Hominidi, poznati i kaoveliki čovjekoliki majmuni, prije je naziv nego taksonomska oznaka, jer još uvijek postoje velike razlike u upotrebi ovog termina. To može isključitiljude (u varijanti "ljudi i veliki majmuni") ili ih uključiti ("ljudi i neljudski veliki majmuni") formiraju jednu taksonomskuporodicuprimata, uključujući četiri postojeća: učimpanze (Pan),gorile (Gorilla) iorangutane (Pongo) s po dvijevrste iljude (Homo) s jednom vrstom. Ovo su zajednička imena za četiri današnja roda u porodiciHominidae.[1][2][3][4]
Termin "hominid" se također upotrebljava u mnogo užem smislu, kaohominini ili "ljudi i čovjeku najsrodniječimpanze".[5] Veliki broj poznatih izumrlih rodova su grupirani sa ljudima u potporodicuHomininae, a u drugoj suorangutani –Ponginae. Prema najnovijim procjenama zajednički predak svih rodova porodiceHominidae živjeli su prije otprilike 14 miliona godina, kad su se preci orangutana izdvojili od ostala tri roda. Preci ove porodice duže su evoluirani od onih za porodicuHylobatidae, prije možda oko 15-20 miliona godina.
Veliki majmuni su veliki, bezrepiprimatia, od kojih je, od živućih vrsta, najmanjibonobo (30-40 kilograma težine), a najveće sugorile, čiji mužjaci važu i do 140–180 kg. Kod svih velikih majmunima, mužjaci su, u prosjeku, veći i jači od ženki, iako se stupanjspolnog dimorfizma uveliko razlikuje međuvrstama. Iako je većina današnjih vrste pretežno četveronožna, svi mogu koristiti prednje udove (ruke) za prikupljanje hrane ili materijala za gniježđenje, a, u nekim slučajevima, za izradu i korištenje alata.
Većina vrsta susvaštojedi, ali voće je preferirana hrana među svima, isključujući neke grupe ljudi.Čimpanze iorangutani prvenstveno jedu voće. Kad im, u određeno doba godine, ponestane voća ili ako ga u nekim regijama nema, oni pribjegavaju ishranu izdancima ilistovima, čestobambusa, koji su jedna vrsta trave. Gorile imaju ekstremne prilagodbe za žvakanje i varenje nekvalitetne hrane, ali oni i dalje vole voće i, kad je god to moguće, dešava se da ga traže kilometrima. Ljudi, nakonneolitske revolucije, troše najvišežitarica i drugeskrobne hrane, uključujući i više visoko prerađenu. Također su značajni izvori energije i druge pripitomjene biljke (uključujući i voće) i životinje (meso). Zubi hominida slični su zubimamajmuna Starog svijeta igibona, a posebno su veliki kod gorila. Zubna formula im je:
gornja vilica: 2.1.2.3, kod nižih 2.1.2.3.
donja vilica: 2.1.2.3, kod nižih 2.1.2.3. (Jedna strana, redom: sjekutići, očnjaci, pretkutnjaci, kutnjaci).
Ljudski zubi i čeljusti izrazito su mali za njihovu veličinu u odnosu na druge majmune, što može biti prilagođavanje na kuhanu hranu tokom više od milion godina.
Bremenitost kod velikih majmuna traje 8-9 mjeseci, a najčešći rezultat je rađanje jednog potomka ili, rijetko, blizanaca. Mladi se rađaju bespomoćni, pa moraju biti zbrinuti duže vrijeme. U poređenju s većinom drugihsisara,veliki majmuni imaju izuzetno dug period odrastanja, a kod većinevrstaspolno sazriju za 8-13 godina (nešto duže nego kod ljudi). Kao rezultat toga, ženke obično rađaju samo jednom svakih nekoliko godina. Ne postoji posebna sezona parenja.
Gorile ičimpanze žive u porodičnim grupama od oko 5-10jedinki, iako se ponekad formiraju i znatno veće grupe. Čimpanze žive u većim grupama koje se dijele i u manje grupe, kada voće postane manje dostupno. Kad u malim grupama ženke čimpanzi odu u odvojenim pravcima u potragu za voćem, dominantni mužjaci više ih ne mogu kontrolirati i one se često pare sa drugim podređenim mužjacima. Za razliku od toga, grupe gorila ostaju zajedno, bez obzira na dostupnost voća. Kad je voće teško naći, pribjegavajulišću iizdancima. U grupama gorila mužjak je u stanju monopolizirati sve ženke u svojoj grupi. Ova činjenica posebno se odnosi na gorile, kod kojih jespolni dimorfizam izraženiji nego kod čimpanzi. Kod obiju vrsta (čimpanze igorile) grupe uključuju barem jednog dominantnog mužjaka, a ženke napuštaju grupu čim spolno sazriju.
