Tamno zelena: Međunarodno priznata teritorija Maroka. Svjetlija zelena:Zapadna Sahara, ne dekolonizovana teritorija za koju Maroko tvrdi da jeJužna provincija.
Puno arapsko imeal-mamlakâ l-maġribīyâ (المملكة المغربية) najbolje se može prevesti kao „Kraljevstvo Zapada“, iako je „Zapad“ na arapskom jeziku الغربal-Gharb. Ime se također može prevesti kao "kraljevstvo večeri". Srednjovjekovni arapski povjesničari i geografi ponekad su Maroko nazivalial-Maghrib al-Aqṣá (المغرب الأقصى - što znači 'najudaljeniji zapad') kako bi ga razlikovali od susjednih regija koje su se tada zvaleal-Maghrib al-Awsaṭ (المغرب الأوسط - što znači 'bliski zapad') ial-Maghrib al-Adná (المغرب الأدنى, što znači - 'najbliži zapad').[1]
Riječ Maroko izvedena je iz imena gradaMarrakech (Marakeš), koji je bio njegova prijestolnica poddinastijom Almoravida iAlmohadskim kalifatom.[2] Porijeklo imena Marakeš osporava se,[3] ali najvjerojatnije dolazi odberberskih riječiamur (n) akush (ⴰⵎⵓⵔ ⵏ ⴰⴽⵓⵛ), što znači „Božija zemlja“.[4] Moderno berbersko ime za Marakeš jeMṛṛakc (na berberskom latiničnom pismu). Naturskom jeziku Maroko je poznat kaoFas, ime izvedeno iz njegove drevne prijestolniceFes. Međutim, u drugim dijelovima islamskog svijeta, na primjer u egipatskoj i bliskoistočnoj arapskoj literaturi prije sredine 20. vijeka, naziv koji se često koristio za označavanje Maroka bio je Marakeš (مراكش).[5]
To se ime i danas koristi za naciju na nekim jezicima, uključujućiperzijski,urdu ipandžapski. Engleski nazivMorocco predstavljaanglicizacijušpanskog naziva države,Marruecos. To špansko ime bilo je i osnova za starutoskansku riječ za zemlju,Morrocco, odakle je izvedena modernaitalijanska riječ za zemlju,Marocco.
Berberski narodi su već između 8000. i 2000. godine p. n. e. naseljavali Sjevernu Afriku. Od 1100. godine p. n. e. nastaju prvafenička trgovačka naselja, koja od sedmog stoljeća p. n. e. bivaju preuzeta odKartage, koja je oformila svoja sjedišta na teritoriji današnjeg Maroka. U četvrtom stoljeću u unutrašnjosti zemlje stvara seKraljevstvo Mauritanija, nastalo spajanjem više berberskih plemena.[6]
Nakon pada Kartage 146. godine p. n. e. utrećem punskom ratu, konačnu vlast na obali, kao i u unutrašnjosti nad Mauritanijom, preuzimaRimsko carstvo, a 33. godine p. n. e., ovo područje pada pod rimski protektorat. 42. godine postaju rimske provincije kaoMauretania Tingitana sa glavnim gradomTingisom (danasTanger) iMauretania Caesariensis sa glavnim gradomCaesarea (danasCherchell uAlžiru). Kao zaštitu od berberskih plemena iz Sahare, rimski vladari grade zidLimes na jugu provincije.
