Ovo je pregledana verzija ove stranice
Jajce | |
|---|---|
Općina i naseljeno mjesto | |
| Općina Jajce | |
     Od vrha, s lijeva na desno:Vodopad na Plivi,Veliko Plivsko jezero,Muzej Drugog zasjedanja AVNOJ-a,Tvrđava u Jajcu, Panorama Jajca. | |
 Grb | |
 Općina Jajce u Bosni i Hercegovini | |
  Jajce | |
| Koordinate:44°20′21.6″N17°16′02.6″E / 44.339333°N 17.267389°E /44.339333; 17.267389 | |
| Država |  Bosna i Hercegovina |
| Entitet | Federacija Bosne i Hercegovine |
| Kanton | Srednjobosanski |
| Vlada | |
| • Načelnik | Edin Hozan[1] (SDA) |
| Površina | |
| • Općina | 342,46 km2 |
| • Naseljeno mjesto | 4,85 km2 |
| Nadmorska visina | 362,5–1,400 m |
| Stanovništvo (2013) | |
| • Općina | 27.258 |
| • Općina (gustoća) | 79,59 /km2 |
| • Naseljeno mjesto | 7.172 |
| • Naseljeno mjesto (gustoća) | 1.478,76 /km2 |
| Vremenska zona | CET (UTC+1) |
| • Ljeti (DST) | CEST (UTC+2) |
| Poštanski broj | 70 101 |
| Pozivni broj | (+387) 30 |
| Matični broj | 121851[2] |
| Matični broj općine | 11487 |
| Veb-sajt | www |
Jajce jenaseljeno mjesto i sjedište istoimeneopćine uSrednjobosanskom kantonu. Nalazi se u središnjem dijeluBosne i Hercegovine, na južnom dijelu područjaBosanske krajine. Predstavlja značajno raskršće puteva zaBanju Luku,Donji Vakuf iMrkonjić Grad, na ušću rijekePlive uVrbas.
Najstariji tragovi ljudskog življenja na gradskom području Jajca potječu izeneolita i pronađeni su na lokalitetuVarošnica. Po cijelom gradu u dubokim usjecima sedre nailazi se na materijalne ostatke izbronzanog doba, a ima i tragova koji potječu iz vremena mlađegželjeznog doba (doba latena).[3] Prethistorijskakeramika je pronađena u sedrenim usjecima koji se nalaze neposredno poredMuzeja II zasjedanja AVNOJ-a. Ovi nalazi upućuju na postojanje nekog prethistorijskog naselja u blizini, kojem dosada nije određena ni lokacija ni hronološki okvir. Prilikom iskopa temelja Društvenog doma, također su pronađeni komadi prethistorijske keramike iz perioda kasnog bronzanog boba (1250–800. p. n. e), koji su na ovaj prostor naplavljeni sa višeg terena.[4] Jajački Mitrej je hram posvećen bogu sunca,Mitri.[5] Bog je bio obožavan i kult se proširio na druge dijeloveRimskog Carstva širommediteranskog područja od strane robova i trgovaca saOrijenta, i od rimskih vojnika koji su stupili u kontakt sa sljedbenicima kulta na Istoku. Hram potječe iz 2. vijeka i popravljen je negdje tokom 4. vijeka. Ovaj Mitrej je poznat kao jedan od najbolje očuvanih uEvropi. Slučajno je otkriven prilikom izgradnje privatne kuće. Hram je zaštićen staklenim zidovima tako da posjetioci mogu vidjeti unutra čak i bez ulaska u objekat. Međutim, za ulazak i bliži pogled posjetioci moraju unaprijed najaviti svoju posjetu kontaktiranjemEtnološkog muzeja u Jajcu.
