Krogit e-barzh ! Undanvez pennad eo ar pennad-mañ ha labour zo d'ober c'hoazh a-raok e beurechuiñ. Gallout a ritskoazellañ Wikipedia dreglokaat anezhañ.
Ulledennad dour-sall bras-tre eo armor (liester :morioù). Er ster hollekañ e c'holo ar mor war-dro 70,8% eus anvoul-douar, war ur gorread a 361 000 000km², strewet ennañ arc'hevandirioù.Meurvorioù a reer eus ar morioù brasañ a zo etre ar c'hevandirioù.
Ur mor avat n'eus aod ebet dezhañ :Mor Sargassum, a zo bevennet erMeurvor Atlantel gant froudoù-mor hepken ; dibar eo e zourioù sioul goloet a bakadoùbezhin gell anvetSargassum, diwarsargaço eportugaleg, eus allatinsǎlīcastrum, anv arblantennSolanum dulcamara hec'h anv skiantel (e brezhoneg : "chapeled-an-aer"[1] , "frond', 'front", "frount", "gwinienn yusaz"[2].
Dre hevelebiezh koulskoude ez eus "morioù" dizour, ar re a greder gwelet war lodplanedennoù. War alLoar ez eus bet badezet meur a vor, da skouer :Mor ar Sioulded haMor ar Glaveier) ; heñvel zo bet graet warVeurzh.
Implijet e vez ar germor evitmareoù ar morioù o-unan war an Douar :setu ur mor mat (ullanv mat).
Ar verbmorañ a vez implijet evit lakaat urvag da verdeiñ war ar mor hadivorañ eo ar c'hontrol : mont war an douar goude bageal. Dont war wel goude bezañ bet goloet gant ar mor zo ur ster all d'ar gerdivorañ.
ErPlioken, war-dro 3,7 milmilion a bloavezhioù zo, ez eus bet war an Douar un oberezhvolkanek bras hag a skarzhasgazoù,dioksidenn garbon (CO2),klor hasoufr en o zouez. Ar gazoù-se o deus dazgweret gant an dour evel ma reont bremañ ganttrenkennaat an dour :
Yenaat a eure an Douar kant milion a vloavezhioù goude. Glizh ha glaveier trenk a stummas ar meurvorioù kentañ. Div zamkaniezh zo evit displegañ perak ez eo sall ar mor :
dre an trenkter-se e voe rimiet reier an Douar, hag an dour a sammas an haloù a oa enno kent o c'has dre zourredennoù ha stêrioù betek ar meurvorioù ;
eztennet ez eo bet an haloù war-eeun diouzh strad ar meurvorioù dre c'hlizhennadur aezhennoù trenk.
Arsodiom zo euvret e live ar c'heinoù-meurvor,magma tomm-berv a-leiz zo er menezioù danvor-se. Gant kement awrez en em vesk an ionoù sodiom gant rannigoù all, ha sanket er roc'h e chomont. Ar c'helc'hiad-mañ a grou ur c'hempouez : digemm dre vras e chom ar bec'h holen (NaCl) er morioù.
Holenegezh a reer eus ar bec'h holen a zo en dour-mor, a vuzulier e gorre an dour e parzhoù dre mil (‰) ; 35,16504gramm drelitrad (37‰) eo holenegezh keitat an dour-mor, ur c'hementad hag a zo bet termenet en dave da c'horre ar Meurvor Atlantel.[4]. An dourioù sallañ er meurvorioù (etre 37 ha 38‰) zo entrovanoù : en Norzh, keit-ha-keit etre aodoùAfrika ha reFlorida hag er Su, a-vaez da aodoùArc'hantina ; un tamm mat salloc'h c'hoazh eo arMor Kreizdouar, a zo ur mor damserr, rak skort e vez ar glaveier eno ha bras an diaezhennañ ; salloc'h eget ar c'heitad ivez eo dourioùMor Arabia etreOman haPakistan. Lod lennoù sall serr zo kalz salloc'h c'hoazh, ar Mor Marv o vezañ an hini sallañ er bed (300‰, da lavaret eo 300 gramm dre litrad).