429. godine prodiruVandali u Sjevernu Afriku i ostaju do 477. godine uTangeru iCeuti. Pod caremJustinijanom I trupeIstočnog rimskog carstva dolaze doGibraltarskog moreuza. Oko 700. godineArapi prodiru prema zapadu i islamiziraju berbersko stanovništvo, koje i dalje ostaje autonomno. Iz tog vremena potiče ime regijeMagrib od arapske riječi za zapad ili zalazak sunca, što je današnje zvanično ime Maroka (Al-Maghrib). 711. godine islamizirani berberTarik ibn Zijad, sa svojim konjanicima, osvaja dijeloveGotskog carstva područja današnjeŠpanije. Po njemu mjesto prelaza moreuza nosi ime Gibraltar (ar.:Jabal Tariq). Arapi nisu mogli slomiti otpor stanovništva u Sjevernoj Africi, pa se protivkalifove vlasti dižu oko 750. godine česti ustanci. 789. osniva Mulay Idris kaoIdris I. izdinastijeIdrisa osniva arapsko-islamsku dinastiju Maroka sa glavnim gradomFesom koja je bila do 10. stoljeća centar islama u Sjevernoj Africi. Dinastija Idrisa vlada do 902. godine, kada vlast preuzima dinastijaOmajada. Od 1062. do 1147. godine vladajuAlmoravidi, pripadnici jedne berberske sekte, premještajući glavni grad uMarrakech. Sljedeća dinastija suAlmohadi od 1147. do 1269., kojima je Maroko centar njihovog carstva, koje se proteže odSicilije na istoku, prekoAtlasa sve do Španije. Od 1269 do 1465. godine vladajuMerinidi. Za njihove vlasti Fes biva centrom nauke i umjetnosti. Nakon dinastije Merinida, vlast osvaja dinastijaBeni Ouatas, sve do 1548., kada na vlast dolazeSaadieri do 1669.[6]
Početkom 16. stoljeća Portugalci i Španci počinju graditi uporišta na marokanskoj obali (Rekonkvista). Španci su zauzeliSidi Ifnu iMelillu, a oko 1520. godinePortugal konrolira sve važnije luke u Maroku. Za vrijeme vladavine dinastije Saadira, razvijaju se trgovinske veze sa evropskim državama, aFrancuska otvara svoje konzulate u većim lučkim gradovima. Pod dinastijomAlida oslobađa se većina lučkih gradova od španske i portugalske vlasti, osimCeute, Melille i Sidi Ifne, koji ostaju španski. 1777. godine, Maroko je prva država koja je priznalaSjedinjene Američke Države. Od 1783. godine kada je potpisanMoroccan-American Treaty of Friendship od strane američkih predsjednikaJohna Adamsa iThomasa Jeffersona datiraju najduži neprekinuti prijateljski odnosi SAD-a sa nekom drugom državom. Nakon osvajanjaAlžira 1830. godine, Francuska pokušava proširiti svoje uticaje u Maroku. 1843-44. dolazi do rata, u kom su marokanske trupe poražene.[6] PrekoAlžira 1904. godine, Francuska širi svoj privredni i politički uticaj u Maroku. Kroz planirani protektorat Francuske,Njemačka smatra svoje kolonijalne interese ugroženima, što je uzrokPrve marokanske krize. 1905. godine carWilhelm II posjetio je demonstrativno marokanskog sultana uTangeru. Mogući rat je spriječen na mirovnojKonferenciji u Algecirasu 1906. godine.
Imperijalni motivi Francuske i Njemačkog carstva su centralni problemDruge marokanske krize 1911. godine. Kao prijetnju Njemačka šaljetopovnjačuPanther uAgadir. Konflikt je riješen saDogovorom Maroko-Kongo, kojim je priznat francuski protektorat nad Marokom. 1912. Francuska i Španija dijele Maroko u dvije interesne sfere. Pod špansku upravu dolaze sjeverni dijelovi i područja Ifni iTarfaya. Formalno sultan zadržava vlast. Tanger je 1923. dobio međunarodni status. Od 1930 godine, pod sultanomMuhamedom V raste otpor protiv kolonijalnih vlasti i formira se arapski nacionalni nezavisni pokret. Partija za nezavisnost (Al-hizb al-istiqlal) osniva se 1944. godine.
