Naziv potiče odšpanske riječiplatina, koja je oblik deminutiva od riječiplata što označavasrebro. U Evropi prvi put se spominje u djeluitalijanskog humanisteJulius Caesar Scaligera. On opisuje misteriozni bijeli metal, koji je otporan na sve pokušaje topljenja. Dosta precizniji i detaljniji opis njenih osobina dao jeAntonio de Ulloa1748. godine.
Smatra se da je platina prvi put korištena u staromEgiptu utrećem mileniju p. n. e. Britanski istraživačFlinders Petrie otkrio je 1895. godine staroegipatskinakit koji u sebi sadrži malehne količine platine. Platinu su koristili i južnoameričkiIndijanci. Dobijala se iz zlatne prašine pri ispiranju zlatonosnih riječnih tokova, ali se nije mogla jasno odvojiti od zlata. U tadašnjim kovačnicama nesvjesno su koristili činjenicu da je moguće izuzetno dobro zavariti prirodne listiće platine sa zlatnom prašinom. Pri tome,zlato je djelovalo kao lem pa se nakon brojnih ponavljanja procesa kovanja i zagrijavanja mogla dobiti relativno homogena, svijetlalegura koja se mogla obrađivati u kovačnici. Ona se nije mogla ponovno rastopiti i bila je postojana poput zlata, mada srebrenasto-bijele boje. Već pri udjelu od oko 15% platine, legura poprima svijetlo sivu nijansu. Međutim, čista platina u to vrijeme nije bila poznata.
U17. vijeku u španskim kolonijama u Americi, platina je zapravo bila prateći materijal koji je ometao njihovu potragu za zlatom. Smatrali su je kaonečisto zlato te su je, nakon što su izvadili zlato, vraćali nazad u rijekeEkvadora. Pošto ima sličnu specifičnu težinu kao i zlato, a ne topi se na temperaturi tališta zlata, postala je omiljena kod krivotvoraca i prevaranata. Zbog toga, španska vlada je naredila zabranu njenogizvoza. Zabrana je išla čak dotle da se platina bacala u more da bi se stalo u krajšvercu i prevarama.
Na alhemiji 18. vijeka je bio zadatak da pokaže razliku platine i čistog zlata ali je pri tadašnjem stanju tehnike to bilo izuzetno teško. Međutim, probuđeno je zanimanje za platinu.Antonio de Ulloa je 1748. godine objavio iscrpan izvještaj o osobinama ovog metala. Dvije godine kasnije, 1750. engleski naučnikWilliam Brownrigg načinio je čisti prah platine.Louis Bernard Guyton de Morveau je 1783. godine pronašao jednostavni proces industrijskog dobijanja platine.
Kao i drugi metali iz platinske grupe, platina ima određene kontradiktorne osobine. Sa jedne strane ima osobine tipične za plemenite metale, dok je istovremeno vrlo reaktivna i selektivnokatalitična naspram određenih spojeva i u posebnim uslovima reakcije. Pri višim temperaturima, platina također pokazuje svoju stabilnost. Zbog toga je zanimljiva u mnogim industrijskim granama.
Platina se rastvara u vrućem rastvoru carske vode
Uhlorovodičnoj idušičnoj kiselini zasebno nije rastvorljiva. Međutim, u vrućojcarskoj vodici, koja je mješavina hlorovodonične i dušične kiseline, platina se rastvara dajući crveno-smeđu heksahloroplatinsku(IV) kiselinu. Platinu također napada i hlorovodična kiselina sama, u pristustvu kisika, ali i vrela dušična kiselina. Nagrizaju je i rastvori nekih soli, poput alkalnih,peroksidnih, nitratnih, sulfidnih i cijanidnih soli. Mnogi metali mogu graditi legure sa platinom, između ostalihželjezo,nikl,bakar,kobalt,zlato,volfram,galij,kalaj i drugi. Izuzetno je značajna činjenica da platina djelimično reagira i daje spojeve sasumporom,fosforom,borom,silicijem iugljikom u bilo kojem obliku pod povišenom temperaturom. Sa platinom reagiraju i mnogi oksidi, zbog čega se za posude za topljenje platine mogu koristiti samo određeni materijali. Naprimjer pri topljenju metala pomoću propan-kisik plamena potrebno je raditi sa nekim neutralnim ili slabooksidirajućim plamenom. Najbolje rješenje bilo bi električno inducirano zagrijavanje bez plamena u keramičkoj posudi odcirkonij-dioksida.
