira 1%Čuvaša dok je 11,8% ostalih i etnički neizjašnjenih. Prema popisu stanovništva, 84,93% ruskog stanovništva pripada evropskim etničkim grupama (slaveni,germani, narodi iz ugro-finske grupe naroda i dr) i manje ih je u odnosu na podatke iz 2002. godine, kada su činili više od 86% stanovništva.
U 2006. godini, u pokušaju da nadoknađuje demografski pad zemlje, ruska vlada počela je pojednostaviti imigracione zakone i pokrenula državni program "za pružanje pomoći dobrovoljnoj imigraciji etničkih Rusa iz bivših sovjetskih republika". [275] U 2009. godini Rusija je doživjela najveću stopu nataliteta od raspada Sovjetskog Saveza [268] [276] U 2012. godini stopa nataliteta se ponovo povećala. Rusija je registrovala 1.896.263 rođenih, što je najveći broj od 1990. godine, pa čak i preko godišnjih rođenja u periodu 1967-1969, sa TFR od oko 1,7, najviše od 1991. godine (Izvor: Tabela vitalnih podataka ispod)
U avgustu 2012. godine, kada je zemlja videla svoj prvi demografski rast od devedesetih, predsednik Putin je izjavio da bi do 2025. godine rusko stanovništvo moglo doći do 146 miliona, uglavnom zbog imigracije [277]
Podaci o vjerskom sastavu su nepouzdani jer se vjera ne ispituje u popisima stanovništva. Samo je manji dio populacije aktivno religiozan, a dominiraju tradicionalne vjerske zajednice:Ruska pravoslavna crkva kojoj pripada slavensko stanovništvo, teislamska zajednica kojoj pripadaju neki narodi turskog porijekla (Tatari, Baškiri i dr.) i većina naroda sjevernog Kavkaza (Čečeni, Inguši i dr.).
Gradskog stanovništva ima 72,4%, seoskog 27,6%. Dobni sastav je sljedeći: 0-19 25,2%, 20-59 56,3%, 60 i više 18,5%.
Glavni i najveći grad Rusije je Moskva, ujedno i jedan od najvećih gradova svijeta. Neki od većih gradova su: Sankt Peterburg, Novosibirsk, Jekaterinburg, Njižni Novgorod, Kazanj,Čeljabinsk,Omsk,Samara,Ufa,Rostov,Krasnojarsk,Perm,Voronjež iVolgograd, koji su svi prema podacima iz 2016. godine milionski gradovi.
Rusija je multietnička država sa preko 160 različitih etničkih grupa i manjina, od naroda čije se brojno stanje mjeri u milionima (Rusini, Tatari) do naroda kojih je nekoliko desetina hiljada pripadnika.
Ruskih 160 etničkih grupa služi se jezicima kojih je u Rusiji preko 100. Prema popisu iz 2002. godine, oko 142,6 miliona ljudi govori ruski, zatim slijedetatarski sa 5,3 miliona iukrajinski sa 1,8 miliona govornika. Ruski je jedini zvanični državni jezik, ali Ustav daje pojedinim republikama pravo uvođenja pored ruskog i drugih službenih jezika na određenoj teritoriji.
Uprkos širokoj raspodjeli, ruski jezik je homogen u čitavoj državi. Najrasprostranjeniji je jezik Evroazije, kao islavenski jezik sa najvećim brojem govornika. Spada uindoevropsku jezičku grupu i jedan je od živihistočoslavenskih jezika, pored bjeloruskog i ukrajinskog.