Er c'hontrol, en hec'h izelañ e vez an holenegezh en douarioù yen : nebeutoc'h eget 34‰ enArktika hag enAntarktika, rak gleb ha yen e vez an amzer eno.
Pa zileizh an dioksidenn garbon en dour e tazgwered gantañ evit kenderc'hañ meur a gediadkimiek, ionek pe get : war-dro 3,5% eus holenegezh an dour-mor zo dileizhadoù haloù ha n'int ket NaCl : haloù klor (19,3‰), sodiom (10,8‰), soufr (2,7‰),magneziom (1,3‰),kalkiom (0,4‰),potasiom (0,4‰), bikarbonat (0,1‰),brom (0,07‰),karbonat (CO3, 0,01‰),strontiom (0,,01‰),bor (0,01‰),fluor (0,001‰) ha re all (<0,001‰)[4].
Etre anaergelc'h ha strad ar mor eo e c'horre. E-keñver ar gorre-se, a anverlive ar mor, e vez muzuliet kement uhelder a-us dezhañ hag a-is dezhañ war an Douar.
Etre 0 metr (an traezhennoù) ha -11 000 metr eo donder ar meurvorioù hag ar morioù eta. Kompezennoù danvor war zisvarr eo an darn vrasañ eus strad ar meurvorioù, etre -3 000 ha -6 500 metr.Mor Breizh n'eo ket donoc'h eget 174 metr, en Hurd's Deep, a zo un draoñienn er gwalarn d'anInizi angl-ha-norman.
Trenkaat ar meurvorioù (hag ar morioù) a reer eus digreskpH an dourioù-mor : seul izeloc'h ar pH, seul drenkoc'h int[5].
Etre1751 ha2004, pH dour gorre ar meurvorioù zo digresket eus 8,25 da 8,14 : trenkoc'h int neuze, dre an abeg ma vez kenderc'het kalz muioc'h a c'hazoù saotrus, a zioksidenn garbon dreist-holl. Ar CO2-se a sav en aergelc'h, ma tileizh e dour arc'houmoul pe war-eeun er morioù. Kement ha 22 000 kilogramm dioksidenn garbon a vez lonket gant morioù ar bed bep bloaz.
E-mesk ar c'hediadoù kimiek a vez kenderc'het gant dileizhadur ar CO2 en dour-mor ez eus trenkennoù karbonek hag a c'hall dileizhiñ ar c'harbonat kalkiom (CaCO3) a zo eskeledenn arc'houral, ar pezh a laka ar c'herreg-koural en arvar : gwennaat a reont a-raok mervel. Obererezhioù mab-den eo ar pennabeg da gement-se :
euvret e vez an dioksidenn garbon a vez kenderc'het betek re ;
implijtreloskoù kondon evit ar c'harbedoù hag an tommerezh a genderc'h dioksidennnitrogen (NO2) ; pa zazgwered gant dour e rotrenkenn nitrek (HNO3) hanitratoù (ionoù NO3-) hag a gontamm ar glaveier, an dourioù dous hag an dour-mor, dre an aergelc'h hag an dourredennoù ;
pa vez devet treloskoù kondon e tro ar soufr a zo enno da zioksidenn soufr (SO2), a ro trenkennoùsulfurus (H2SO3) hasulfurek (H2SO4).
An natur hec'h-unan avat a genderc'h gazoù a c'hell trenkaat an dourioù : gant ar menezioù-tan hag antanioù-gwall, da skouer ; CO2 a vez bannet en aergelc'h gant analadur an darn vuiañ eus ar plant hag eus al loened na vevont ket en dourioù.
↑pH :pondus Hydogenii, "pouez an hidrogen", da lavaret eo ar c'hementad a ionoù hidrogen en un dourenn. Termenet da 7 ez eo bet pH an dour glan (H2O) : kement a ionoù H+ hag a ionoù OH- zo ennañ. Bazek eo an dourennoù pa vez pH > 7 ha trenk pa vez pH < 7.
.jpg)
