Mekka (arapski: مكةMekka, puni nazivarapski: مكة المكرّمةMekka el-Mukerrema) jeste grad u oblastiHidžaz[1] i prijestolnicaistoimene provincije uSaudijskoj Arabiji. Grad se nalazi oko 70 km u unutrašnjosti odDžide u uskoj dolini na nadmorskoj visini od 277 metara. U 2012. imala je oko 2 miliona stanovnika, mada se svake godine njeno stanovništvo utrostruči tokom periodahadždža koji se održava u dvanaestom mjesecu islamskog kalendara, zu-l-hidždže.
Kao mjesto rođenja poslanikaMuhammeda i mjesto prve objaveKur'anskih ajeta Muhammedu (tačnije, u pećini Hira 3 km od Mekke),[2][3] ona se smatra najsvetijim gradom uislamu[4] i mjesto hodočašća poznatog kao hadždž,obaveznog za svemuslimane koji su u mogućnosti tamo doći. U Mekki se nalazi iKaba, po mnogima najsvetije mjesto za sve muslimane u svijetu, jer se prema njoj okreću svi muslimani (kibla) tokom molitve (namaza).
Mekkom su dugo vremena vladali potomci i nasljednici Muhammeda,šerifi, bilo da su vladali kao nezavisni vladari ili kao vazali većih vlastodržaca. Nju je osvojioIbn Saud 1925. godine. U moderna vremena, Mekka se naglo proširila veličinom i kvalitetom infrastrukture, a u njoj su izgrađene zgrade poputAbradž al-Bejta, poznate kaokraljevski hotel "sahat-kula", treća najviša zgrada na svijetu i zgrada sa najvećom površinom prostora u njoj. Tokom ovog perioda izgradnje, Mekka je izgubila i neke historijske građevine i arheološka nalazišta poput tvrđave Adžjad (arapski: قلعة أجياد).[5] Danas, Mekku godišnje posjeti više od 15 miliona muslimana, uključujući nekoliko miliona tokom par dana hadždža.[6] Kao rezultat toga, Mekka je danas postala jedan od najraznolikiji, kosmopolitskih gradova u islamskom svijetu,[7] i pored činjenice da je nemuslimanima zabranjen ulazak u grad.[8][9]
Mekka (ranijeMeka) je uobičajeni oblikbosansketransliteracije arapskog imena grada, mada zvanična transliteracija koju koristi vlada Saudijske Arabije glasiMakkah, što je donekle bliže arapskom izgovoru.[10][11] Sama riječmeka u bosanskom i mnogim drugim jezicima često se koristi pri opisivanju bilo kojeg mjesta koje "privlači" veliki broj ljudi, ali mnogi muslimani takvo korištenje imena grada ne odobravaju te ga smatraju omalovažavajućim i neprikladnim.[10] Vlada Saudijske Arabije usvojila je zvaničnu transliteracijuMakkah 1980-ih, ali takav način transliteracije nije međunarodno prihvaćen niti korišten.[10] Puno zvanično ime grada glasiMakkah al-Mukarramah (arapski: مكة المكرمة,Mekka el-Mukerrema ), što znači "Časna Mekka", ali se ponekad u slobodnom prijevodu koristi i izraz "Sveti grad Mekka".[10]
Antičko i drevno ime današnje Mekke jeBakkah (koje se često transliterira i kao Baka, Beka, Bakah, Bekka, Bakka i sl.).[12][13][14] Uarapskom jeziku, ova riječ odnosno njena etimologija, kao i kod Mekke, je nejasna.[15] Široko prihvaćeno mišljenje je da je ona sinonim za Mekku, a navodi se da je to bilo konkretno prvobitno ime za dolinu koja se tu nalazi, dok islamski učenjaci taj pojam općenito koriste pri opisivanju svetog područja u gradu u neposrednoj okolini Kabe, kao i samuKabu.[16] OblikBakkah za Mekku spomenut je i uKur'anu u3. suri u 96.ajetu, dok se oblik Mekka koristi u48. suri u 24. ajetu.[15][17]
U starom južnoarapskom, jeziku koji se koristio na juguArapskog poluostrva u dobaMuhammed, glasovib im su se mogli međusobno zamjenjivati.[17] (Međutim, tu teoriju još treba proučavati jer su u južnoarapskomb im različitifonemi). Na drugim mjestima u Kur'anu (6. sura 92. ajet i 42. sura 5. ajet), Mekka se navodi pod imenomUmm-ul Kura, što na bosanskom znači "majka svih gradova".[17] Jedno od imena za Mekku je iTihamah.[18]