1953. godine, zbog svoje nacionalističke politike, sultan je protjeran naMadagaskar i francuska uprava postavlja njegovog stricaMuhameda VI. zasultana. Ustanci naroda i međunarodni protesti prisiljavaju Francuze 1955. godine na odricanje kolonijalne vlasti. Muhamed V se vraća u zemlju. 1956. Francuska i Španija priznaju nezavisnost zemlje pod Muhamedom V. Od 1957. godine Maroko je kraljevina. Nakon kraljeve smrti 1961. godine, na prijestolje dolazi njegov sinHasan II 1975. godine, nakon otkrića zaliha fosfata uZapadnoj Sahari, on započinje napad sa 350.000 vojnika na španski dio Sahare, tzv.Zelenim maršom, te najprije pripaja jedan dio, a onda cijelu oblast. Ovaj akt međunarodna zajednica proglašavaaneksijom. Do 1991. godine dolazi do oružanih sukoba saPOLISARIO-m, oslobodilačkom armijom Zapadne Sahare. Nakon protesta naroda protiv autoriterne vlasti, početkom devedestih godina, državne vlasti započinju demokratizaciju zemlje.
Obala Maroka se proteže duž Atlantskog okeana, zatim preko Gibraltara prelazi na Sredozemno more. Maroko graniči sa Španijom na sjeveru (vodena granica duž moreuza i kopnena granica s tri male španske enklave,Ceuta,Melilla iPeñón de Vélez de la Gomera), Alžirom na istoku, iZapadnom Saharom na jugu.
Reljef je uglavnom planinski. Dominira planinaAtlas, s najvišim vrhomTubkal, visine 4170 m. Nizije se nalaze u priobalju. Atlas gorje je smješteno uglavnom u centralnom i južnom dijelu zemlje.Rif gorje je smješteno sjeverno. Oba planinska laanca su naseljena uglavnomBerberima. Sa 446.519 km2 Maroko je 57. zemlja po površini u svijetu (odmah poslijeUzbekistana).
Klima je pustinjska na jugu, u području pustinjeSahara, a sredozemna na sjeveru i umjerena na planinama. Količina padavina varira od 200 mm−1 do 5050mm−1. Rijeke:Sus,Tensfit,Sebu. Glavni grad Maroka jeRabat, dok je najveći grad u zemlji ujedno i najveća luka,Casablanca.
Klima Maroka pokazuje na sjeverozapadu uticajemediteranske isaharsko-kontinentalne na jugu i jugoistoku. VisoviAtlasa, koji imaju vlastitu klimu, utiču na klimatsku sliku. Sjeverozapadni dio zemlje ima suha i topla ljeta sa srednjom augustovskom temperaturom od 23 °C ( 26 °CCasablanca und 29 °C (Tanger). Zime su blage (januar 12 °C) i kišne, gdje se količina padavina idući prema jugu smanjuje. U unutrašnjosti opada blagi uticaj mora, tako da u centralnim dijelovima vlada kontinentalna klima, sa ljetnim temperaturama od 29 °C do 45 °C, a zimi se spuštaju do 0 °C. Padavine su ispod 250mm. Zapadni planinski obronci prime i više od 1.000mm godišnje, a iznad 1.000m nadmorske visine u zimskim mjesecima pada i snijeg. Južno od Atlasa, na rubovima Sahare vlada suha i topla klima. Padavine su neravnomjerne i rijetko dostignu 200mm godišnje, pa se zemljoradnja zadržava u područjuoaza. Tokom ljetnih mjeseci pušeširoko, topli vjetar pun pustinjskog pjeska iz Sahare.