Hram Mitre u Jajcu proglašen jenacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine.[5]
Grad Jajce je prvi put izgrađen u 14. vijeku i u to vrijeme je služio kao glavni grad nezavisneKraljevine Bosne. Prvo spominjanje imena Jajce u pisanim izvorima potječe iz 1396. godine, ali do tada tvrđava je već postojala. Tu je bila rezidencijaHrvoja Vukčića Hrvatinića, a kasnije i bosanskih kraljeva.Grad ima kapije kao dio utvrde, te dvorac sa zidinama koje vode do raznih kapija oko grada. Oko 10-20 kilometara od Jajca nalazi sedvorac Komotin i gradsko područje koje je starije, ali manje od Jajca.Jajce je bilo rezidencija posljednjeg bosanskog kraljaStjepana Tomaševića.U proljeće 1463.Osmanlije predvođene sultanomMehmedom II opkolili su i zauzeli grad, te pogubili kralja Stjepana Tomaševića. Međutim, grad su držali samo šest mjeseci jer su morali odstupiti pred mađarskom vojskom koja je zauzela Jajce krajem iste godine. U tom trenutku,Kraljevina Ugarska je tražila da iskoristi priliku da ostvari dugoročni cilj osvajanja Bosanskog Kraljevstva. Nakon smrti bosanskog kralja bila je otvorena prilika za mađarskog kraljaMatiju Korvina da pokuša osvojiti Bosnu prije Osmanlija, što je dovelo doopsade Jajca i suzbijanja napredovanja otomanskih snaga. Ovo je potkopalo otomanske planove za skoro pola vijeka, za koje vrijeme su Mađari osnovali Banovinu Jajce.[6]Prije svoje smrti 1478. godine kraljicaKatarina Kosača je obnovilacrkvu Svete Marije u Jajcu, danas najstarije crkve u gradu.
Jajačka banovina je osnovana 1464. godine. Oko Jajca su se vodile borbe, kada je bosanskisandžak-begSkender-paša Mihajlović (turski:Mihaloğlu İskender Paşa) neuspješno opsjeo grad 1501. godine. a poslijeMohačke bitke 1527. godine, grad definitivno pada pod vlast Otomanskog Carstva i gubi na strateškom značaju, jer se ratište prenosi dalje na sjever. Od tada se na čelu vojne posade utvršenog grada Jajca nalazidizdar.Osmanlije su osvojile Jajce u decembru 1527. godine, a Jajačka nahija spominje se tek 1562. godine.Pretpostavlja se da je ona postajala odmah nakon osvojanja i da je prvo pripadala Brodskom kadiluku, a po prelasku Osmanlija preko rijekeSave, od 1540. godine Kobaškom kadiluku[7]Sarhoš Ibrahim-paša Memibegović koji je 1620. godine pregledao tvrđave u Bosni i Hercegovini, izjavio je za Jajce da je najznatnija tvrđava u Bosni[8] Zadnji kapetan Jajca bio jeSulejman-beg Kulenović do 1832. godine, pristalicaHusein-kapetana Gradašćevića. Bosanski vezirMahmut Hamdi-paša doveo je nove nizame iArnaute koji su ovdje boravili od 1832. do 1833. godine. Usljed njihove nepažnje stradala je u požaru džamija Sulejmanija (Crkva sv. Marije) u kojoj su bili smješteni.
Oko grada su se vodile borbe između krajiških pobunjenika iOmer-paše Latasa, kao i prizauzeću Bosne od strane Austro-Ugarske 1878. godine. Sve do 1878. godine kasaba se nije izgrađivala van zidina[9]Polovinom 19. vijeka Jajce je uporište protivnika reformi u Bosni, te pruža jak otpor kaznenoj ekspediciji Omer-paše Latasa 1815 godine.[4]