U ranommiocenu, prije oko 22 miliona godina, mnoge formeuskonosnih majmuna, iz istočneAfrike otočele su dugu historiju prvobitne diversifikacije. Fosili od prije 20 miliona godina uključuju fragmente koji su opisani kaoVictoriapithecus, bili su najranijimajmuni Starog svijeta. Rodovi za koje se smatra da su umajmunskoj lozi potiču od prije 13 miliona godina. To su: su:
Proconsul,
Rangwapithecus,
Dendropithecus,
Limnopithecus,
Nacholapithecus,
Equatorius,
Nyanzapithecus,
Afropithecus,
Heliopithecus, i
Kenyapithecus, svi iz istočne Afrike.
Prisustvo drugih uopćeno građenih ne-psetolikid majmjuna srednjeg miocena su iz međusobno udaljenih nalazišta:Otavipithecus (iz pećine depozita uNamibiji),Pierolapithecus iDryopithecus (izFrancuske,Španije iAustrije) – dokazi su široke raznovrsnosti oblika u Africi i mediteranskom bazenu u relativno toplom i ujednačenomklimatske režimu ranog i srednjeg miocena. Najmlađi od miocenskih hominoida,Oreopithecus, iz ležišta uglja uItaliji, je živio do prije 9 miliona godina.[1]
Molekulski dokazi ukazuju na to da ee lozagibona (porodicaHylobatidae) odvojila od predakavelikih majmuna prije nekih 18-12. Miliona godina, aorangutanska (potfamilijaPonginae) od ostalih veliki majmuni odstupila je prije oko 12 miliona godina. Nema fosila koji jasno dokumentiraju porijeklo gibona, koji su možda postali od zasada nepoznatih]] himanoidnihpopulacija jugoistočneAzije, ali fosile proto-orangutana mogu predstavljatiSivapithecus izIndije iGriphopithecus izTurske, koji su datirani na prije oko 10 miliona godina.
Bliske vrste blizu zadnjiem zajedničkom pretkugorile,čimpanze iljudi mogle bi bitiNakalipithecus izKenije iOuranopithecus,Grčka. Molekulski dokazi ukazuju da su se prije između 8 i 4 miliona godina, prvo odvojilegorile, a zatim sčimpanze i bonobo (rod Pan) od linije koja vodi do ljudi. LjudskaDNK je približno 98,4% identična sa onom kodčimpanze kada se uspoređuju jednostavni nukleotidni polimorfizmi (SNP). Vidi:Evolucijska genetika čovjeka. Fosilni tragovi gorile, čimpanze i bonoboa su ograničeni. Loše održavanje u određenim uvjetima (npr. prašumska tla imaju tendenciju da budu kisela i nagrizaju kosti) doprinosi da ovaj problem može uticati na moguće procjene i greške. Ostalihominini vjerojatno su bili prilagođen za suhe sredine izvan ekvatorijalnog pojasa, uzantilope,hijene,pse,svinje,slonove ikonje. Vlažniekvatorski pojas se suzio prije oko 8 miliona godina, pa ima vrlo malo fosilnih dokaza za odvalanje loze hominini iz lozeGorilla i Pan. Najstariji fosili, za koje se tvrdili da pripadaju ljudskoj lozi su Sahelanthropus tchadensis (prije 7 miliona godina) iOrrorin tugenensis (6 milona godina), zatimArdipithecus (5,5-4,4 miliona godina), sa vrstamaA. kadabba iA. ramidus.
Klasifikacijavelikih majmuna je više puta revidirana u posljednjih nekoliko desetljeća. Ove različite revizije su dovele do raznovrsnu upotrebu riječi "hominida" - originalno značenjeHominidae odnosilo se samo na ono što je u modernom značenjuHominini, odnosno samo ljudi i njihovi najbliži predački srodnici. Značenje je takson postepeno mijenja, što je dovelo do njegovog današnjeg poimanja "hominida", koji uključuju sve velike majmune i ljude.
Hominin je član plemena (tribusa)Hominini: današnji ljudi i njihovi izumrli srodnici.
Čovjek' je član rodaHomo, iz kojeg jeHomo sapiens jedina današnjavrsta unutar koje je anatomski moderni čovjekHomo sapiens sapiens jedina preživjela podvrsta.
Mnogi naučnici, uključujućipaleoantropologe, i dalje termin hominida koristiti u značenju: ljudi i njihovi direktni ili njima bliski dvonožni preci.