Mekka se nalazi na 277 metaraiznad nivoa mora te oko 80 km udaljena od obaleCrvenog mora.[19] Središte grada nalazi se u uskomkoridoru između planina, koji se često naziva i Mekanska udolina (šupljina). Područje grada sadrži i doline Al-Tanim, Bakkah i Abkar.[20][21] Njen planinski položaj u mnogim aspektima definira i njeno današnje širenje. Središte grada se smatra područjem okoMesdžid-ul-Harama, a ono je smješteno na nešto nižoj nadmorskoj visini od ostatka grada. Područje oko džamije pripada starom gradu. Glavne gradske avenije suEl-Mudda'ah iSūk al-Lejl sjeverno od džamije, teAs-Sūk Assagir južno. Saudijci su znatno proširili Veliku džamiju u centru grada, gdje su nekada bile stotine kuća te ih zamijenili sa širokim ulicama i trgovima. Tradicionalne kuće u Mekki građene su od lokalnog kamena i pretežno su dvospratne ili trospratne. Danas cjelokupno područje grada prostire se na preko 1200 km2.[22]
U antičkoj i srednjevjekovnoj Mekki, grad se snabdijevao sa nekoliko glavnih izvoravode. Prvo su bili lokalni bunari, kao što je izvorZem-Zem, a koji su većinom davali slankastu vodu. Drugi izvor vode je bilo vrelo Ajn Zubejda. Voda iz ovog vrela potjecala je iz planina Džebel Sa'd i Džebel Kabkab, koje se nalaze nekoliko kilometara istočno od brda Arefata, odnosno oko 20 km jugoistočno od Mekke. Voda se transportirala od vrela koristeći podzemne kanale. Treći, ali sporadični, način vodoopskrbe je kišnica koju stanovnici čuvaju u malim rezervoarima ili cisternama. Kišnica, iako oskudna, također predstavlja rizik odpoplava a od nje postoji opasnost još od davnih vremena. Prema Al-Kurdiju, do 1965. bilo je ukupno 89 većih poplava, uključujući i nekoliko u Saudijskom periodu. U prošlom vijeku, najteža poplava desila se 1942. godine. Od tada, napravljene su brane kako bi se u budućnosti taj problem otklonio.[21]
U Mekki vlada ekstremno suha i vrela klima. Za razliku od drugih saudijskih gradova, u Mekki i zimi vladaju ekstremno visoke temperature, koje se kreću od 18 °C noću do 30 °C danju. Ljetne temperature su izuzetno visoke i gotovo svakodnevno prelaze preko 40 °C dok se noćne ljetne temperature kreću do vrućih 30 °C.Kiša u Mekki pada u vrlo malehnim količinama obično između novembra ijanuara.
Karta Mekke oko 1814. godineSlika Mekke, napravljeno u 18. vijeku u Turskoj
Rana historija Mekke nije u potpunosti poznata. Sigurno je samo da se i u predislamsko vrijeme ovdje nalazilo svetište koje je bilo cilj hodočašća. Po islamskoj tradiciji, naseljavanje Mekke je počelo kada je praotacIbrahim (po kršćanskoj tradiciji Abraham) i njegova žena Hadžera (Hagar) ovdje došli zajedno sa svojim sinom Ismailom (Ismaelom). Po dolasku tamo, Ibrahim je molio Boga da opskrbi njegovu porodicu, dok je on odsutan. Kako se navodi u 14. Kur'anskoj suri "Ibrahim", kada im je ponestalovode, njegova žena Hadžera je počela trčati između dva brda (Saffa i Merva) ukupno sedam puta da bi pronašla vodu. Nakon što se vratila u svoj šator, pored svog sina Ismaila ugledala je izvor vode, koji postoji i danas, a poznat je kaoZem-Zem (staroarapski:stani, stani). Otprilike u isto vrijeme u Mekku su doselila dva plemena izJemena, Džurhum i Katura. Kasnije je Ismail oženio jednu djevojku iz plemena Džurhum. Kada se Ibrahim vratio u Mekku, zajedno sa Ismailom je sagradioKabu. Po islamskom vjerovanju, davno prije njegaAdem je sagradio Kabu kao mjesto za molitvu, ali je tokom vremena propala i pala u zaborav sve dok je Ibrahim nije ponovno pronašao. Kasnije je pleme Džurhum preuzelo kontrolu i održavanje Kabe.