Austrijska vojska je zaposjela Jajce 7. augusta 1878. godine. Tom godinom počinje razdoblje Jajca pod Austro-Ugarskom upravom. Iako je Zakon o upravljanju Bosnom i Hercegovinom donesen u februaru 1880. godine, nova vlast je uspostavljena tako da vojna i civilna komponenta nikada nisu bile razdvojene.Prirodna bogatstva oko grada pružila su solidnu osnovu za razvojindustrije, šumarstva, saobraćaja i drugih privrednih grana. Težište je bilo na eksploataciji prirodnih bogatstava, prvenstveno šuma i ruda.Franjevački samostan sv. Luke u ovom gradu dovršen je 1885. godine.[4]
Jajce je jedno od najznačajnijih mjestabosanske ijugoslavenske historije. U perioduDrugog Svjetskog Rata, Jajce dobija veliki značaj i postaje važno za šire južnoslavenske prostore. Ono u tom vremenu postaje središte velike slobodne teritorije.U ovom gradu je 29-30. novembra 1943. godine održanoDrugo zasjedanjeAVNOJ-a, na kom jeAVNOJ konstituiran u zakonodavno i izvršno predstavničko tijeloJugoslavije, uspostavljen jeNacionalni komitet oslobođenja Jugoslavije (NKOJ).Na istom zasjedanju je donesen dokument: Odluka o izgradnji Jugoslavije na federalnim principima uz potpunu ravnopravnost njenih naroda i narodnosti, koji je označio završetak stvaranja državnih organa Jugoslavije. U periodu nakon oslobođenja zemlje, razvoj Jajca se zasnivao na dva osnovna uporišta, i toturizam i industriju.Tokom posljednjegrata u Bosni i Hercegovini grad je doživio teška razaranja.Historijsko gradsko područje Jajca je nominovano 2008. na listusvjetske baštineUNESCO-a, a 2009. kandidatura je povučena.[10]
Općina Jajce je smještena na nadmorskoj visini između 362,5 m (vodopad) i 1.400 m (Suhi Vrh). Gradska jezgra Jajca nalazi se na nadmorskoj visini koja na tvrđavi iznosi 470 metara, dok je nadmorska visina naPlivskim jezerima 426,6 metara.
Ovim područjem protječu rijekePliva iVrbas sa više pritoka.
Po popisu stanovništva iz 1991. godine, općina Jajce imala je 45.007 stanovnika, raspoređenih u 62 naselja.Poslije potpisivanjaDejtonskog sporazuma, najveći dio općine Jajce ušao je u sastavFederacije Bosne i Hercegovine. U sastavRepublike Srpske ušla su naseljena mjesta:Čerkazovići,Đumezlije,Kovačevac,Ljoljići,Perućica, te dijelovi naseljenih mjesta:Barevo,Borci,Bravnice,Drenov Do,Jezero iPrisoje. Od ovog područja formirana je općinaJezero.
| Sastav stanovništva – općina Jajce | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2013.[11] | 1991.[12] | 1981.[13] | 1971.[14] | 1961.[15] | |||
| Osoba | 27 258 (100,0%) | 45 007 (100,0%) | 41 197 (100,0%) | 35 002 (100,0%) | 34 488 (100,0%) | ||
| Bošnjaci | 13 269 (48,68%) | 17 380 (38,62%)1 | 15 145 (36,76%)1 | 14 001 (40,00%)1 | 7 545 (21,88%)1 | ||
| Hrvati | 12 555 (46,06%) | 15 811 (35,13%) | 14 418 (35,00%) | 12 376 (35,36%) | 13 733 (39,82%) | ||
| Srbi | 501 (1,838%) | 8 663 (19,25%) | 7 954 (19,31%) | 8 132 (23,23%) | 8 670 (25,14%) | ||
| Romi | 247 (0,906%) | – | 1 (0,002%) | 6 (0,017%) | – | ||
| Bosanci | 246 (0,902%) | – | – | – | – | ||
| Muslimani | 136 (0,499%) | – | – | – | – | ||
| Nisu se izjasnili | 95 (0,349%) | – | – | – | – | ||
| Bosanci i Hercegovci | 78 (0,286%) | – | – | – | – | ||
| Ostali | 53 (0,194%) | 657 (1,460%) | 375 (0,910%) | 192 (0,549%) | 66 (0,191%) | ||
| Nepoznato | 38 (0,139%) | – | – | – | – | ||
| Jugoslaveni | 14 (0,051%) | 2 496 (5,546%) | 3 177 (7,712%) | 208 (0,594%) | 4 342 (12,59%) | ||