Po Ustavu iz 1992. godine, koji je 1996. godine izmjenjen, Maroko jekonstitutivna monarhija, na čelu sa kraljemMuhamedom VI, koji pripada dinastijiAlida. Kralj je ujedno i duhovni vođa marokanskog naroda, kao i vrhovni zapovjednik oružanih snaga. Kralj proglašava predsjednika vlade, kog predlaže najjača politička partija u parlamentu, kao i pojedine ministre i članove vlade. Kralj ima pravo raspuštanja parlamenta i pravo proglašavanja vanrednog stanja. U usporedbi sa monarhijama evropskog tipa, kralj ima veće ovlasti, mada u praksi te ovlasti izvršava predsjednik vlade. Predsjednik vlade od septembra 2007. godine jeAbbas al-Fassi, potomak bogate porodice iz gradaFes, te predsjednik partijeIstiqlal. Vlada je izabrana u koaliciji partija Istiqlal,UNFP,PPS,RNI, iMP
Po Ustavnoj reformi iz 1996. godine Maroko ima skupštinski sistem koji se sastoji od dva doma:Nacionalne skupštine iSenata. Skupština se sastoji od 325 predstavnika koji se svakih pet godina direktno biraju, a od toga je 30 mjesta predviđeno za žene. Nepovjerenje predsjedniku vlade je moguće izglasati sa dvotrećinskom većinom. Pravo glasa imaju svi državljani Maroka stariji od 20 godina. Senat se sastoji od 270 predstavnika, koji se biraju indirektno svakih devet godina. Zakon predloženi od skupštine, moraju se potvrditi odlukom kralja, koji može zakone predložiti na usvajanje izjašnjavanjem naroda,referendumom ili nekim drugim oblikom izjašnjavanja.Zadnjiskupštinski izbori 7. septembra 2007. godine, pokazali su se kao relativno slobodni, ali zbog niskog učešća od samo 37% od upisanih glasača, te ukupno 19 % nevažećih glasova smatraju se prilično neuspjelim. Najjača partija postala je Istiqlal,PJD, MP, RNI iUNFP. Islamski orijentirana partijaPJD, je duga najjača partija u skupštini i najjača opoziciona partija u državi.
Ustav Maroka garantuje nezavisnujudikaturu. Pravo se zasniva na osnovama francuskog prava. U porodičnom i naslijednom pravu vrijedišerijatsko pravo, koja se u izmjenjenom modusu primjenjuje za pripadnike ostalih vjera. Za pripadnikežidovske vjere vrijeditalmudsko pravo. Najviša sudska vlast je Vrhovni sud u Rabatu. Sudije ovog suda postavlja kralj.
Po mišljenjuAmnesty International su prava na slobodu mišljenja, okupljanja i ujedinjavanja vezano s državnom sigurnošću, jako ograničena. Vlada reagira netolerantno na mišljenje i informacije, koje se procjenjuju kao napad na monarhiju. Tako branioci ljudskih prava, novinari ili drugi bivaju zakonom gonjeni, ako kritiziraju korupciju ili državne vlasti.[7] Marokanskim kaznenim zakonom homoseksualci bivaju kažnjavani kaznom zatvora od 6 mjeseci do 3 godine. Zakon se rijetko primjenjuje, ali su racije i hapšenja česti.[7]
Političkom reformom 1997. godine, marokanska administracija je decentralizirana, te je teritorija Maroka podijeljena u 16 administrativnih regija. Svaka administrativna regija se sastoji od određenog broja provincija (ukupno 45) i okruga (26), dok su na najnižem nivou vlasti općine kojih u Maroku ima 1547.
Na čelu svake administrativne regije se nalaziwali, guverner kog imenuje kralj, te regionalno vijeće. Maroko je podijeljen u sljedeće administrativne regije:
Ekonomija Maroka je relativno liberalna ekonomija, zasnovana na principima ponude i potražnje. Od 1993. godine u zemlji se počela provoditi privatizacija određenih sektora privrede koji su, do tada, bili pod kontrolom vlade[8]. Maroko je najveći svjetski izvoznik (i treći po proizvodnji)fosfora. Kolebanje cijena fosfata na svjetskom tržištu jako utiče i na samu ekonomiju ove afričke države.
Sektor usluga stvara nešto preko polovinebruto domaćeg proizvoda (GDP); dokindustrija (pretežnorudarstvo, građevinarstvo i proizvodnja) stvara dodatnih 25% GDP-a. Sektori koji imaju najbrži rast suturizam, telekomunikacije,informatičke tehnologije i proizvodnjatekstila. Bitan doprinos ekonomiji Maroka daje ipoljoprivreda, koja dosta zavisi od vremenskih prilika u zemlji, naročito padavina. Maroko ima drugi najveći GDP u kategoriji arapskih zemalja koje nisu izvoznicenafte.
Najveći pojedinačni doprinos marokanskoj ekonomiji daju poljoprivreda, turizam, fosfati, kao iribolov. S druge strane problem za zemlju predstavljaju visoke cijene uvoznih dobara, naročito cijene nafte, kao i nestabilnost kišnih padavina, koje dovode ili do suša ili do poplava što pogađa poljoprivredu.