Kao što je već spomenuto,Hominidae je izvorno ime za ljude i njihove izumrle rođake, koji se, uz druge velikemajmune stavljaju u posebnu porodicu,Pongidae. Međutim, definicijaPongidae podrazumijevaparafiletsku evoluciju, jer se čini da je barem jedna veliki vrsta velikih majmuna usko povezana sa ljudima, više nego sa drugim velikm majmunima. Većina taksonoma danas ohrabruje polazište da je to monofiletska grupa, što zahtijeva korištenje terminaPongidae uz ograničenje na samo jednog od velikih majmuna ove grupe ( rod Pongo –orangutani). Stoga, mnogibiolozi uHominidae uključuju iPongidae kao potfamilijuPonginae ili ih kasnije ograničitavaju na orangutane i njihove izumrle srodnike, kao što jeGigantopithecus. Taksonomija koja je ovdje prikazana je usaglašena sa prati monofiletskom grupiranju, prema modernom shvatanjufilogenetskih međuodnosa ljudi i majmuna, osobito u skupiniveliki majmuni.Čovjek i njemu posebno bliziski srodnici formiraju potfamilijaHomininae. Nekoliko istraživača idu tako daleko da u nju uključuju ičimpanze i bonoboe.[6][7] igorile[8][9] u rodu Homo zajedno sa ljudima. Alternativno, onifosilni rođaci koji su srodniji ljudima nego najbliže žive vrste velikih majmuna predstavljaju članove porodiceHominidae bez nužnog označavanja potfamilija ili plemenskih (tribusnih) kategorija.[10]
Proučavani su mnogi od izumrlih hominida da se pomogne razumijevanju međuodnosa između modernog čovjeka i ostalih postojećih hominida. Neki od izumrlih članova ove porodice uključujuGigantopithecus,Orrorin,Ardipithecus,Kenyanthropus, i od potporodiceAustralopithecinae: rodoveAustralopithecus iParanthropus. Precizni kriteriji za pripadnost u plemenu Hominini u sadašnjim razumijevanjima ljudskog porijekla nisu jasni, ali takson uglavnom uključuje onevrste čija seDNK više od 97% podudara sa sagenomom modernog čovjeka, i ispoljavaju potencijale zajezik ili za jednostavnekulturi slične aktivnosti izvan porodice ili grupe.Teorija uma, uključujući i onu koja se predaje na fakultetima, kao mentalno stanje atribucije, empatije, pa čak i empatične obmane je kontroverzan kriterij za razlikovanje odraslih ljudi, u tom pogledu, kao samih među hominidima. Ljudi stiču ove kapaciteta pri uzrastu od oko četiri i po godine, dok nije ni dokazano niti opovrgnuo da jegorile,čimpanze i bonobo razvijaju teoriju uma.[11] Ovo se također odnosi i namajmune Novog svijeta, koji su izvan porodic velikih majmuna, kao, npr.kapucini izamorci.[4][12][13]
Međutim, bez mogućnosti da se testira da li su rani članovi tribusaHominini (kao što jeHomo erectus,Homo neanderthalensis, ili čakAustralopithecinae imali teoriju uma, teško je ignorirati sličnosti koje su tako uočljive kod svojoih današnjih srodnika. Orangutani su također pokazali da imaju predispozicijekulture, poredeći ih sa onim kodčimpanzi, pa neki smatraju da i oni mogu zadovoljiti ove kriterije. Međutim, ovakve naučne debater imaju ipolitičko značenje za zagovornike personaliteta i osobenostivelikih majmuna.
Evolucijsko stabloHominoidea: nakon inicijalne separacije od glavne linijeHylobatidae (sadašnjigiboni), prije oko nekih 18 miliona godina, linijaPongidae se udaljila vodeći ka današnjimorangutanima, dok su seHominidae kasnije podijelile na tribuseGorillini iHominini.
ReplikaOH 5 lobanje, poznate i kao "Orašarski čovjek" (otkrila:Mary Leakey.
Pored postojećih vrsta i podvrsta, arheolozi, paleontolozi i antropolozi (a ponekad i „slučajni nalaznici“ ) su otkrili brojne izumrle vrste velikih majmuna. U nastavku slijedi njihova taksonomija.[14]FamilijaHominidae
Zbog bliske genetičke veze između ljudi i drugih velikih majmuna, određene organizacije za zaštituprava životinja, kao što suGreat Ape Project, tvrde da su iveliki majmuni ličnosti i bi im trebalo dati osnovnaljudskih prava. Neke zemlje su uvele a zakonsku regulativu za zaštitu velikih majmuna od bilo koje vrste naučnih ispitivanja.
Tako je 25. juna2008. godine,španski parlament je podržao novi zakon koji zabranjuje "uzimanja majmuni za cirkuse, televizijske reklamame ili snimanja".[18]
^abWood B. (2005): Human evolution – A very short introduction. Oxford University Press, Oxford,ISBN0-19-280360-3.
^Hadžiselimović R. (1986):Uvod u teoriju antropogeneze, "Svjetlost", Sarajevo;ISBN9958-9344-2-6.
^Boaz N. T. (1999):Essentials of biological anthropology, Prentice Hall, New Jersey;ISBN0-13-080793-1.
^abBritish Museum of Natural History, Ed. (1991): Man's place in evolution.Natural History Museum Publications, Cambridge University Press, London,ISBN0 521 40864pogrešan ISBN 4.
^White T. D. et al. (2009):Ardipithecus ramidus and the paleobiology of early hominids. Science, 326 (5949): 64–86.
^Watson E. E. et al. (2001): Homo genus: a review of the classification of humans and the great apes, In: Tobias, P. V. et al., Eds :Humanity from African naissance to coming millennia. Firenze Univ. Press, Florence.
^Schwartz J.H. (1986): Primate systematics and a classification of the order. Comparative primate biology volume 1: Systematics, evolution, and anatomy, Eds: Swindler D. R., Erwin J., Alan R. Liss, New York.