Trenutno, u Rusiji ne postoje zvanični podaci o religijskoj pripadnosti jer se ti podaci ne prikupljaju tokom popisa a procjene o religijskoj slici u rusiji se zasnivaju samo na istraživanjima. Istraživačka organizacija Sreda je 2012. godine objavila Atlas Atena, s detaljnim popisom religijskih populacija i nacionalnosti u Rusiji, na osnovu sprovedenog istraživanja na velikom broju uzoraka širom Rusije. Prema tim podacima 46,8% stanovnika Rusije se izjasnilo kao krššćani (uključujući 41% pravoslavnih kršćana Ruske pravoslavne crkve, 1,5% pravoslavaca ili članova nekih drugih pravoslavnih crkava, 4,1% ostalih kršćana i manje od 1% katolika i protestanata), 25% duhovnog ali nereligioznog stanovništva, 13% ateista, 6,5% muslimana, 1,2% sljedbenikatradicionalnih religija i 0,5% tibetanskih budista. Međutim, kasnije te godine, Levada centar procijenio je da je 76% stanovnika Rusije kršćani,[26] dok je Fondacija za istraživanje javnog mnjenja u junu 2013. procijenila[27] broj kršćana na 65%. Ovi nalazi su u skladu sa procjenom Pew istraživačkog centra za 2011. godinu gdje se procjenjuje da je 73,6% ruskog stanovništva kršćani.[28]
Najnoviji podaci Pew istraživačkog centra su pokazali da je u 2015. godini u Rusiji živjelo 71% pravoslavaca, 15% stanovništva se izjasnilo nereligioznim (uključujući i ateiste, agnostike i dr.), 10% muslimana i 2% drugih kršćana, dok je 1% pripadalo drugim religijskim uvjerenjima.[29]
Budizam je tradicionalan zastupljen u tri regije Ruske Federacije:Burjatiji,Tuvi iKalmikiji. Prema raznim izveštajima, udio nereligioznog stanovništva u Rusiji iznosi između 16% i 48% stanovništva.[31] Prema najnovijim studijama, procenat ateista značajno je smanjen u periodu nakon raspada Sovjetskog Saveza.[32][33]
Rusija ima najviši procenat (54%) visokoobrazovanog stanovništva u svijetu.[34] Prema Ustavu, obrazovanje u Rusiji je besplatno i zagarantovano svima[35] ali je ipak velika konkurencija kada je u pitanju subvencioniranje visokoškolskog obrazovanja na pojedinim univerzitetima.[36] Kao rezultat velikog naglaska na nauci i tehnologiji ruski stručnjaci u oblasti medicine, matematike, različitih inženjerskih oblasti i dr. oblastima su na svjetskom nivou visokocijenjeni.[37]
Od 1990. godine uvedeno je 11-godišnje školsko obrazovanje. Obrazovanje u državnim srednjim školama je besplatno. Visokoškolskoobrazovanje je besplatno, sa izuzecima pojedinih univerziteta.[38]
Najstariji i najveći ruski univerziteti suMoskovski državni univerzitet iDržavni univerzitet u Sankt Peterburgu. Početkom trećeg milenija, kako bi se stvorili visokoobrazovni i istraživački instituti uporedivog nivoa širom Rusije, vlada je pokrenula program uspostavljanja "federalnih univerziteta", uglavnom spajanjem postojećih velikih regionalnih univerziteta i istraživačkih instituta i pružajući im posebna sredstva. Ove nove institucije uključuju i neke univerzitete kao što su: Južni federalni univerzitet, Sibirski federalni univerzitet, Federalni univerzitet u Kazanju, Sjeveroistočni federalni univerzitet i Dalekoistočni federalni univerzitet.
Prema ranguQS World University Rankingsa za 2018. godinu, najbolje ocijenjana ruska visokoškolska ustanova je Moskovski državni univerzitet koji zauzima 95. mjestu najboljih univerziteta na svijetu.