Glavni trgovinski partner, ujedno i najveći investitor, Maroka jeFrancuska.
Službena valuta Maroka jemarokanski dirham. Dirham izdaje Al-Magrib banka, centralna banka Maroka. Ova valuta se također koristi i u Zapadnoj Sahari.
Velika većina Marokanaca (oko 80%) je berberskog porijekla, iako danas broj stanovnika koji govori berberski jezik čini manjinu koja se procjenjuje na 30-40%. Arapska beduinska plemena su počela naseljavati marokansku ravnicu od sredine 10. vijeka, a naveći priliv arapskog stanovništva je nastupio u 17. vijeku nakon protjerivanjaArapa izŠpanije i etničkog čišćenja iberijskog poluostrva. Iako malobrojniji,Arapi su s vremenom uspjeli nametnuti svoj jezik i većinskom berberskom stanovništvu. Tako samo oko 20% stanovnika Maroka ima arapsko porijeklo, ali se danasarapskim jezikom kao maternjim služi njih između 60 i 70%. Na sjeveru Maroka (i u staroj prijestolniciFes) žive većinomArapi i arabiziraniBerberi (34% Arapi, 25% arabizirani Berberi), dok je na jugu (kao i u staroj prestoniciMarrakechu) uticaj Berbera mnogo značajniji. Osim starosjedioca, u Maroku živi i oko 60,000 stranaca, najviše Francuza, Španaca, Tunižana i Alžiraca.
Teritorijalna raspodjela stanovništva u Maroku je veoma neravnomjerna. Oko dvije trećine ukupnog broja stanovnika živi na sjeverozapadu i zapadu zemlje, na prostoru koji obuhvata samo jednu desetinu teritorije. Samo nešto više od jedne polovine stanovnika (57,4% po popisu 2003. godine) živi u gradovima. 32,9% stanovnika je mlađe od 15 godina, dok je udio starijih od 65 godina samo 4,4%. Prirodni prirast stanovništva je 2003. godine iznosio 1,6%.
Zbog bogate kulturno-historijske tradicije, osam mjesta u Maroku proglašeno jesvjetskom baštinom. Neke od najpoznatijih su Medine u gradovimaMarrakechu iFesu
Infrastruktura na sjeverozapadu Maroka je prilično dobra, za razliku od istočnog dijela u predjelimaAtlasa, gdje ceste nisu asfaltirane. Mreža cesta je oko 62.000 km, a polovina od tog je asfaltirana. Preko 500 km su od toga autoputevi. Na područjima većih gradova dolazi do većih gužvi na cestama.
Željeznički promet je pod upravom državne kompanijeOrganisation National des Chemins de Fer (ONCF). Dužina mreže je oko 1907. km[9]. Željeznica povezuje gradoveOujda na granici s Alžirom te prekoFesa iCasablance ide premaMarrakechu. Preko 1.000 km je elektrificirano, a planirane dvije linije francuskogTGV voza će povezivatiTanger iAgadir, te Casablancu iOujdu, trebale bi biti završene 2030. godine[10] U željezničkom prometu je transport fosfata prema lukama naAtlantskom okeanu veoma važan i iznosi oko 27 miliona tona .[11]
Za djecu od 7 do 13 godina postoji školska obaveza. Usprkos tome, samo 55% djece pohađa školu. Školskoj obavezi se ne odgovara redovito u unutrašnjosti zemlje, među polunomadskim plemenima. Nivo obrazovanja se zato bitno razlikuje u gradu i na selu. 37% muškaraca i 62% žena su nepismeni (podaci iz 2002. godine). Školski sistem je trostepen: na petogodišnju osnovnu školu, nadovezuje se sekundarno obrazovanje - četverogodišnja, a zatim trogodišnja srednja škola. Iako su škole drugog stepena obrazovanja uglavnom u gradovima, stalno se povećava broj đaka. Slijedi visokoškolsko obrazovanje. Primjetan je i rast broja studenata na jedanaest univerziteta u zemlji. Veći univerzitetski centri su:Rabat,Casablanca,Oujda,Marrakech,Ifrane iFes, u kom je i najstariji islamskiuniverzitet Al-Qarawiyin, osnovan 859. godine.[6]
Prva poštanska marka Maroka izašla je 1. augusta 1914. godine. Korištene su izdanja francuske pošte u Maroku od 1911-17. godine, s utisnutim dvorednim žigom na francuskom jeziku:
PROTECTORAT FRANCAIS
Marke su snominalnom vrijednošću od 1 centa do 5 peseta. U seriji je ukupno 17 maraka. Nominalna vrijednost je već 1911. godine, safrancuskih franaka promijenjena ušpanske pezete, a naknadni žig utisnut je 1914. godine na arapskom, u plavoj ili crvenoj boji. Neke od markica iz te serije su djelomično bez žiga na arapskom, dok je na nekimaPROTECTORAT FRANCAIS utisnuto jednoredno. Do ovog izdanja na području Maroka su korištene poštanske marke privatnih izdanja, kao i ekspoziture britanskih, francuskih i njemačkih pošta, koje filatelistički, mada na njima stoji oznaka Maroka, pripadaju tim zemljama.