| Albanci | 9 (0,033%) | – | 32 (0,078%) | 15 (0,043%) | 13 (0,038%) | ||
| Slovenci | 6 (0,022%) | – | 7 (0,017%) | 18 (0,051%) | 37 (0,107%) | ||
| Crnogorci | 5 (0,018%) | – | 72 (0,175%) | 47 (0,134%) | 62 (0,180%) | ||
| Pravoslavci | 5 (0,018%) | – | – | – | – | ||
| Ukrajinci | 1 (0,004%) | – | – | – | – | ||
| Makedonci | – | – | 10 (0,024%) | 3 (0,009%) | 12 (0,035%) | ||
| Mađari | – | – | 6 (0,015%) | 4 (0,011%) | 8 (0,023%) | ||
| Sastav stanovništva – naseljeno mjesto Jajce | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2013.[11] | 1991.[12] | 1981.[13] | 1971.[14] | 1961.[15] | |||
| Osoba | 7 172 (100,0%) | 13 579 (100,0%) | 11 918 (100,0%) | 9 127 (100,0%) | 6 853 (100,0%) | ||
| Hrvati | 3 273 (45,64%) | 1 899 (13,98%) | 1 991 (16,71%) | 2 148 (23,53%) | 1 951 (28,47%) | ||
| Bošnjaci | 3 267 (45,55%) | 5 277 (38,86%)1 | 4 068 (34,13%)1 | 4 220 (46,24%)1 | 300 (4,378%)1 | ||
| Srbi | 197 (2,747%) | 3 797 (27,96%) | 3 046 (25,56%) | 2 403 (26,33%) | 2 250 (32,83%) | ||
| Bosanci | 162 (2,259%) | – | – | – | – | ||
| Nisu se izjasnili | 72 (1,004%) | – | – | – | – | ||
| Bosanci i Hercegovci | 65 (0,906%) | – | – | – | – | ||
| Muslimani | 51 (0,711%) | – | – | – | – | ||
| Ostali | 32 (0,446%) | 389 (2,865%) | 80 (0,671%) | 101 (1,107%) | 39 (0,569%) | ||
| Jugoslaveni | 11 (0,153%) | 2 217 (16,33%) | 2 632 (22,08%) | 184 (2,016%) | 2 212 (32,28%) | ||
| Nepoznato | 11 (0,153%) | – | – | – | – | ||
| Albanci | 9 (0,125%) | – | 22 (0,185%) | 15 (0,164%) | 13 (0,190%) | ||
| Romi | 9 (0,125%) | – | 1 (0,008%) | – | – | ||
| Crnogorci | 5 (0,070%) | – | 58 (0,487%) | 38 (0,416%) | 54 (0,788%) | ||
| Pravoslavci | 5 (0,070%) | – | – | – | – | ||
| Slovenci | 2 (0,028%) | – | 6 (0,050%) | 12 (0,131%) | 18 (0,263%) | ||
| Ukrajinci | 1 (0,014%) | – | – | – | – | ||
| Makedonci | – | – | 8 (0,067%) | 3 (0,033%) | 11 (0,161%) | ||
| Mađari | – | – | 6 (0,050%) | 3 (0,033%) | 5 (0,073%) | ||
Jajce je jedan od malobrojnih gradova u kojem je očuvano gradsko naselje sa svim odlikama urbanog središta u XV vijeku. Tu su još uvijek bedemi i tabije starog grada Jajca, objekti fortifikacione arhitekture sa prostorom unutar srednjevjekovnih zidina, koji je egzistirao u srednjem vijeku i u osmanlijskom periodu.
Na području općine registrovano je 29 spomenika nacionalne kulture. Pripadaju periodu dugom 1800 godina, različitim civilizacijama, državnim uređenjima, vjerskim i etničkim cjelinama, ali svima im je zajadnička pripadnost kulturi Bosne i Hercegovine.
U gradskom naselju su 23 spomenika, od toga 14 unutar starog gradskog jezgra i 9 van prostora ograničenog bedemom. Na teritoriji općine je preostalih 6 spomenika.
Stanje većine spomenika je loše. Jedan dio je u potpunosti uništen a mnogi su izloženi propadanju.
Ideja o stavljanju kulturno-historijske baštine u gradskoj jezgri grada Jajca naUNESCO-ovu listu pokrenuta je još 1979. godine, a 26 godina kasnije Općinsko vijeće je usvojilo odluku o pristupanju tim aktivnostima. Kandidatura je podnesena, ali nažalost 2009, zbog uočenih nedostataka, nominacija je povučena. Trenutno Jajce nije kandidat za svjetsku baštinuUNESCO-a.
| Naseljena mjesta |
| |
|---|---|---|
.svg)