Osimvodika ikisika, mnogi drugi gasovi se mogu vezati na platinu u aktiviranom stanju. Zbog toga platina ima značajnekatalitičke osobine; u njenom prisustvukisik ivodik burno i eksplozivno reagiraju dajućivodu. Osim toga, ona je i katalitička aktivna supstanca pri katalitičkom reformingu. Međutim, platinasti katalizatori vrlo brzoostare i onečiste se te im katalitičke osobine opadaju (truju se), stoga se takvi katalizatori moraju obnavljati. Porozna platina, koja je nanesena na posebno veliku površinu naziva se iplatinasta spužva. Zbog svoje velike površine tako pripremljena platina iskazuje mnogo bolje katalitičke osobine.
Ima 37 poznatihizotopa iizomera[5] čije seatomske mase nalaze između 172 - 201. Uprirodi se nalaze izotopi sa atomskim masama 190, 192, 194, 195, 196 i 198, od kojih su svi stabilni osim izotopa190Pt koji ima vrlo dugo vrijeme poluraspada.
Grumen platine, rudnik Konder,HabarovskNekoliko grumena platine iz Kalifornije (SAD) i Sierra Leone
Platina se u prirodi može naćisamorodna, tj. moguće je pronaći zrna, kamenčiće ili njihove dijelove sastavljene iz čiste elementarne platine, te se u Međunarodnoj minerološkoj asocijaciji (IMA) priznaje kaomineral. U sistematici minerala po Strunzu (9. izdanje), platina se nalazi u klasi mineralaelementi, odjeljakmetali i međumetalni spojevi, gdje je u pododjeljku pod nazivomplatinska grupa elemenata zajedno sairidijem,paladijem irodijem čini grupu sa oznakom1.AF.10. U 8. izdanju, danas zastarijelom, međutim još uvijek korištenom, platina se nalazila u sistemu brojI/A.14-70 (elementi - metali, legure i međumetalni spojevi).
Izvor platine su također i prerađivači obojenih metala (poput bakra i nikla) uOntariju,Kanada (Greater Sudbury) te kodruskog gradaNorilska. U ovim slučajevima platina se dobija rafiniranje nikla kao sporedni proizvod. U sporedne platinaste elemente spada pet metala, čije hemijske osobine dosta sliče platini i čije odvajanje i čišćenje iz platine ranije predstavljalo velike poteškoće kod prerađivača platine.Iridij,osmij,paladij irodij su otkriveni1803. godine, terutenij 1844. godine.
Platinasta spužva nastaježarenjemamonijheksahlorid platinata ili pri zagrijavanju papira koji je natopljen rastvorom platinastih soli. Prirecikliranju platine, ona se dobija na dva načina Prvi je oksidiranjem spojeva platine ucarskoj vodi, mješavinihlorovodonične idušične kiseline. Drugi način je da se ti spojevi rastvore u mješavinisumporne kiseline ihidrogen peroksida. U ovimrastvorima, platina se veže u obliku kompleksnih spojeva (naprimjer u slučaju rastvaranja u carskoj vodi kao heksahloroplatinska(IV) kiselina) te se iz njih može ponovno dobiti putemredukcije.
Istraživači na nacionalnom Univerzitetu Chung Hsiang naTajvanu su otkrili i razvili novi način pri čemu se platina elektrohemijski rastvara u mješavinicink hlorida i posebneionske tekućine. Pod ionskom tekućinom podrazumijeva se neka organskaso, koja se topi pri temperaturama ispod 100 °C i koja posjeduje dobre osobine provodljivosti. Pri tome se upotrijebljena platina se koristi u oblikuelektrode, priključena kaoanoda te se uranja u ionsku tekućinu koja se zagrijava na oko 100 °C. Time se platina rastvara oksidativno. Kasnije se rastvorena platina u čistom obliku prikuplja na nosećoj elektrodi.[12]
Zbog njene dostupnosti i odličnih osobina, platina i legure platine se koriste u brojne svrhe i na različite načine. Zbog svojih osobina, ona je najviše traženi materijal za izradu laboratorijskih uređaja i posuđa, jer ne utiče za bojenje plamena. Koristi se u vidu tankih platinskih žica kojima se pridržavaju različiti materijali pri ispitivanju sagorijevanja saplamenikom.