Sljedeća izdanja su u francuskim francima, a 1. septembra 1917. godine izlazi serija od 17 maraka, u nominalnim vrijednostima od 1 centa do 10 franaka. Motivi su gradoviRabat,Fes,Šelah,Meknes,Marakeš iVolubilis. Marke su s oznakom MAROC i oznakom u arapskom pismu. Sve do 1956. godine, vrijednost je u francuskim francima, a podjelom na južnu zonu, pod francuskim uticajem, i sjevernu zonu, pod španskim uticajem, gdje izlazi u isto vrijeme 29 izdanja s nominalnim vrijednostima u španskim pezetama.
Od februara 1958. godine pa do 4. januara 1962. godine, poštanske marke su s vrijednostima u francuskim francima. Proglašavanjem nezavisnosti i uvođenjem dirhama, marke Maroka izlaze s nominalnim vrijednostima u marokanskom dirhamu.[12]
Sportovi u Maroku bili su tradicionalno vezani za takmičenja u jahanjukonja i varijetete tih takmičenja.Evropski sportovi, poputnogometa,polo-a, plivanja itenisa, došli su do Maroka krajem19. stoljeća. Nogomet je najpopularniji sport u državi.
NaOlimpijskim igrama1984. godine dva marokanska takmičara osvojila su zlatne medalje uatletici, od kojih je jedna,Nawal El Moutawakel, pobijedila u finalnoj utrci na 400 metara s preponama, čime je postala prva žena iz jedne arapske iliislamske zemlje, koja je osvojila zlatnu olimpijsku medalju.Saïd Aouita bio je drugi osvajač zlatne medalje, i to na 5.000 m. Ipak, najbolji i najpoznatiji marokanski atletičar jesteHicham El Guerrouj. On je za svoju zemlju osvojio dvije zlatne medalje naLjetnim olimpijskim igrama2004. godine, te je, pored ostalih uspjeha, i nosioc svjetskog rekorda na jednu milju (1.609 m).
Također,kikboks je veoma popularan sport u Maroku. Jedan od uspjeha marokanskog sporta je osvajanje kontinentalnog prvenstva ukošarci1965.
^Leonard, Thomas M.Encyclopedia of the Developing World (jezik: engleski). Taylor & Francis. str. 1085.ISBN0-4159-7663-4.Referenca sadrži prazan nepoznati parametars:|origmonth=,|month=,|chapterurl=,|origdate=, i|coauthors= (pomoć)CS1 održavanje: nepreporučeni parametar (link)
.svg)
.jpg)
![[icon]](/mt/?noimg=&dark=on&url=https%3a%2f%2fbs.wikipedia.org%2fwiki%2fDatoteka%3aWiki_letter_w_cropped.svg)
![[ikona]](/mt/?noimg=&dark=on&url=https%3a%2f%2fbs.wikipedia.org%2fwiki%2fDatoteka%3aTranslation_Latin_Alphabet-cs.svg)
.svg)