Početkom 6. vijeka, kontrolu nad gradom Mekkom preuzima plemeKurejš. Oni su se uspjeli učvrstiti pomoću uspješne trgovine, te su sa drugim arapskim plemenima uspjeli napraviti jedan sistem savezništva. Među najvažnijim vezama bila je ona sa plemenom Benu-Sulajm, koji su uglavnom naseljavali područje između Mekke iMedine.[23] Međutim, u unutrašnjoj organizaciji plemena Kurejš postojali su mnogi rivaliteti između pojedinih porodica. U tom vremenu, Kaba je već značajno vjersko svetište koje su redovno posjećivala arapska plemena, u čast paganskog božanstva Hubala. U predislamskom periodu kult Kabe je pored slavljenja Allaha uključivalo i štovanje brojnih staroarapskih božanstava poput al-Lata, Manata i Uza. Političko i društveno središte grada bila je Dar al-Nadva, vijećnica u kojoj je zasijedalo vijeće plemena Kurejš i gdje su se proslavljale najznačajnije proslave ili ustoličenja.
Oko 610. poslanik islama Muhammed]] počeo je u Mekki otvoreno pozivati ljude u tada novu,monoteističku religiju. Međutim, zbog vrlo snažnog protivljenja mnogih pripadnika plemena Kurejš protiv njega i njegovog pozivanja, u ljeto 622. njegovi sljedbenici i on sele se u grad Jesrib (danas poznat kaoMedina), gdje su već mnogi pripadnici plemena Evs iHazredž prihvatili islam. Iz Medine, Muhammed i muslimani započeli su borbu protiv neislamskih Mekkelija. Vojni sukobi između muslimana i višebožačkih Mekkelija mogu se podijeliti u četiri faze:[24]
u prvoj fazi koja je trajala do 624. muslimanska vojska je presretala trgovačke karavane iz Mekke. U tim akcijama nije učestvovalo mnogo muslimanskih vojnika, a Mekkanski karavani bili su dobro zaštićeni, tako da su prepadi bili relativno neuspješni.[24]
druga faza je počela u martu 624. kada su počeli i otvoreni sukobi, a nakon zasjede na trgovački karavan koji je predvodioEbu Sufjan ibn Harb. Mekkanska vojska veličine od 800 do 900 vojnika koja je požurila da zaštiti karavan poražena je kod mjesta Bedr (oko 130 km jugozapadno od Medine) od strane znatno manje muslimanske vojske. Mekkanska vojska navikla na pobjede, sa reputacijom jedne od najsnažnijih grupa u tadašnjoj Arabiji, nakonbitke na Bedru došla je u podređen položaj. Nakon tog poraza, vlasti u Mekki tražili su osvetu. U martu 625. na brdu Uhud sjeverozapadno od Medine došlo je dobitke na Uhudu, u kojoj je Mekkanska vojska porazila muslimane. Mekka nakon toga odlučuje sklopiti savez sa mnogim nomadskim plemenima kao i raznim jevrejima te sa 10 hiljada vojnika u martu 627. počinju opsadu Medine. Međutim, muslimani tada primjenjuju novu taktiku napravivši rov oko grada, pa ubici na Hendeku Mekkanska vojska ne uspijeva ući u Medinu. Pored toga iz Mekkanskog saveza istupaju neka plemena, a ostatak Mekkanske vojske se vraća u Mekku.[24]
treća faza koja je trajala od marta 627. do kraja 629. bila je nešto mirnija. U martu 628. obje zaraćene strane potpisujusporazum u el-Hudejbiji o desetogodišnjem primirju.[24]
četvrta relativno kratka faza na kraju koje je Mekka kapitulirala počela je napadom jednog od plemena u savezu sa Mekkom na muslimane. Došlo je do eskalacije sukoba a da bi se situacija smirila vođa Mekkanaca Ebu Sufjan ibn Harb, koji je od udaje njegove kćerke Ummu Habibe 627. godine sa Muhammedom bio u krvnom srodstvu, dolazi u Medinu kako bi obnovio mirovni sporazum sa muslimanima. Međutim, pregovori su bili bezuspješni. Kada je muslimanska vojska predvođena Muhammedom sa 10.000 vojnika krenula prema Mekki, Ebu Sufjan je ponovno pokušao pregovorima da ih zaustavi. Zauzvrat što je prešao na islam, muslimani su dali garancije da niko od stanovnika Mekke neće biti ugrožen ko ne bude pružao otpor. Takvim pristupom, muslimanska vojska je bez otpora ušla u Mekku.[24]