Platina se, pored navedenog, koristi u velikom broju oblasti:
Platina je plemeniti metal i jedan je od najskupljih plemenitih metala, čija je cijena na tržištu viša[kada?] od cijenezlata. Oko 65 puta je skuplja odsrebra.[13] Zbog toga se platina upotrebljava za izradu skupocjenog nakita ali i kao sredstvo plaćanja pri trgovini umjesto zlata. Njena prednost u odnosu na zlato je što je ona tvrđa i mehanički postojanija od zlata, te se njome zlato obogaćuje ilegira. Mnoge države izdaju posebne komemorativne i vrijedonosne kovanice od čiste platine, koje ne služe za svakodnevne platne transakcije nego predstavljaju način ulaganja u plemenite metale. Neke od tih kovanica su kanadski platinskiMaple leaf (list javora), američki platinskiEagle (orao) i ruska platinska rublja, koja se kovala od platine u periodu od 1828. do 1846. godine. Ruska platinskarublja, naprimjer, kovala se u nominalnoj vrijednosti od tri rublje a sadržavala je 10,3 grama platine.
Koristi se za termoelemente, termorezistore i toplotne otpornike
Elektrode, alat za kontakte i automobilske svjećice
Automobilske katalizatore, ali i katalizatore za industrijske procese i pogone. Naprimjer, koristi se u postrojenjima koja proizvode dušičnu kiselinu i topionicama gdje se izrađuju legure platine i rodija. Procjenjuje se da je2005. godine za proizvodnju katalizatora od platine u svijetu potrošeno 3,86 milionaunci platine odnosno 120,1 tona.
Magnetne alate
Laboratorijsko posuđe, uređaje za analize i izradu hemijskih uređaja
Platinska ogledala (ogledala i poluprozirna ogledala, koja za razliku od srebrenih ogledala ne mogu potamniti)
Dijelove za laserske štampače
Pošto se čista platina u obliku žice zagrije u prisustvumetil alkohola[5], koristi se i za izradu upaljača za cigarete i grijača za ruke.
Najviše upotrebljavani alat za proizvodnju optičkog stakla je čista platina dok se platina sa dodatkom 0,3% do 1% iridija koristi za izradu posuda za topljenje i sisteme cijevi. Također se koriste i legure PtRh3 i PtRh10 za zahtjevne alate koje trebaju imati jake mehaničke osobine, poput mješalice.
Postoje dvije legure platine koje se upotrebljavaju za proizvodnju nakita:
Legura od 96% čiste platine i 4% čistogpaladija (vlaknasta platina, negdje se označava kao Pt960/Pd) (tačka topljenja: 1750 °C, gustoća: 20,8 g/cm3, tvrdoća po Brinellu: 55, otpor izvlačenja: 314 N/mm2, razvlačenje loma: 39).
Legura od 96% platine i 4% čistogbakra (juvelirska platina) (tačka topljenja: 1730 °C, gustoća: 20,3 g/cm3, tvrdoća po Brinellu: 110, otpor izvlačenja: 363 N/mm2, razvlačenje loma: 25)
Pored ovih legura, postoje brojne legure platine za industrijske i tehničke namjene:
Pt1Ir je legura od 99% platine i 1%iridija, koristi se za izradu uređaja za optičko topljeno staklo.
Pt3Ir je legura od 97% platine i 3% iridija, koristi se za izradu uređaja za miješanje optičkog topljenog stakla.
Pt5Rh je legura od 95% platine i 5%rodija, koristi se za izradu uređaja za miješanje optičkog topljenog stakla.
Pt10Rh je legura od 90% platine i 10% rodija, koristi se za izradu uređaja za tehničko topljeno staklo.
Pt20Rh je legura od 80% platine i 20% rodija, koristi se za izradu uređaja za tehničko topljeno staklo.
Pt30Rh je legura od 90% platine i 30% rodija, koristi se za izradu uređaja za tehničko topljeno staklo.
FKS Pt je materijal od čiste platine sa dodatkom od oko 0,2%cirkonij oksida, koristi se za izradu uređaja za optičko topljeno staklo.
FKS Pt10Rh je legura od 90% platine i 10% rodija uz dodatak od oko 0,2% cirkonij oksida, koristi se za izradu uređaja za tehničko topljeno staklo.
Legura platine ikobalta ima jakemagnetne osobine. Jedna od tih legura, napravljena od 76,7% platine i 23,3% kobalta (po težinskom omjeru) je ekstremno jak magnet koji pokazuje dvostruko jači proizvod maksimalne energije (proizvod gustoćemagnetnog toka i jačine polja,BH(max)) od legurealnico.ref name="crc" />
Najvažniji spojevi platine su: heksahloroplatinska kiselina, hloridi platine ikompleksni organometalni spojevi koji nastaju iz njih, koja se masovno koriste kaokatalizatori u industriji.
^abYiming Zhang, Julian R. G. Evans, Shoufeng Yang (2011). "Corrected Values for Boiling Points and Enthalpies of Vaporization of Elements in Handbooks".56: 328–337.doi:10.1021/je1011086.journal zahtijeva|journal= (pomoć)CS1 održavanje: više imena: authors list (link)