Ruska filozofija je doživjela procvat u 19. vijeku, kada je na početku bila definisana protivljenjem od strane pripadnika prozapadne struje koji su zagovarali zapadne političke i ekonomske modele i Slavofile, koji su insistirali na razvijanju Rusije kao jedinstvene civilizacije. Drugoj grupi su pripadaliNikolaj Danilevski iKonstantin Leontjev, osnivači proevropske struje. U svom daljnjem razvoju ruska filozofija je uvek bila obilježena dubokom vezom sa književnošću i interesovanjem prema kreativnosti, društvu,politici inacionalizmu.Ruski kosmizam i religijska filozofija bili su druga glavna područja njihovog interesovanja. Značajni filozofi s kraja 19. i početka 20. vijeka bili su:Vladimir Solovjev,Sergej Bulgakov iVladimir Vernadsky.
Ruska književnost se smatra jednom od najplodonosnijih i najznačajnijih svjetskih književnosti. Od nekoliko perioda na koje se može podijeliti, kao najznačajniji period u ruskoj književnosti se smatra 19. vijek tzv.Zlatno doba ruske književnosti.Romantizam kao jedan od pravaca u književnosti i općenito u umjetnosti uticao je na procvatpoezije i pojavu značajnih imena u toj oblasti kao što suVasilij Žukovski, a kasnije iAleksandra Puškina. Puškinu se pripisuje i kristalizacija književnog ruskog jezika i uvođenje novog nivoa umjetnosti u rusku književnost. Njegovo najpoznatije djelo je roman u stihu,Evgenij Onjegin. Čitava nova generacija pjesnika, uključujući:Mihaila Ljermontova,Jevgenija Baratinskog,Konstantina Batjuškova,Nikolaja Nekrasova,Alekseja Konstantinoviča Tolstoja,Fjodora Tjutčeva iAfanasija Feta slijedili su Puškinove korake.
Ruska akademija umjetnosti je osnovana1757. godine što je ruskim umjetnicima pomoglo u ostvarivanju međunarodne uloge i statusa.Ivan Argunov,Dmitrij Levicki,Vladimir Borovikovski i drugi akademici iz 18. vijeka uglavnom su se usredsredili na portretno slikarstvo. Početkom 19. vijeka, u periodu procvataneoklasicizma iromantizma, mitološke i biblijske teme inspirisale su mnoge istaknute slikare, naročito Karl Briullova i Aleksandra Ivanova.
Sredinom 19. vijeka grupa predstavnika kritičkog realizma,Peredvižnjevci je raskrstila sa tadašnjom Akademijom i pokrenula školu umjetnosti koja je bila lišena akademskih ograničenja. Ti umjetnici su bili uglavnom realisti koji su smisao ruskog identiteta potražili u pejzažima velikih rijeka, šuma i breza, kao i u živahnim žanrovskim scenama i velikim portretima svojih savremenika. Neki umjetnici usredsredili su se na prikazivanje dramskih trenutaka ruske historije, dok su se drugi obratili društvenoj kritici, svojim djelima prikazujući stanje siromaštva i karikaturizaciju vlasti. Takav kritički realizam je cvjetao tokom vladavine caraAleksandra II. Vodeći realisti tog doba su bili: Ivan Šiškin, Arkhip Kuindži, Ivan Kramskoj, Vasilij Polenov, Isak Levitan, Vasilij Surikov, Viktor Vasnecov, Ilja Repin i Boris Kustodijev.
Na prelomu 20. vijeka pojavilo se simboličko slikarstvo, kojeg predstavljaju Mihail Vrubel, Kuzma Petrov-Vodkin i Nikolas Roerich.
Sovjetska poštanska marka na kojoj su prikazani ruski narodni muzički instrumenti.