U periodu ranog islamskog doba, Mekka je postala, i do danas ostala, mjesto hodočašća i godišnjeg okupljanja miliona muslimana (hadždža). Godine 638. došlo je do obilnih kiša koje su poplavile grad, pa je tadašnji halifaOmer ibn el-Hattab u gornjem dijelu grada naredio gradnju nove brane koja je štitila džamiju od poplava. Nakon toga Mesdžid-ul-Haram je nekoliko puta proširivan, naročito u periodu abasidskog halife Mehdija (775-785.) kada je na vlasti u Mekki bio njegov namjesnik Džafar ibn Sulejman.[25]
Od 1517. Mekka postaje dijelom Osmanlijskog carstva, sve do 1916. kada vlast preuzima veliki šerif Mekke Husein ibn Ali, kasnije on postaje kralj Hedžaza. Nedugo nakon toga, u oktobru 1924. sultan Abdul-Aziz ibn Saud preuzima Mekku, a kralj Husein bježi. Od januara 1926. sultan Abdul-Aziz se proglašava kraljem današnje Saudijske Arabije, te saziva svemuslimanski kongres u Mekki u ljeto 1926. na kojem su određeni uslovi i načini dolaska muslimana na hadždž.
Najsvetije mjesto u samoj Meki jeMesdžid-ul-Haram, sagrađen u sadašnjem obliku godine 1570. (978. godine po islamskom kalendaru). Četvorougaone je forme i okružen kamenim zidovima. Najsvetije mjesto samog islama,Kaba, je u središtu dvorišta Mesdžid-ul-Harama.
Hira je pećina u blizini Mekke, na brdu zvanom Džebel el-Nur u području Tihame. Poznata je po tome što je u njoj Muhammed preko anđela (meleka)Džibrila (Gabrijela) odAllaha primio objavu prvih Kur'anskih ajeta (prvih pet ajeta 96. sure "El-'Alek").[26]
Privreda Mekke u najvećoj mjeri zavisi od godišnjeg hadždža pa je zasnovana na pružanju usluga. Jedan akademik je izjavio:da Mekkanci nemaju izvora zarade osim usluga koje pružaju hadžijama. Prihodi dobijeni tokom hadždža, ne doprinose samo ekonomiji grada već u historijski gledano imali mnogo širi utjecaj na ekonomiju cjelokupnog Arapskog poluostrva. Prihod od hadždža ostvaruje se na nekoliko načina. Jedan od njih je oporezivanje hadžija. Porezi i takse su naročito povećani tokom velike krize 1920-ih i 1930-ih, a mnoge od tih taksi postojale su sve do 1972. godine. Drugi načini zarade uključuju usluge hadžijama tokom njihovog boravka u Mekki. Naprimjer, saudijska nacionalna aviokompanijaSaudia ostvaruje 12% svih prihoda tokom vremena hadždža. Osim toga, prevoz koji plaćaju hadžije da bi doputovali u Mekku također jednim dijelom donosi prihode, a osim toga mnogo prihoda donose i hoteli.[21]
Za organizaciju prihvata i smještaja hadžija, grad osigurava više od 100 miliona američkih dolara, dok saudijska vlada troši oko 50 miliona za usluge tokom hadždža. U Mekki također postoje i neke industrijske firme, ali one ne igraju veliku ulogu u ekonomiji grada ni Saudijske Arabije, koja najveće prihode ima od izvoza nafte.[27] Neke od manje zastupljenih proizvodnih firmi u Mekki uključuju fabrike tekstila, namještaja i slično.
^abcdHam, Anthony; Brekhus Shams, Martha i Madden, Andrew (2004).Saudi Arabia (ilustrirano izd.). Lonely Planet.ISBN1-74059-667-6.CS1 održavanje: više imena: authors list (link)
.jpg)