Najstariji oblik muzičke tradicije u Rusiji jeRuska narodna muzika, koja je blisko vezana za seoski život i običaje.Njeni korijeni se nalaze uRuskoj pravoslavnoj crkvi, gdje se pjeva tokom najvećeg dijela njihovih vjerskih službi i gdje nisu bili korišteni muzički instrumenti. Najveći dioruskog stanovništva je bio nepismen i siromašan, pa su rijetki bilimuzički instrumenti. Iz tih razloga je vokalna muzika i najzastupljenija.Ruski narodni muzički instrumenti su obično bili korišteni u životu pastira ili za određene vrste narodnih plesova i pjesama. Među instrumentima najpoznatiji subalalajka iharmonika, a koriste se samo u pojedinim ruskim područjima. Najčešći muzički instrumenti su: žičani instrumenti (balalajka, zviždaljka, gusle, domra, violina),puhački instrumenti (žalejka, rog, kugiklji). U starim ljetopisima su spomenuti: vojne trube, lovački rogovi, tamburaši. Instrumenti kao što su harmonika,mandolina, gitara sa 7 žica, relativno kasno su se pojavili u Rusiji (19-20 vijek).Na osnovama stare ruske narodne muzike su kasnije razvijani različiti oblici umjetničke muzike, koja u Rusiji često sadrži narodne melodije i narodne elemente ili muziku drugih etničkih grupa koje žive u Rusiji.
Sportisti Sovjetskog Saveza a poslije i sportisti Rusije su uvijek bili među prve četiri države po broju zlatnih medalja osvojenih na ljetnim olimpijadama. Sovjetski gimnastičari, hrvači, dizači tegova, bokseri, strijelci, skijaši, biatlonci, zajedno s sovjetskom košarkašima, rukometašima, odbojkašima i hokejašima su bili među najboljim na svijetu.[39] Prve olimpijske igre na području Rusije bile suljetne olimpijske igre održane 1980. u Moskvi dok su zimske održane2014. u Sočiju.
Organizaciju i upravljanje olimpijskim takmičenjima u Rusiji, zadužen jeRuski olimpijski savez, osnovan 1911. godine, a obnovljen 1992. godine. U ostalim periodima ruski sportisti nastupali su za selekcijeSovjetskog Saveza i selekcijuZajednice Nezavisnih Država Od1994. godine na ukupno šestLjetnih olimpijskih igara pa do206. ruski sportisti osvojili su 426 medalja, od toga 149 zlatnih, 124 srebrne i 153 bronzanih, te su na ukupnoj listi na desetom mjestu. NaZimskim olimpijskim igrama od1994. pa do2018 na sedam nastupa osvojili su 120 medalja od kojih su 47 zlatne, 38 srebrne i 35 bronzanih, te zauzimaju deveto mjesto u ukupnom plasmanu svojenih medalja.
Ruska košarkaška reprezentacija je 2007. godine osvojila prvo mjesto naEvropskom prvenstvu u košarci. To je za reprezentaciju, pored jedne srebrne i dvije bronzane, prva zlatna medalja na evropskom prvenstvu na kojem su učestvovali ukupno 13 puta. Ruski košarkaški klubPBC CSKA Moscow jedan je od najboljih timova u Evropi, sa osvojenih 7 titula evropskog i ukupno 44 titule državnog prvaka (24 titule iz sovjetskog doba i 20 ruskih titula).
↑Međunarodni biatlonski savezIBU pribraja medalje Sovjetskog saveza i Zajednice Nezavisnih Država Rusiji, te po toj metodi Rusija ima ukupno 182 medalje i to 69 zlatnih, 66 srebrnih i 47 bronzanih
↑Zuckerman, P. (2005). "Atheism: Contemporary Rates and Patterns". u Michael Martin (ured.).The Cambridge Companion to Atheism. Cambridge University Press.
↑Социологи вновь посчитали верующих россиян[Sociologists have counted Russian believers anew] (jezik: ruski). SOVA Center for Information and Analysis. 15. 1. 2013. Pristupljeno 4. 4. 2018.
.svg)
.svg)
.jpg)
![[icon]](/mt/?noimg=&dark=on&url=https%3a%2f%2fbs.wikipedia.org%2f%2fbs.wikipedia.org%2fwiki%2fDatoteka%3aWiki_letter_w_cropped.svg)
.svg)
.svg)
